Book 6 Chapter 116 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | vyuṣṭāyāṃ tu mahārāja rajanyāṃ sarvapārthivāḥ
pāṇḍavā dhārtarāṣṭrāś ca abhijagmuḥ pitāmaham |
2 | taṃ vīraśayane vīraṃ śayānaṃ kurusattamam
abhivādyopatasthur vai kṣatriyāḥ kṣatriyarṣabham |
3 | kanyāś candanacūrṇaiś ca lājair mālyaiś ca sarvaśaḥ
striyo bālās tathā vṛddhāḥ prekṣakāś ca pṛthagjanāḥ samabhyayuḥ śāṃtanavaṃ bhūtānīva tamonudam |
4 | tūryāṇi gaṇikā vārās tathaiva naṭanartakāḥ
upānṛtyañ jaguś caiva vṛddhaṃ kurupitāmaham |
5 | upāramya ca yuddhebhyaḥ saṃnāhān vipramucya ca
āyudhāni ca nikṣipya sahitāḥ kurupāṇḍavāḥ |
6 | anvāsata durādharṣaṃ devavratam ariṃdamam
anyonyaṃ prītimantas te yathāpūrvaṃ yathāvayaḥ |
7 | sā pārthivaśatākīrṇā samitir bhīṣmaśobhitā
śuśubhe bhāratī dīptā divīvādityamaṇḍalam |
8 | vibabhau ca nṛpāṇāṃ sā pitāmaham upāsatām
devānām iva deveśaṃ pitāmaham upāsatām |
9 | bhīṣmas tu vedanāṃ dhairyān nigṛhya bharatarṣabha
abhitaptaḥ śaraiś caiva nātihṛṣṭamanābravīt |
10 | śarābhitaptakāyo 'haṃ śarasaṃtāpamūrchitaḥ
pānīyam abhikāṅkṣe 'haṃ rājñas tān pratyabhāṣata |
11 | tatas te kṣatriyā rājan samājahruḥ samantataḥ
bhakṣyān uccāvacāṃs tatra vārikumbhāṃś ca śītalān |
12 | upanītaṃ ca tad dṛṣṭvā bhīṣmaḥ śāṃtanavo 'bravīt
nādya tāta mayā śakyaṃ bhogān kāṃś cana mānuṣān |
13 | upabhoktuṃ manuṣyebhyaḥ śaraśayyāgato hy aham
pratīkṣamāṇas tiṣṭhāmi nivṛttiṃ śaśisūryayoḥ |
14 | evam uktvā śāṃtanavo dīnavāk sarvapārthivān
dhanaṃjayaṃ mahābāhum abhyabhāṣata bhārata |
15 | athopetya mahābāhur abhivādya pitāmaham
atiṣṭhat prāñjaliḥ prahvaḥ kiṃ karomīti cābravīt |
16 | taṃ dṛṣṭvā pāṇḍavaṃ rājann abhivādyāgrataḥ sthitam
abhyabhāṣata dharmātmā bhīṣmaḥ prīto dhanaṃjayam |
17 | dahyate 'daḥ śarīraṃ me saṃsyūto 'smi maheṣubhiḥ
marmāṇi paridūyante vadanaṃ mama śuṣyati |
18 | hlādanārthaṃ śarīrasya prayacchāpo mamārjuna
tvaṃ hi śakto maheṣvāsa dātum ambho yathāvidhi |
19 | arjunas tu tathety uktvā ratham āruhya vīryavān
adhijyaṃ balavat kṛtvā gāṇḍīvaṃ vyākṣipad dhanuḥ |
20 | tasya jyātalanirghoṣaṃ visphūrjitam ivāśaneḥ
vitresuḥ sarvabhūtāni śrutvā sarve ca pārthivāḥ |
21 | tataḥ pradakṣiṇaṃ kṛtvā rathena rathināṃ varaḥ
śayānaṃ bharataśreṣṭhaṃ sarvaśastrabhṛtāṃ varam |
22 | saṃdhāya ca śaraṃ dīptam abhimantrya mahāyaśāḥ
parjanyāstreṇa saṃyojya sarvalokasya paśyataḥ avidhyat pṛthivīṃ pārthaḥ pārśve bhīṣmasya dakṣiṇe |
23 | utpapāta tato dhārā vimalā vāriṇaḥ śivā
śītasyāmṛtakalpasya divyagandharasasya ca |
24 | atarpayat tataḥ pārthaḥ śītayā vāridhārayā
