Book 7 Chapter 1 | |
1 | janamejaya uvāca |
1 | tam apratimasattvaujobalavīryaparākramam
hataṃ devavrataṃ śrutvā pāñcālyena śikhaṇḍinā |
2 | dhṛtarāṣṭras tadā rājā śokavyākulacetanaḥ
kim aceṣṭata viprarṣe hate pitari vīryavān |
3 | tasya putro hi bhagavan bhīṣmadroṇamukhai rathaiḥ
parājitya maheṣvāsān pāṇḍavān rājyam icchati |
4 | tasmin hate tu bhagavan ketau sarvadhanuṣmatām
yad aceṣṭata kauravyas tan me brūhi dvijottama |
5 | vaiśaṃpāyana uvāca |
5 | nihataṃ pitaraṃ śrutvā dhṛtarāṣṭro janādhipaḥ
lebhe na śāntiṃ kauravyaś cintāśokaparāyaṇaḥ |
6 | tasya cintayato duḥkham aniśaṃ pārthivasya tat
ājagāma viśuddhātmā punar gāvalgaṇis tadā |
7 | śibirāt saṃjayaṃ prāptaṃ niśi nāgāhvayaṃ puram
āmbikeyo mahārāja dhṛtarāṣṭro 'nvapṛcchata |
8 | śrutvā bhīṣmasya nidhanam aprahṛṣṭamanā bhṛśam
putrāṇāṃ jayam ākāṅkṣan vilalāpāturo yathā |
9 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
9 | saṃsādhya tu mahātmānaṃ bhīṣmaṃ bhīmaparākramam
kim akārṣuḥ paraṃ tāta kuravaḥ kālacoditāḥ |
10 | tasmin vinihate śūre durādharṣe mahaujasi
kiṃ nu svit kuravo 'kārṣur nimagnāḥ śokasāgare |
11 | tad udīrṇaṃ mahat sainyaṃ trailokyasyāpi saṃjaya
bhayam utpādayet tīvraṃ pāṇḍavānāṃ mahātmanām |
12 | devavrate tu nihate kurūṇām ṛṣabhe tadā
yad akārṣur nṛpatayas tan mamācakṣva saṃjaya |
13 | saṃjaya uvāca |
13 | śṛṇu rājann ekamanā vacanaṃ bruvato mama
yat te putrās tadākārṣur hate devavrate mṛdhe |
14 | nihate tu tadā bhīṣme rājan satyaparākrame
tāvakāḥ pāṇḍaveyāś ca prādhyāyanta pṛthak pṛthak |
15 | vismitāś ca prahṛṣṭāś ca kṣatradharmaṃ niśāmya te
svadharmaṃ nindamānāś ca praṇipatya mahātmane |
16 | śayanaṃ kalpayām āsur bhīṣmāyāmitatejase
sopadhānaṃ naravyāghra śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ |
17 | vidhāya rakṣāṃ bhīṣmāya samābhāṣya parasparam
anumānya ca gāṅgeyaṃ kṛtvā cāpi pradakṣiṇam |
18 | krodhasaṃraktanayanāḥ samavekṣya parasparam
punar yuddhāya nirjagmuḥ kṣatriyāḥ kālacoditāḥ |
19 | tatas tūryaninādaiś ca bherīṇāṃ ca mahāsvanaiḥ
tāvakānām anīkāni pareṣāṃ cāpi niryayuḥ |
20 | vyāvṛtte 'hani rājendra patite jāhnavīsute
amarṣavaśam āpannāḥ kālopahatacetasaḥ |
21 | anādṛtya vacaḥ pathyaṃ gāṅgeyasya mahātmanaḥ
niryayur bharataśreṣṭhāḥ śastrāṇy ādāya sarvaśaḥ |
22 | mohāt tava saputrasya vadhāc chāṃtanavasya ca
kauravyā mṛtyusād bhūtāḥ sahitāḥ sarvarājabhiḥ |
23 | ajāvaya ivāgopā vane śvāpadasaṃkule
bhṛśam udvignamanaso hīnā devavratena te |
24 | patite bharataśreṣṭhe babhūva kuruvāhinī
dyaur ivāpetanakṣatrā hīnaṃ kham iva vāyunā |
25 | vipannasasyeva mahī vāk caivāsaṃskṛtā yathā
