Book 7 Chapter 13 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | tataḥ sa pāṇḍavānīke janayaṃs tumulaṃ mahat
vyacarat pāṇḍavān droṇo dahan kakṣam ivānalaḥ |
2 | nirdahantam anīkāni sākṣād agnim ivotthitam
dṛṣṭvā rukmarathaṃ yuddhe samakampanta sṛñjayāḥ |
3 | pratataṃ cāsyamānasya dhanuṣo 'syāśukāriṇaḥ
jyāghoṣaḥ śrūyate 'tyarthaṃ visphūrjitam ivāśaneḥ |
4 | rathinaḥ sādinaś caiva nāgān aśvān padātinaḥ
raudrā hastavatā muktāḥ pramathnanti sma sāyakāḥ |
5 | nānadyamānaḥ parjanyaḥ sānilaḥ śucisaṃkṣaye
aśmavarṣam ivāvarṣat pareṣām āvahad bhayam |
6 | vyacarat sa tadā rājan senāṃ vikṣobhayan prabhuḥ
vardhayām āsa saṃtrāsaṃ śātravāṇām amānuṣam |
7 | tasya vidyud ivābhreṣu cāpaṃ hemapariṣkṛtam
bhramad rathāmbude tasmin dṛśyate sma punaḥ punaḥ |
8 | sa vīraḥ satyavān prājño dharmanityaḥ sudāruṇaḥ
yugāntakāle yanteva raudrāṃ prāskandayan nadīm |
9 | amarṣavegaprabhavāṃ kravyādagaṇasaṃkulām
balaughaiḥ sarvataḥ pūrṇāṃ vīravṛkṣāpahāriṇīm |
10 | śoṇitodāṃ rathāvartāṃ hastyaśvakṛtarodhasam
kavacoḍupasaṃyuktāṃ māṃsapaṅkasamākulām |
11 | medomajjāsthisikatām uṣṇīṣavaraphenilām
saṃgrāmajaladāpūrṇāṃ prāsamatsyasamākulām |
12 | naranāgāśvasaṃbhūtāṃ śaravegaughavāhinīm
śarīradāruśṛṅgāṭāṃ bhujanāgasamākulām |
13 | uttamāṅgopalatalāṃ nistriṃśajhaṣasevitām
rathanāgahradopetāṃ nānābharaṇanīrajām |
14 | mahārathaśatāvartāṃ bhūmireṇūrmimālinīm
mahāvīryavatāṃ saṃkhye sutarāṃ bhīrudustarām |
15 | śūravyālasamākīrṇāṃ prāṇivāṇijasevitām
chinnacchatramahāhaṃsāṃ mukuṭāṇḍajasaṃkulām |
16 | cakrakūrmāṃ gadānakrāṃ śarakṣudrajhaṣākulām
baḍagṛdhrasṛgālānāṃ ghorasaṃghair niṣevitām |
17 | nihatān prāṇinaḥ saṃkhye droṇena balinā śaraiḥ
vahantīṃ pitṛlokāya śataśo rājasattama |
18 | śarīraśatasaṃbādhāṃ keśaśaivalaśādvalām
nadīṃ prāvartayad rājan bhīrūṇāṃ bhayavardhinīm |
19 | taṃ jayantam anīkāni tāni tāny eva bhārata
sarvato 'bhyadravan droṇaṃ yudhiṣṭhirapurogamāḥ |
20 | tān abhidravataḥ śūrāṃs tāvakā dṛḍhakārmukāḥ
sarvataḥ pratyagṛhṇanta tad abhūl lomaharṣaṇam |
21 | śatamāyas tu śakuniḥ sahadevaṃ samādravat
saniyantṛdhvajarathaṃ vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ |
22 | tasya mādrīsutaḥ ketuṃ dhanuḥ sūtaṃ hayān api
nātikruddhaḥ śaraiś chittvā ṣaṣṭyā vivyādha mātulam |
23 | saubalas tu gadāṃ gṛhya pracaskanda rathottamāt
sa tasya gadayā rājan rathāt sūtam apātayat |
24 | tatas tau virathau rājan gadāhastau mahābalau
cikrīḍatū raṇe śūrau saśṛṅgāv iva parvatau |
25 | droṇaḥ pāñcālarājānaṃ viddhvā daśabhir āśugaiḥ
bahubhis tena cābhyastas taṃ vivyādha śatādhikaiḥ |
26 | viviṃśatiṃ bhīmaseno viṃśatyā niśitaiḥ śaraiḥ
viddhvā nākampayad vīras tad adbhutam ivābhavat |
27 | viviṃśatis tu sahasā vyaśvaketuśarāsanam
bhīmaṃ cakre mahārāja tataḥ sainyāny apūjayan |
