Book 7 Chapter 25 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | teṣv evaṃ saṃnivṛtteṣu pratyudyāteṣu bhāgaśaḥ
kathaṃ yuyudhire pārthā māmakāś ca tarasvinaḥ |
2 | kim arjunaś cāpy akarot saṃśaptakabalaṃ prati
saṃśaptakā vā pārthasya kim akurvata saṃjaya |
3 | saṃjaya uvāca |
3 | tathā teṣu nivṛtteṣu pratyudyāteṣu bhāgaśaḥ
svayam abhyadravad bhīmaṃ nāgānīkena te sutaḥ |
4 | sa nāga iva nāgena govṛṣeṇeva govṛṣaḥ
samāhūtaḥ svayaṃ rājñā nāgānīkam upādravat |
5 | sa yuddhakuśalaḥ pārtho bāhuvīryeṇa cānvitaḥ
abhinat kuñjarānīkam acireṇaiva māriṣa |
6 | te gajā girisaṃkāśāḥ kṣarantaḥ sarvato madam
bhīmasenasya nārācair vimukhā vimadīkṛtāḥ |
7 | vidhamed abhrajālāni yathā vāyuḥ samantataḥ
vyadhamat tāny anīkāni tathaiva pavanātmajaḥ |
8 | sa teṣu visṛjan bāṇān bhīmo nāgeṣv aśobhata
bhuvaneṣv iva sarveṣu gabhastīn udito raviḥ |
9 | te bhīmabāṇaiḥ śataśaḥ saṃsyūtā vibabhur gajāḥ
gabhastibhir ivārkasya vyomni nānābalāhakāḥ |
10 | tathā gajānāṃ kadanaṃ kurvāṇam anilātmajam
kruddho duryodhano 'bhyetya pratyavidhyac chitaiḥ śaraiḥ |
11 | tataḥ kṣaṇena kṣitipaṃ kṣatajapratimekṣaṇaḥ
kṣayaṃ ninīṣur niśitair bhīmo vivyādha patribhiḥ |
12 | sa śarārpitasarvāṅgaḥ kruddho vivyādha pāṇḍavam
nārācair arkaraśmyābhair bhīmasenaṃ smayann iva |
13 | tasya nāgaṃ maṇimayaṃ ratnacitraṃ dhvaje sthitam
bhallābhyāṃ kārmukaṃ caiva kṣipraṃ ciccheda pāṇḍavaḥ |
14 | duryodhanaṃ pīḍyamānaṃ dṛṣṭvā bhīmena māriṣa
cukṣobhayiṣur abhyāgād aṅgo mātaṅgam āsthitaḥ |
15 | tam āpatantaṃ mātaṅgam ambudapratimasvanam
kumbhāntare bhīmaseno nārācenārdayad bhṛśam |
16 | tasya kāyaṃ vinirbhidya mamajja dharaṇītale
tataḥ papāta dvirado vajrāhata ivācalaḥ |
17 | tasyāvarjitanāgasya mlecchasyāvapatiṣyataḥ
śiraś ciccheda bhallena kṣiprakārī vṛkodaraḥ |
18 | tasmin nipatite vīre saṃprādravata sā camūḥ
saṃbhrāntāśvadviparathā padātīn avamṛdnatī |
19 | teṣv anīkeṣu sarveṣu vidravatsu samantataḥ
prāgjyotiṣas tato bhīmaṃ kuñjareṇa samādravat |
20 | yena nāgena maghavān ajayad daityadānavān
sa nāgapravaro bhīmaṃ sahasā samupādravat |
21 | śravaṇābhyām atho padbhyāṃ saṃhatena kareṇa ca
vyāvṛttanayanaḥ kruddhaḥ pradahann iva pāṇḍavam |
22 | tataḥ sarvasya sainyasya nādaḥ samabhavan mahān
hā hā vinihato bhīmaḥ kuñjareṇeti māriṣa |
23 | tena nādena vitrastā pāṇḍavānām anīkinī
sahasābhyadravad rājan yatra tasthau vṛkodaraḥ |
24 | tato yudhiṣṭhiro rājā hataṃ matvā vṛkodaram
bhagadattaṃ sapāñcālaḥ sarvataḥ samavārayat |
25 | taṃ rathai rathināṃ śreṣṭhāḥ parivārya samantataḥ
avākirañ śarais tīkṣṇaiḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ |
26 | sa vighātaṃ pṛṣatkānām aṅkuśena samācaran
gajena pāṇḍupāñcālān vyadhamat parvateśvaraḥ |
27 | tad adbhutam apaśyāma bhagadattasya saṃyuge
tathā vṛddhasya caritaṃ kuñjareṇa viśāṃ pate |
28 | tato rājā daśārṇānāṃ prāgjyotiṣam upādravat
tiryagyātena nāgena samadenāśugāminā |
29 | tayor yuddhaṃ samabhavan nāgayor bhīmarūpayoḥ
sapakṣayoḥ parvatayor yathā sadrumayoḥ purā |
30 | prāgjyotiṣapater nāgaḥ saṃnipatyāpavṛtya ca
pārśve daśārṇādhipater bhittvā nāgam apātayat |
