Book 7 Chapter 24 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | mahad bhairavam āsīn naḥ saṃnivṛtteṣu pāṇḍuṣu
dṛṣṭvā droṇaṃ chādyamānaṃ tair bhāskaram ivāmbudaiḥ |
2 | taiś coddhūtaṃ rajas tīvram avacakre camūṃ tava
tato hatam amanyāma droṇaṃ dṛṣṭipathe hate |
3 | tāṃs tu śūrān maheṣvāsān krūraṃ karma cikīrṣataḥ
dṛṣṭvā duryodhanas tūrṇaṃ svasainyaṃ samacūcudat |
4 | yathāśakti yathotsāhaṃ yathāsattvaṃ narādhipāḥ
vārayadhvaṃ yathāyogaṃ pāṇḍavānām anīkinīm |
5 | tato durmarṣaṇo bhīmam abhyagacchat sutas tava
ārād dṛṣṭvā kiran bāṇair icchan droṇasya jīvitam |
6 | taṃ bāṇair avatastāra kruddho mṛtyum ivāhave
taṃ ca bhīmo 'tudad bāṇais tadāsīt tumulaṃ mahat |
7 | ta īśvarasamādiṣṭāḥ prājñāḥ śūrāḥ prahāriṇaḥ
bāhyaṃ mṛtyubhayaṃ kṛtvā pratyatiṣṭhan parān yudhi |
8 | kṛtavarmā śineḥ putraṃ droṇaprepsuṃ viśāṃ pate
paryavārayad āyāntaṃ śūraṃ samitiśobhanam |
9 | taṃ śaineyaḥ śaravrātaiḥ kruddhaḥ kruddham avārayat
kṛtavarmā ca śaineyaṃ matto mattam iva dvipam |
10 | saindhavaḥ kṣatradharmāṇam āpatantaṃ śaraughiṇam
ugradhanvā maheṣvāsaṃ yatto droṇād avārayat |
11 | kṣatradharmā sindhupateś chittvā ketanakārmuke
nārācair bahubhiḥ kruddhaḥ sarvamarmasv atāḍayat |
12 | athānyad dhanur ādāya saindhavaḥ kṛtahastavat
vivyādha kṣatradharmāṇaṃ raṇe sarvāyasaiḥ śaraiḥ |
13 | yuyutsuṃ pāṇḍavārthāya yatamānaṃ mahāratham
subāhur bhrātaraṃ śūraṃ yatto droṇād avārayat |
14 | subāhoḥ sadhanurbāṇāv asyataḥ parighopamau
yuyutsuḥ śitapītābhyāṃ kṣurābhyām acchinad bhujau |
15 | rājānaṃ pāṇḍavaśreṣṭhaṃ dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram
veleva sāgaraṃ kṣubdhaṃ madrarāṭ samavārayat |
16 | taṃ dharmarājo bahubhir marmabhidbhir avākirat
madreśas taṃ catuḥṣaṣṭyā śarair viddhvānadad bhṛśam |
17 | tasya nānadataḥ ketum uccakarta sakārmukam
kṣurābhyāṃ pāṇḍavaśreṣṭhas tata uccukruśur janāḥ |
18 | tathaiva rājā bāhlīko rājānaṃ drupadaṃ śaraiḥ
ādravantaṃ sahānīkaṃ sahānīko nyavārayat |
19 | tad yuddham abhavad ghoraṃ vṛddhayoḥ sahasenayoḥ
yathā mahāyūthapayor dvipayoḥ saṃprabhinnayoḥ |
20 | vindānuvindāv āvantyau virāṭaṃ matsyam ārcchatām
sahasainyau sahānīkaṃ yathendrāgnī purā balim |
21 | tad utpiñjalakaṃ yuddham āsīd devāsuropamam
matsyānāṃ kekayaiḥ sārdham abhītāśvarathadvipam |
22 | nākuliṃ tu śatānīkaṃ bhūtakarmā sabhāpatiḥ
asyantam iṣujālāni yāntaṃ droṇād avārayat |
23 | tato nakuladāyādas tribhir bhallaiḥ susaṃśitaiḥ
cakre vibāhuśirasaṃ bhūtakarmāṇam āhave |
24 | sutasomaṃ tu vikrāntam āpatantaṃ śaraughiṇam
droṇāyābhimukhaṃ vīraṃ viviṃśatir avārayat |
25 | sutasomas tu saṃkruddhaḥ svapitṛvyam ajihmagaiḥ
viviṃśatiṃ śarair viddhvā nābhyavartata daṃśitaḥ |
26 | atha bhīmarathaḥ śālvam āśugair āyasaiḥ śitaiḥ
ṣaḍbhiḥ sāśvaniyantāram anayad yamasādanam |
27 | śrutakarmāṇam āyāntaṃ mayūrasadṛśair hayaiḥ
caitrasenir mahārāja tava pautro nyavārayat |
28 | tau pautrau tava durdharṣau parasparavadhaiṣiṇau
pitṝṇām arthasiddhyarthaṃ cakratur yuddham uttamam |
29 | tiṣṭhantam agrato dṛṣṭvā prativindhyaṃ tam āhave
drauṇir mānaṃ pituḥ kurvan mārgaṇaiḥ samavārayat |
30 | taṃ kruddhaḥ prativivyādha prativindhyaḥ śitaiḥ śaraiḥ
siṃhalāṅgūlalakṣmāṇaṃ pitur arthe vyavasthitam |
31 | pravapann iva bījāni bījakāle nararṣabha
