Book 7 Chapter 9 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | evaṃ pṛṣṭvā sūtaputraṃ hṛcchokenārdito bhṛśam
jaye nirāśaḥ putrāṇāṃ dhṛtarāṣṭro 'patat kṣitau |
2 | taṃ visaṃjñaṃ nipatitaṃ siṣicuḥ paricārakāḥ
jalenātyarthaśītena vījantaḥ puṇyagandhinā |
3 | patitaṃ cainam ājñāya samantād bharatastriyaḥ
parivavrur mahārājam aspṛśaṃś caiva pāṇibhiḥ |
4 | utthāpya cainaṃ śanakai rājānaṃ pṛthivītalāt
āsanaṃ prāpayām āsur bāṣpakaṇṭhyo varāṅganāḥ |
5 | āsanaṃ prāpya rājā tu mūrchayābhipariplutaḥ
niśceṣṭo 'tiṣṭhata tadā vījyamānaḥ samantataḥ |
6 | sa labdhvā śanakaiḥ saṃjñāṃ vepamāno mahīpatiḥ
punar gāvalgaṇiṃ sūtaṃ paryapṛcchad yathātatham |
7 | yat tad udyann ivādityo jyotiṣā praṇudaṃs tamaḥ
āyād ajātaśatrur vai kas taṃ droṇād avārayat |
8 | prabhinnam iva mātaṅgaṃ tathā kruddhaṃ tarasvinam
āsaktamanasaṃ dīptaṃ pratidviradaghātinam vāśitāsaṃgame yadvad ajayyaṃ pratiyūthapaiḥ |
9 | ati cānyān raṇe yodhān vīraḥ puruṣasattamaḥ
yo hy eko hi mahābāhur nirdahed ghoracakṣuṣā kṛtsnaṃ duryodhanabalaṃ dhṛtimān satyasaṃgaraḥ |
10 | cakṣurhaṇaṃ jaye saktam iṣvāsavararakṣitam
dāntaṃ bahumataṃ loke ke śūrāḥ paryavārayan |
11 | ke duṣpradharṣaṃ rājānam iṣvāsavaram acyutam
samāsedur naravyāghraṃ kaunteyaṃ tatra māmakāḥ |
12 | tarasaivābhipatyātha yo vai droṇam upādravat
taṃ bhīmasenam āyāntaṃ ke śūrāḥ paryavārayan |
13 | yad āyāj jaladaprakhyo rathaḥ paramavīryavān
parjanya iva bībhatsus tumulām aśaniṃ sṛjan |
14 | vavarṣa śaravarṣāṇi varṣāṇi maghavān iva
iṣusaṃbādham ākāśaṃ kurvan kapivaradhvajaḥ avasphūrjan diśaḥ sarvās talanemisvanena ca |
15 | cāpavidyutprabho ghoro rathagulmabalāhakaḥ
rathanemighoṣastanitaḥ śaraśabdātibandhuraḥ |
16 | roṣanirjitajīmūto mano 'bhiprāyaśīghragaḥ
marmātigo bāṇadhāras tumulaḥ śoṇitodakaḥ |
17 | saṃplāvayan mahīṃ sarvāṃ mānavair āstaraṃs tadā
gadāniṣṭanito raudro duryodhanakṛtodyamaḥ |
18 | yuddhe 'bhyaṣiñcad vijayo gārdhrapatraiḥ śilāśitaiḥ
gāṇḍīvaṃ dhārayan dhīmān kīdṛśaṃ vo manas tadā |
19 | kaccid gāṇḍīvaśabdena na praṇaśyata vai balam
yad vaḥ sa bhairavaṃ kurvann arjuno bhṛśam abhyagāt |
20 | kaccin nāpānudad droṇād iṣubhir vo dhanaṃjayaḥ
vāto meghān ivāvidhyan pravāñ śaravanānilaḥ ko hi gāṇḍīvadhanvānaṃ naraḥ soḍhuṃ raṇe 'rhati |
21 | yat senāḥ samakampanta yad vīrān aspṛśad bhayam
ke tatra nājahur droṇaṃ ke kṣudrāḥ prādravan bhayāt |
22 | ke vā tatra tanūs tyaktvā pratīpaṃ mṛtyum āvrajan
amānuṣāṇāṃ jetāraṃ yuddheṣv api dhanaṃjayam |
23 | na ca vegaṃ sitāśvasya viśakṣyantīha māmakāḥ
gāṇḍīvasya ca nirghoṣaṃ prāvṛḍjaladanisvanam |