28 | sa tan na mamṛṣe vīraḥ śatror vijayam āhave
tato 'sya gadayā dāntān hayān sarvān apātayat |
29 | śalyas tu nakulaṃ vīraḥ svasrīyaṃ priyam ātmanaḥ
vivyādha prahasan bāṇair lāḍayan kopayann iva |
30 | tasyāśvān ātapatraṃ ca dhvajaṃ sūtam atho dhanuḥ
nipātya nakulaḥ saṃkhye śaṅkhaṃ dadhmau pratāpavān |
31 | dhṛṣṭaketuḥ kṛpenāstāñ chittvā bahuvidhāñ śarān
kṛpaṃ vivyādha saptatyā lakṣma cāsyāharat tribhiḥ |
32 | taṃ kṛpaḥ śaravarṣeṇa mahatā samavākirat
nivārya ca raṇe vipro dhṛṣṭaketum ayodhayat |
33 | sātyakiḥ kṛtavarmāṇaṃ nārācena stanāntare
viddhvā vivyādha saptatyā punar anyaiḥ smayann iva |
34 | saptasaptatibhir bhojas taṃ viddhvā niśitaiḥ śaraiḥ
nākampayata śaineyaṃ śīghro vāyur ivācalam |
35 | senāpatiḥ suśarmāṇaṃ śīghraṃ marmasv atāḍayat
sa cāpi taṃ tomareṇa jatrudeśe atāḍayat |
36 | vaikartanaṃ tu samare virāṭaḥ pratyavārayat
saha matsyair mahāvīryais tad adbhutam ivābhavat |
37 | tat pauruṣam abhūt tatra sūtaputrasya dāruṇam
yat sainyaṃ vārayām āsa śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ |
38 | drupadas tu svayaṃ rājā bhagadattena saṃgataḥ
tayor yuddhaṃ mahārāja citrarūpam ivābhavat bhūtānāṃ trāsajananaṃ cakrāte 'straviśāradau |
39 | bhūriśravā raṇe rājan yājñaseniṃ mahāratham
mahatā sāyakaughena chādayām āsa vīryavān |
40 | śikhaṇḍī tu tataḥ kruddhaḥ saumadattiṃ viśāṃ pate
navatyā sāyakānāṃ tu kampayām āsa bhārata |
41 | rākṣasau bhīmakarmāṇau haiḍimbālambusāv ubhau
cakrāte 'tyadbhutaṃ yuddhaṃ parasparavadhaiṣiṇau |
42 | māyāśatasṛjau dṛptau māyābhir itaretaram
antarhitau ceratus tau bhṛśaṃ vismayakāriṇau |
43 | cekitāno 'nuvindena yuyudhe tv atibhairavam
yathā devāsure yuddhe balaśakrau mahābalau |
44 | lakṣmaṇaḥ kṣatradevena vimardam akarod bhṛśam
yathā viṣṇuḥ purā rājan hiraṇyākṣeṇa saṃyuge |
45 | tataḥ prajavitāśvena vidhivat kalpitena ca
rathenābhyapatad rājan saubhadraṃ pauravo nadan |
46 | tato 'bhiyāya tvarito yuddhākāṅkṣī mahābalaḥ
tena cakre mahad yuddham abhimanyur ariṃdamaḥ |
47 | pauravas tv atha saubhadraṃ śaravrātair avākirat
tasyārjunir dhvajaṃ chatraṃ dhanuś corvyām apātayat |
48 | saubhadraḥ pauravaṃ tv anyair viddhvā saptabhir āśugaiḥ
pañcabhis tasya vivyādha hayān sūtaṃ ca sāyakaiḥ |
49 | tataḥ saṃharṣayan senāṃ siṃhavad vinadan muhuḥ
samādattārjunis tūrṇaṃ pauravāntakaraṃ śaram |
50 | dvābhyāṃ śarābhyāṃ hārdikyaś cakarta saśaraṃ dhanuḥ
tad utsṛjya dhanuś chinnaṃ saubhadraḥ paravīrahā udbabarha sitaṃ khaḍgam ādadānaḥ śarāvaram |
51 | sa tenānekatāreṇa carmaṇā kṛtahastavat
bhrāntāsir acaran mārgān darśayan vīryam ātmanaḥ |
52 | bhrāmitaṃ punar udbhrāntam ādhūtaṃ punar ucchritam
carmanistriṃśayo rājan nirviśeṣam adṛśyata |
53 | sa pauravarathasyeṣām āplutya sahasā nadan
pauravaṃ ratham āsthāya keśapakṣe parāmṛśat |