drauṇāyanir draupadeyaṃ śaravarṣair avākirat |
32 | yas tu śūratamo rājan senayor ubhayor mataḥ
taṃ paṭaccarahantāraṃ lakṣmaṇaḥ samavārayat |
33 | sa lakṣmaṇasyeṣvasanaṃ chittvā lakṣma ca bhārata
lakṣmaṇe śarajālāni visṛjan bahv aśobhata |
34 | vikarṇas tu mahāprājño yājñaseniṃ śikhaṇḍinam
paryavārayad āyāntaṃ yuvānaṃ samare yuvā |
35 | tatas tam iṣujālena yājñaseniḥ samāvṛṇot
vidhūya tad bāṇajālaṃ babhau tava suto balī |
36 | aṅgado 'bhimukhaḥ śūram uttamaujasam āhave
droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ vatsadantair avārayat |
37 | sa saṃprahāras tumulas tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ
sainikānāṃ ca sarveṣāṃ tayoś ca prītivardhanaḥ |
38 | durmukhas tu maheṣvāso vīraṃ purujitaṃ balī
droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ kuntibhojam avārayat |
39 | sa durmukhaṃ bhruvor madhye nārācena vyatāḍayat
tasya tad vibabhau vaktraṃ sanālam iva paṅkajam |
40 | karṇas tu kekayān bhrātṝn pañca lohitakadhvajān
droṇāyābhimukhaṃ yātāñ śaravarṣair avārayat |
41 | te cainaṃ bhṛśasaṃkruddhāḥ śaravrātair avākiran
sa ca tāṃś chādayām āsa śarajālaiḥ punaḥ punaḥ |
42 | naiva karṇo na te pañca dadṛśur bāṇasaṃvṛtāḥ
sāśvasūtadhvajarathāḥ parasparaśarācitāḥ |
43 | putras te durjayaś caiva jayaś ca vijayaś ca ha
nīlaṃ kāśyaṃ jayaṃ śūrās trayas trīn pratyavārayan |
44 | tad yuddham abhavad ghoram īkṣitṛprītivardhanam
siṃhavyāghratarakṣūṇāṃ yathebhamahiṣarṣabhaiḥ |
45 | kṣemadhūrtibṛhantau tau bhrātarau sātvataṃ yudhi
droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ śarais tīkṣṇais tatakṣatuḥ |
46 | tayos tasya ca tad yuddham atyadbhutam ivābhavat
siṃhasya dvipamukhyābhyāṃ prabhinnābhyāṃ yathā vane |
47 | rājānaṃ tu tathāmbaṣṭham ekaṃ yuddhābhinandinam
cedirājaḥ śarān asyan kruddho droṇād avārayat |
48 | tam ambaṣṭho 'sthibhedinyā niravidhyac chalākayā
sa tyaktvā saśaraṃ cāpaṃ rathād bhūmim athāpatat |
49 | vārdhakṣemiṃ tu vārṣṇeyaṃ kṛpaḥ śāradvataḥ śaraiḥ
akṣudraḥ kṣudrakair droṇāt kruddharūpam avārayat |
50 | yudhyantau kṛpavārṣṇeyau ye 'paśyaṃś citrayodhinau
te yuddhasaktamanaso nānyā bubudhire kriyāḥ |
51 | saumadattis tu rājānaṃ maṇimantam atandritam
paryavārayad āyāntaṃ yaśo droṇasya vardhayan |
52 | sa saumadattes tvaritaś chittveṣvasanaketane
punaḥ patākāṃ sūtaṃ ca chatraṃ cāpātayad rathāt |
53 | athāplutya rathāt tūrṇaṃ yūpaketur amitrahā
sāśvasūtadhvajarathaṃ taṃ cakarta varāsinā |
54 | rathaṃ ca svaṃ samāsthāya dhanur ādāya cāparam
svayaṃ yacchan hayān rājan vyadhamat pāṇḍavīṃ camūm |
55 | musalair mudgaraiś cakrair bhiṇḍipālaiḥ paraśvadhaiḥ
pāṃsuvātāgnisalilair bhasmaloṣṭhatṛṇadrumaiḥ |
56 | ārujan prarujan bhañjan nighnan vidrāvayan kṣipan
senāṃ vibhīṣayann āyād droṇaprepsur ghaṭotkacaḥ |
57 | taṃ tu nānāpraharaṇair nānāyuddhaviśeṣaṇaiḥ
rākṣasaṃ rākṣasaḥ kruddhaḥ samājaghne hy alambusaḥ |
58 | tayos tad abhavad yuddhaṃ rakṣogrāmaṇimukhyayoḥ
tādṛg yādṛk purā vṛttaṃ śambarāmararājayoḥ |
59 | evaṃ dvaṃdvaśatāny āsan rathavāraṇavājinām
padātīnāṃ ca bhadraṃ te tava teṣāṃ ca saṃkulam |
60 | naitādṛśo dṛṣṭapūrvaḥ saṃgrāmo naiva ca śrutaḥ
droṇasyābhāvabhāveṣu prasaktānāṃ yathābhavat |
61 | idaṃ ghoram idaṃ citram idaṃ raudram iti prabho
tatra yuddhāny adṛśyanta pratatāni bahūni ca |