24 | viṣvakseno yasya yantā yoddhā caiva dhanaṃjayaḥ
aśakyaḥ sa ratho jetuṃ manye devāsurair api |
25 | sukumāro yuvā śūro darśanīyaś ca pāṇḍavaḥ
medhāvī nipuṇo dhīmān yudhi satyaparākramaḥ |
26 | ārāvaṃ vipulaṃ kurvan vyathayan sarvakauravān
yadāyān nakulo dhīmān ke śūrāḥ paryavārayan |
27 | āśīviṣa iva kruddhaḥ sahadevo yadābhyayāt
śatrūṇāṃ kadanaṃ kurvañ jetāsau durjayo yudhi |
28 | āryavratam amogheṣuṃ hrīmantam aparājitam
droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ ke śūrāḥ paryavārayan |
29 | yaḥ sa sauvīrarājasya pramathya mahatīṃ camūm
ādatta mahiṣīṃ bhojyāṃ kāmyāṃ sarvāṅgaśobhanām |
30 | satyaṃ dhṛtiś ca śauryaṃ ca brahmacaryaṃ ca kevalam
sarvāṇi yuyudhāne 'smin nityāni puruṣarṣabhe |
31 | balinaṃ satyakarmāṇam adīnam aparājitam
vāsudevasamaṃ yuddhe vāsudevād anantaram |
32 | yuktaṃ dhanaṃjayapreṣye śūram ācāryakarmaṇi
pārthena samam astreṣu kas taṃ droṇād avārayat |
33 | vṛṣṇīnāṃ pravaraṃ vīraṃ śūraṃ sarvadhanuṣmatām
rāmeṇa samam astreṣu yaśasā vikrameṇa ca |
34 | satyaṃ dhṛtir damaḥ śauryaṃ brahmacaryam anuttamam
sātvate tāni sarvāṇi trailokyam iva keśave |
35 | tam evaṃguṇasaṃpannaṃ durvāram api daivataiḥ
samāsādya maheṣvāsaṃ ke vīrāḥ paryavārayan |
36 | pāñcāleṣūttamaṃ śūram uttamābhijanapriyam
nityam uttamakarmāṇam uttamaujasam āhave |
37 | yuktaṃ dhanaṃjayahite mamānarthāya cottamam
yamavaiśravaṇādityamahendravaruṇopamam |
38 | mahārathasamākhyātaṃ droṇāyodyantam āhave
tyajantaṃ tumule prāṇān ke śūrāḥ paryavārayan |
39 | eko 'pasṛtya cedibhyaḥ pāṇḍavān yaḥ samāśritaḥ
dhṛṣṭaketuṃ tam āyāntaṃ droṇāt kaḥ samavārayat |
40 | yo 'vadhīt ketumāñ śūro rājaputraṃ sudarśanam
aparāntagiridvāre kas taṃ droṇād avārayat |
41 | strīpūrvo yo naravyāghro yaḥ sa veda guṇāguṇān
śikhaṇḍinaṃ yājñasenim amlānamanasaṃ yudhi |
42 | devavratasya samare hetuṃ mṛtyor mahātmanaḥ
droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ ke vīrāḥ paryavārayan |
43 | yasminn abhyadhikā vīre guṇāḥ sarve dhanaṃjayāt
yasminn astrāṇi satyaṃ ca brahmacaryaṃ ca nityadā |
44 | vāsudevasamaṃ vīrye dhanaṃjayasamaṃ bale
tejasādityasadṛśaṃ bṛhaspatisamaṃ matau |
45 | abhimanyuṃ mahātmānaṃ vyāttānanam ivāntakam
droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ ke vīrāḥ paryavārayan |
46 | taruṇas tv aruṇaprakhyaḥ saubhadraḥ paravīrahā
yadābhyādravata droṇaṃ tadāsīd vo manaḥ katham |
47 | draupadeyā naravyāghrāḥ samudram iva sindhavaḥ
yad droṇam ādravan saṃkhye ke vīrās tān avārayan |
48 | ye te dvādaśa varṣāṇi krīḍām utsṛjya bālakāḥ
astrārtham avasan bhīṣme bibhrato vratam uttamam |