āsurīva yathā senā nigṛhīte purā balau |
26 | vidhaveva varārohā śuṣkatoyeva nimnagā
vṛkair iva vane ruddhā pṛṣatī hatayūthapā |
27 | svādharṣā hatasiṃheva mahatī girikandarā
bhāratī bharataśreṣṭha patite jāhnavīsute |
28 | viṣvagvātahatā rugṇā naur ivāsīn mahārṇave
balibhiḥ pāṇḍavair vīrair labdhalakṣair bhṛśārditā |
29 | sā tadāsīd bhṛśaṃ senā vyākulāśvarathadvipā
viṣaṇṇabhūyiṣṭhanarā kṛpaṇā draṣṭum ābabhau |
30 | tasyāṃ trastā nṛpatayaḥ sainikāś ca pṛthagvidhāḥ
pātāla iva majjanto hīnā devavratena te karṇaṃ hi kuravo 'smārṣuḥ sa hi devavratopamaḥ |
31 | sarvaśastrabhṛtāṃ śreṣṭhaṃ rocamānam ivātithim
bandhum āpadgatasyeva tam evopāgaman manaḥ |
32 | cukruśuḥ karṇa karṇeti tatra bhārata pārthivāḥ
rādheyaṃ hitam asmākaṃ sūtaputraṃ tanutyajam |
33 | sa hi nāyudhyata tadā daśāhāni mahāyaśāḥ
sāmātyabandhuḥ karṇo vai tam āhvayata māciram |
34 | bhīṣmeṇa hi mahābāhuḥ sarvakṣatrasya paśyataḥ
ratheṣu gaṇyamāneṣu balavikramaśāliṣu saṃkhyāto 'rdharathaḥ karṇo dviguṇaḥ san nararṣabhaḥ |
35 | rathātirathasaṃkhyāyāṃ yo 'graṇīḥ śūrasaṃmataḥ
pitṛvittāmbudeveśān api yo yoddhum utsahet |
36 | sa tu tenaiva kopena rājan gāṅgeyam uktavān
tvayi jīvati kauravya nāhaṃ yotsye kathaṃ cana |
37 | tvayā tu pāṇḍaveyeṣu nihateṣu mahāmṛdhe
duryodhanam anujñāpya vanaṃ yāsyāmi kaurava |
38 | pāṇḍavair vā hate bhīṣme tvayi svargam upeyuṣi
hantāsmy ekarathenaiva kṛtsnān yān manyase rathān |
39 | evam uktvā mahārāja daśāhāni mahāyaśāḥ
nāyudhyata tataḥ karṇaḥ putrasya tava saṃmate |
40 | bhīṣmaḥ samaravikrāntaḥ pāṇḍaveyasya pārthiva
jaghāna samare yodhān asaṃkhyeyaparākramaḥ |
41 | tasmiṃs tu nihate śūre satyasaṃdhe mahaujasi
tvatsutāḥ karṇam asmārṣus tartukāmā iva plavam |
42 | tāvakās tava putrāś ca sahitāḥ sarvarājabhiḥ
hā karṇa iti cākrandan kālo 'yam iti cābruvan |
43 | jāmadagnyābhyanujñātam astre durvārapauruṣam
agaman no manaḥ karṇaṃ bandhum ātyayikeṣv iva |
44 | sa hi śakto raṇe rājaṃs trātum asmān mahābhayāt
tridaśān iva govindaḥ satataṃ sumahābhayāt |
45 | vaiśaṃpāyana uvāca |
45 | tathā karṇaṃ yudhi varaṃ kīrtayantaṃ punaḥ punaḥ
āśīviṣavad ucchvasya dhṛtarāṣṭro 'bravīd idam |
46 | yat tad vaikartanaṃ karṇam agamad vo manas tadā
apy apaśyata rādheyaṃ sūtaputraṃ tanutyajam |
47 | api tan na mṛṣākārṣīd yudhi satyaparākramaḥ
saṃbhrāntānāṃ tadārtānāṃ trastānāṃ trāṇam icchatām |
48 | api tat pūrayāṃ cakre dhanurdharavaro yudhi
yat tad vinihate bhīṣme kauravāṇām apāvṛtam |
49 | tat khaṇḍaṃ pūrayām āsa pareṣām ādadhad bhayam
kṛtavān mama putrāṇāṃ jayāśāṃ saphalām api |