54 | jaghānāsya padā sūtam asināpātayad dhvajam
vikṣobhyāmbhonidhiṃ tārkṣyas taṃ nāgam iva cākṣipat |
55 | tam ākalitakeśāntaṃ dadṛśuḥ sarvapārthivāḥ
ukṣāṇam iva siṃhena pātyamānam acetanam |
56 | tam ārjunivaśaṃ prāptaṃ kṛṣyamāṇam anāthavat
pauravaṃ patitaṃ dṛṣṭvā nāmṛṣyata jayadrathaḥ |
57 | sa barhiṇamahāvājaṃ kiṅkiṇīśatajālavat
carma cādāya khaḍgaṃ ca nadan paryapatad rathāt |
58 | tataḥ saindhavam ālokya kārṣṇir utsṛjya pauravam
utpapāta rathāt tūrṇaṃ śyenavan nipapāta ca |
59 | prāsapaṭṭiśanistriṃśāñ śatrubhiḥ saṃpraveritān
cicchedāthāsinā kārṣṇiś carmaṇā saṃrurodha ca |
60 | sa darśayitvā sainyānāṃ svabāhubalam ātmanaḥ
tam udyamya mahākhaḍgaṃ carma cātha punar balī |
61 | vṛddhakṣatrasya dāyādaṃ pitur atyantavairiṇam
sasārābhimukhaḥ śūraḥ śārdūla iva kuñjaram |
62 | tau parasparam āsādya khaḍgadantanakhāyudhau
hṛṣṭavat saṃprajahrāte vyāghrakesariṇāv iva |
63 | saṃpāteṣv abhipāteṣu nipāteṣv asicarmaṇoḥ
na tayor antaraṃ kaś cid dadarśa narasiṃhayoḥ |
64 | avakṣepo 'sinirhrādaḥ śastrāntaranidarśanam
bāhyāntaranipātaś ca nirviśeṣam adṛśyata |
65 | bāhyam ābhyantaraṃ caiva carantau mārgam uttamam
dadṛśāte mahātmānau sapakṣāv iva parvatau |
66 | tato vikṣipataḥ khaḍgaṃ saubhadrasya yaśasvinaḥ
śarāvaraṇapakṣānte prajahāra jayadrathaḥ |
67 | rukmapakṣāntare saktas tasmiṃś carmaṇi bhāsvare
sindhurājabaloddhūtaḥ so 'bhajyata mahān asiḥ |
68 | bhagnam ājñāya nistriṃśam avaplutya padāni ṣaṭ
so 'dṛśyata nimeṣeṇa svarathaṃ punar āsthitaḥ |
69 | taṃ kārṣṇiṃ samarān muktam āsthitaṃ ratham uttamam
sahitāḥ sarvarājānaḥ parivavruḥ samantataḥ |
70 | tataś carma ca khaḍgaṃ ca samutkṣipya mahābalaḥ
nanādārjunadāyādaḥ prekṣamāṇo jayadratham |
71 | sindhurājaṃ parityajya saubhadraḥ paravīrahā
tāpayām āsa tat sainyaṃ bhuvanaṃ bhāskaro yathā |
72 | tasya sarvāyasīṃ śaktiṃ śalyaḥ kanakabhūṣaṇām
cikṣepa samare ghorāṃ dīptām agniśikhām iva |
73 | tām avaplutya jagrāha sakośaṃ cākarod asim
vainateyo yathā kārṣṇiḥ patantam uragottamam |
74 | tasya lāghavam ājñāya sattvaṃ cāmitatejasaḥ
sahitāḥ sarvarājānaḥ siṃhanādam athānadan |
75 | tatas tām eva śalyasya saubhadraḥ paravīrahā
mumoca bhujavīryeṇa vaiḍūryavikṛtājirām |
76 | sā tasya ratham āsādya nirmuktabhujagopamā
jaghāna sūtaṃ śalyasya rathāc cainam apātayat |
77 | tato virāṭadrupadau dhṛṣṭaketur yudhiṣṭhiraḥ
sātyakiḥ kekayā bhīmo dhṛṣṭadyumnaśikhaṇḍinau yamau ca draupadeyāś ca sādhu sādhv iti cukruśuḥ |
78 | bāṇaśabdāś ca vividhāḥ siṃhanādāś ca puṣkalāḥ
prādurāsan harṣayantaḥ saubhadram apalāyinam tan nāmṛṣyanta putrās te śatror vijayalakṣaṇam |
79 | athainaṃ sahasā sarve samantān niśitaiḥ śaraiḥ
abhyākiran mahārāja jaladā iva parvatam |
80 | teṣāṃ ca priyam anvicchan sūtasya ca parābhavāt
ārtāyanir amitraghnaḥ kruddhaḥ saubhadram abhyayāt |