49 | kṣatraṃjayaḥ kṣatradevaḥ kṣatradharmā ca māninaḥ
dhṛṣṭadyumnātmajā vīrāḥ ke tān droṇād avārayan |
50 | śatād viśiṣṭaṃ yaṃ yuddhe samapaśyanta vṛṣṇayaḥ
cekitānaṃ maheṣvāsaṃ kas taṃ droṇād avārayat |
51 | vārdhakṣemiḥ kaliṅgānāṃ yaḥ kanyām āharad yudhi
anādhṛṣṭir adīnātmā kas taṃ droṇād avārayat |
52 | bhrātaraḥ pañca kaikeyā dhārmikāḥ satyavikramāḥ
indragopakavarṇāś ca raktavarmāyudhadhvajāḥ |
53 | mātṛṣvasuḥ sutā vīrāḥ pāṇḍavānāṃ jayārthinaḥ
tān droṇaṃ hantum āyātān ke vīrāḥ paryavārayan |
54 | yaṃ yodhayanto rājāno nājayan vāraṇāvate
ṣaṇ māsān abhisaṃrabdhā jighāṃsanto yudhāṃ patim |
55 | dhanuṣmatāṃ varaṃ śūraṃ satyasaṃdhaṃ mahābalam
droṇāt kas taṃ naravyāghraṃ yuyutsuṃ pratyavārayat |
56 | yaḥ putraṃ kāśirājasya vārāṇasyāṃ mahāratham
samare strīṣu gṛdhyantaṃ bhallenāpaharad rathāt |
57 | dhṛṣṭadyumnaṃ maheṣvāsaṃ pārthānāṃ mantradhāriṇam
yuktaṃ duryodhanānarthe sṛṣṭaṃ droṇavadhāya ca |
58 | nirdahantaṃ raṇe yodhān dārayantaṃ ca sarvaśaḥ
droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ ke vīrāḥ paryavārayan |
59 | utsaṅga iva saṃvṛddhaṃ drupadasyāstravittamam
śaikhaṇḍinaṃ kṣatradevaṃ ke taṃ droṇād avārayan |
60 | ya imāṃ pṛthivīṃ kṛtsnāṃ carmavat samaveṣṭayat
mahatā rathavaṃśena mukhyārighno mahārathaḥ |
61 | daśāśvamedhān ājahre svannapānāptadakṣiṇān
nirargalān sarvamedhān putravat pālayan prajāḥ |
62 | pibantyo dakṣiṇāṃ yasya gaṅgāsrotaḥ samāpiban
tāvatīr gā dadau vīra uśīnarasuto 'dhvare |
63 | na pūrve nāpare cakrur idaṃ ke cana mānavāḥ
iti saṃcukruśur devāḥ kṛte karmaṇi duṣkare |
64 | paśyāmas triṣu lokeṣu na taṃ saṃsthāsnucāriṣu
jātaṃ vāpi janiṣyaṃ vā dvitīyaṃ vāpi saṃprati |
65 | anyam auśīnarāc chaibyād dhuro voḍhāram ity uta
gatiṃ yasya na yāsyanti mānuṣā lokavāsinaḥ |
66 | tasya naptāram āyāntaṃ śaibyaṃ kaḥ samavārayat
droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ vyāttānanam ivāntakam |
67 | virāṭasya rathānīkaṃ matsyasyāmitraghātinaḥ
prepsantaṃ samare droṇaṃ ke vīrāḥ paryavārayan |
68 | sadyo vṛkodarāj jāto mahābalaparākramaḥ
māyāvī rākṣaso ghoro yasmān mama mahad bhayam |
69 | pārthānāṃ jayakāmaṃ taṃ putrāṇāṃ mama kaṇṭakam
ghaṭotkacaṃ mahābāhuṃ kas taṃ droṇād avārayat |
70 | ete cānye ca bahavo yeṣām arthāya saṃjaya
tyaktāraḥ saṃyuge prāṇān kiṃ teṣām ajitaṃ yudhi |
71 | yeṣāṃ ca puruṣavyāghraḥ śārṅgadhanvā vyapāśrayaḥ
hitārthī cāpi pārthānāṃ kathaṃ teṣāṃ parājayaḥ |
72 | lokānāṃ gurur atyantaṃ lokanāthaḥ sanātanaḥ
nārāyaṇo raṇe nātho divyo divyātmavān prabhuḥ |
73 | yasya divyāni karmāṇi pravadanti manīṣiṇaḥ
tāny ahaṃ kīrtayiṣyāmi bhaktyā sthairyārtham ātmanaḥ |