Book 7 Chapter 16 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | te sene śibiraṃ gatvā nyaviśetāṃ viśāṃ pate
yathābhāgaṃ yathānyāyaṃ yathāgulmaṃ ca sarvaśaḥ |
2 | kṛtvāvahāraṃ sainyānāṃ droṇaḥ paramadurmanāḥ
duryodhanam abhiprekṣya savrīḍam idam abravīt |
3 | uktam etan mayā pūrvaṃ na tiṣṭhati dhanaṃjaye
śakyo grahītuṃ saṃgrāme devair api yudhiṣṭhiraḥ |
4 | iti tad vaḥ prayatatāṃ kṛtaṃ pārthena saṃyuge
mātiśaṅkīr vaco mahyam ajeyau kṛṣṇapāṇḍavau |
5 | apanīte tu yogena kena cic chvetavāhane
tata eṣyati te rājan vaśam adya yudhiṣṭhiraḥ |
6 | kaś cid āhvayatāṃ saṃkhye deśam anyaṃ prakarṣatu
tam ajitvā tu kaunteyo na nivartet kathaṃ cana |
7 | etasminn antare śūnye dharmarājam ahaṃ nṛpa
grahīṣyāmi camūṃ bhittvā dhṛṣṭadyumnasya paśyataḥ |
8 | arjunena vihīnas tu yadi notsṛjate raṇam
mām upāyāntam ālokya gṛhītam iti viddhi tam |
9 | evaṃ te sahasā rājan dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram
samāneṣyāmi sagaṇaṃ vaśam adya na saṃśayaḥ |
10 | yadi tiṣṭhati saṃgrāme muhūrtam api pāṇḍavaḥ
athāpayāti saṃgrāmād vijayāt tad viśiṣyate |
11 | droṇasya tu vacaḥ śrutvā trigartādhipatis tataḥ
bhrātṛbhiḥ sahito rājann idaṃ vacanam abravīt |
12 | vayaṃ vinikṛtā rājan sadā gāṇḍīvadhanvanā
anāgaḥsv api cāgaskṛd asmāsu bharatarṣabha |
13 | te vayaṃ smaramāṇās tān vinikārān pṛthagvidhān
krodhāgninā dahyamānā na śemahi sadā niśāḥ |
14 | sa no divyāstrasaṃpannaś cakṣurviṣayam āgataḥ
kartāraḥ sma vayaṃ sarvaṃ yac cikīrṣāma hṛdgatam |
15 | bhavataś ca priyaṃ yat syād asmākaṃ ca yaśaskaram
vayam enaṃ haniṣyāmo nikṛṣyāyodhanād bahiḥ |
16 | adyāstv anarjunā bhūmir atrigartātha vā punaḥ
satyaṃ te pratijānīmo naitan mithyā bhaviṣyati |
17 | evaṃ satyarathaś coktvā satyadharmā ca bhārata
satyavarmā ca satyeṣuḥ satyakarmā tathaiva ca |
18 | sahitā bhrātaraḥ pañca rathānām ayutena ca
nyavartanta mahārāja kṛtvā śapatham āhave |
19 | mālavās tuṇḍikerāś ca rathānām ayutais tribhiḥ
suśarmā ca naravyāghras trigartaḥ prasthalādhipaḥ |
20 | mācellakair lalitthaiś ca sahito madrakair api
rathānām ayutenaiva so 'śapad bhrātṛbhiḥ saha |
21 | nānājanapadebhyaś ca rathānām ayutaṃ punaḥ
samutthitaṃ viśiṣṭānāṃ saṃśapārtham upāgatam |
22 | tato jvalanam ādāya hutvā sarve pṛthak pṛthak
jagṛhuḥ kuśacīrāṇi citrāṇi kavacāni ca |
23 | te ca baddhatanutrāṇā ghṛtāktāḥ kuśacīriṇaḥ
maurvīmekhalino vīrāḥ sahasraśatadakṣiṇāḥ |
24 | yajvānaḥ putriṇo lokyāḥ kṛtakṛtyās tanutyajaḥ
yokṣyamāṇās tadātmānaṃ yaśasā vijayena ca |
25 | brahmacaryaśrutimukhaiḥ kratubhiś cāptadakṣiṇaiḥ