31 | tomaraiḥ sūryaraśmyābhair bhagadatto 'tha saptabhiḥ
jaghāna dviradasthaṃ taṃ śatruṃ pracalitāsanam |
32 | upasṛtya tu rājānaṃ bhagadattaṃ yudhiṣṭhiraḥ
rathānīkena mahatā sarvataḥ paryavārayat |
33 | sa kuñjarastho rathibhiḥ śuśubhe sarvato vṛtaḥ
parvate vanamadhyastho jvalann iva hutāśanaḥ |
34 | maṇḍalaṃ sarvataḥ śliṣṭaṃ rathinām ugradhanvinām
kiratāṃ śaravarṣāṇi sa nāgaḥ paryavartata |
35 | tataḥ prāgjyotiṣo rājā parigṛhya dviparṣabham
preṣayām āsa sahasā yuyudhānarathaṃ prati |
36 | śineḥ pautrasya tu rathaṃ parigṛhya mahādvipaḥ
abhicikṣepa vegena yuyudhānas tv apākramat |
37 | bṛhataḥ saindhavān aśvān samutthāpya tu sārathiḥ
tasthau sātyakim āsādya saṃplutas taṃ rathaṃ punaḥ |
38 | sa tu labdhvāntaraṃ nāgas tvarito rathamaṇḍalāt
niścakrāma tataḥ sarvān paricikṣepa pārthivān |
39 | te tv āśugatinā tena trāsyamānā nararṣabhāḥ
tam ekaṃ dviradaṃ saṃkhye menire śataśo nṛpāḥ |
40 | te gajasthena kālyante bhagadattena pāṇḍavāḥ
airāvatasthena yathā devarājena dānavāḥ |
41 | teṣāṃ pradravatāṃ bhīmaḥ pāñcālānām itas tataḥ
gajavājikṛtaḥ śabdaḥ sumahān samajāyata |
42 | bhagadattena samare kālyamāneṣu pāṇḍuṣu
prāgjyotiṣam abhikruddhaḥ punar bhīmaḥ samabhyayāt |
43 | tasyābhidravato vāhān hastamuktena vāriṇā
siktvā vyatrāsayan nāgas te pārtham aharaṃs tataḥ |
44 | tatas tam abhyayāt tūrṇaṃ ruciparvākṛtīsutaḥ
samukṣañ śaravarṣeṇa rathastho 'ntakasaṃnibhaḥ |
45 | tato ruciraparvāṇaṃ śareṇa nataparvaṇā
suparvā parvatapatir ninye vaivasvatakṣayam |
46 | tasmin nipatite vīre saubhadro draupadīsutāḥ
cekitāno dhṛṣṭaketur yuyutsuś cārdayan dvipam |
47 | ta enaṃ śaradhārābhir dhārābhir iva toyadāḥ
siṣicur bhairavān nādān vinadanto jighāṃsavaḥ |
48 | tataḥ pārṣṇyaṅkuśāṅguṣṭhaiḥ kṛtinā codito dvipaḥ
prasāritakaraḥ prāyāt stabdhakarṇekṣaṇo drutam |
49 | so 'dhiṣṭhāya padā vāhān yuyutsoḥ sūtam ārujat
putras tu tava saṃbhrāntaḥ saubhadrasyāpluto ratham |
50 | sa kuñjarastho visṛjann iṣūn ariṣu pārthivaḥ
babhau raśmīn ivādityo bhuvaneṣu samutsṛjan |
51 | tam ārjunir dvādaśabhir yuyutsur daśabhiḥ śaraiḥ
tribhis tribhir draupadeyā dhṛṣṭaketuś ca vivyadhuḥ |
52 | so 'riyatnārpitair bāṇair ācito dvirado babhau
saṃsyūta iva sūryasya raśmibhir jalado mahān |
53 | niyantuḥ śilpayatnābhyāṃ preṣito 'riśarārditaḥ
paricikṣepa tān nāgaḥ sa ripūn savyadakṣiṇam |
54 | gopāla iva daṇḍena yathā paśugaṇān vane
āveṣṭayata tāṃ senāṃ bhagadattas tathā muhuḥ |
55 | kṣipraṃ śyenābhipannānāṃ vāyasānām iva svanaḥ
babhūva pāṇḍaveyānāṃ bhṛśaṃ vidravatāṃ svanaḥ |
56 | sa nāgarājaḥ pravarāṅkuśāhataḥ; purā sapakṣo 'drivaro yathā nṛpa
bhayaṃ tathā ripuṣu samādadhad bhṛśaṃ; vaṇiggaṇānāṃ kṣubhito yathārṇavaḥ |
57 | tato dhvanir dviradarathāśvapārthivair; bhayād dravadbhir janito 'tibhairavaḥ
kṣitiṃ viyad dyāṃ vidiśo diśas tathā; samāvṛṇot pārthiva saṃyuge tadā |
58 | sa tena nāgapravareṇa pārthivo; bhṛśaṃ jagāhe dviṣatām anīkinīm
purā suguptāṃ vibudhair ivāhave; virocano devavarūthinīm iva |
59 | bhṛśaṃ vavau jvalanasakho viyad rajaḥ; samāvṛṇon muhur api caiva sainikān
tam ekanāgaṃ gaṇaśo yathā gajāḥ; samantato drutam iva menire janāḥ |