prāpya lokān suyuddhena kṣipram eva yiyāsavaḥ |
26 | brāhmaṇāṃs tarpayitvā ca niṣkān dattvā pṛthak pṛthak
gāś ca vāsāṃsi ca punaḥ samābhāṣya parasparam |
27 | prajvālya kṛṣṇavartmānam upāgamya raṇe vratam
tasminn agnau tadā cakruḥ pratijñāṃ dṛḍhaniścayāḥ |
28 | śṛṇvatāṃ sarvabhūtānām uccair vācaḥ sma menire
dhṛtvā dhanaṃjayavadhe pratijñāṃ cāpi cakrire |
29 | ye vai lokāś cānṛtānāṃ ye caiva brahmaghātinām
pānapasya ca ye lokā gurudāraratasya ca |
30 | brahmasvahāriṇaś caiva rājapiṇḍāpahāriṇaḥ
śaraṇāgataṃ ca tyajato yācamānaṃ tathā ghnataḥ |
31 | agāradāhināṃ ye ca ye ca gāṃ nighnatām api
apacāriṇāṃ ca ye lokā ye ca brahmadviṣām api |
32 | jāyāṃ ca ṛtukāle vai ye mohād abhigacchatām
śrāddhasaṃgatikānāṃ ca ye cāpy ātmāpahāriṇām |
33 | nyāsāpahāriṇāṃ ye ca śrutaṃ nāśayatāṃ ca ye
kopena yudhyamānānāṃ ye ca nīcānusāriṇām |
34 | nāstikānāṃ ca ye lokā ye 'gnihorāpitṛtyajām
tān āpnuyāmahe lokān ye ca pāpakṛtām api |
35 | yady ahatvā vayaṃ yuddhe nivartema dhanaṃjayam
tena cābhyarditās trāsād bhavema hi parāṅmukhāḥ |
36 | yadi tv asukaraṃ loke karma kuryāma saṃyuge
iṣṭān puṇyakṛtāṃ lokān prāpnuyāma na saṃśayaḥ |
37 | evam uktvā tato rājaṃs te 'bhyavartanta saṃyuge
āhvayanto 'rjunaṃ vīrāḥ pitṛjuṣṭāṃ diśaṃ prati |
38 | āhūtas tair naravyāghraiḥ pārthaḥ parapuraṃjayaḥ
dharmarājam idaṃ vākyam apadāntaram abravīt |
39 | āhūto na nivarteyam iti me vratam āhitam
saṃśaptakāś ca māṃ rājann āhvayanti punaḥ punaḥ |
40 | eṣa ca bhrātṛbhiḥ sārdhaṃ suśarmāhvayate raṇe
vadhāya sagaṇasyāsya mām anujñātum arhasi |
41 | naitac chaknomi saṃsoḍhum āhvānaṃ puruṣarṣabha
satyaṃ te pratijānāmi hatān viddhi parān yudhi |
42 | yudhiṣṭhira uvāca |
42 | śrutam etat tvayā tāta yad droṇasya cikīrṣitam
yathā tad anṛtaṃ tasya bhavet tadvat samācara |
43 | droṇo hi balavāñ śūraḥ kṛtāstraś ca jitaśramaḥ
pratijñātaṃ ca tenaitad grahaṇaṃ me mahāratha |
44 | arjuna uvāca |
44 | ayaṃ vai satyajid rājann adya te rakṣitā yudhi
dhriyamāṇe hi pāñcālye nācāryaḥ kāmam āpsyati |
45 | hate tu puruṣavyāghre raṇe satyajiti prabho
sarvair api sametair vā na sthātavyaṃ kathaṃ cana |
46 | saṃjaya uvāca |
46 | anujñātas tato rājñā pariṣvaktaś ca phalgunaḥ
premṇā dṛṣṭaś ca bahudhā āśiṣā ca prayojitaḥ |
47 | vihāyainaṃ tataḥ pārthas trigartān pratyayād balī
kṣudhitaḥ kṣudvighātārthaṃ siṃho mṛgagaṇān iva |
48 | tato dauryodhanaṃ sainyaṃ mudā paramayā yutam
gate 'rjune bhṛśaṃ kruddhaṃ dharmarājasya nigrahe |
49 | tato 'nyonyena te sene samājagmatur ojasā
gaṅgāsarayvor vegena prāvṛṣīvolbaṇodake |