bhīṣmaṃ kurūṇām ṛṣabhaṃ divyakarmaparākramaḥ |
25 | karmaṇā tena pārthasya śakraṣyeva vikurvataḥ
vismayaṃ paramaṃ jagmus tatas te vasudhādhipāḥ |
26 | tat karma prekṣya bībhatsor atimānuṣam adbhutam
saṃprāvepanta kuravo gāvaḥ śītārditā iva |
27 | vismayāc cottarīyāṇi vyāvidhyan sarvato nṛpāḥ
śaṅkhadundubhinirghoṣais tumulaṃ sarvato 'bhavat |
28 | tṛptaḥ śāṃtanavaś cāpi rājan bībhatsum abravīt
sarvapārthivavīrāṇāṃ saṃnidhau pūjayann iva |
29 | naitac citraṃ mahābāho tvayi kauravanandana
kathito nāradenāsi pūrvarṣir amitadyutiḥ |
30 | vāsudevasahāyas tvaṃ mahat karma kariṣyasi
yan notsahati devendraḥ saha devair api dhruvam |
31 | vidus tvāṃ nidhanaṃ pārtha sarvakṣatrasya tadvidaḥ
dhanurdharāṇām ekas tvaṃ pṛthivyāṃ pravaro nṛṣu |
32 | manuṣyā jagati śreṣṭhāḥ pakṣiṇāṃ garuḍo varaḥ
sarasāṃ sāgaraḥ śreṣṭho gaur variṣṭhā catuṣpadām |
33 | ādityas tejasāṃ śreṣṭho girīṇāṃ himavān varaḥ
jātīnāṃ brāhmaṇaḥ śreṣṭhaḥ śreṣṭhas tvam asi dhanvinām |
34 | na vai śrutaṃ dhārtarāṣṭreṇa vākyaṃ; saṃbodhyamānaṃ vidureṇa caiva
droṇena rāmeṇa janārdanena; muhur muhuḥ saṃjayenāpi coktam |
35 | parītabuddhir hi visaṃjñakalpo; duryodhano nābhyanandad vaco me
sa śeṣyate vai nihataś cirāya; śāstrātigo bhīmabalābhibhūtaḥ |
36 | tataḥ śrutvā tad vacaḥ kauravendro; duryodhano dīnamanā babhūva
tam abravīc chāṃtanavo 'bhivīkṣya; nibodha rājan bhava vītamanyuḥ |
37 | dṛṣṭaṃ duryodhanedaṃ te yathā pārthena dhīmatā
jalasya dhārā janitā śītasyāmṛtagandhinaḥ etasya kartā loke 'smin nānyaḥ kaś cana vidyate |
38 | āgneyaṃ vāruṇaṃ saumyaṃ vāyavyam atha vaiṣṇavam
aindraṃ pāśupataṃ brāhmaṃ pārameṣṭhyaṃ prajāpateḥ dhātus tvaṣṭuś ca savitur divyāny astrāṇi sarvaśaḥ |
39 | sarvasmin mānuṣe loke vetty eko hi dhanaṃjayaḥ
kṛṣṇo vā devakīputro nānyo vai veda kaś cana na śakyāḥ pāṇḍavās tāta yuddhe jetuṃ kathaṃ cana |
40 | amānuṣāṇi karmāṇi yasyaitāni mahātmanaḥ
tena sattvavatā saṃkhye śūreṇāhavaśobhinā kṛtinā samare rājan saṃdhis te tāta yujyatām |
41 | yāvat kṛṣṇo mahābāhuḥ svādhīnaḥ kurusaṃsadi
tāvat pārthena śūreṇa saṃdhis te tāta yujyatām |
42 | yāvac camūṃ na te śeṣāṃ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ
nāśayaty arjunas tāvat saṃdhis te tāta yujyatām |
43 | yāvat tiṣṭhanti samare hataśeṣāḥ sahodarāḥ
nṛpāś ca bahavo rājaṃs tāvat saṃdhiḥ prayujyatām |
44 | na nirdahati te yāvat krodhadīptekṣaṇaś camūm
yudhiṣṭhiro hi tāvad vai saṃdhis te tāta yujyatām |
45 | nakulaḥ sahadevaś ca bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ
yāvac camūṃ mahārāja nāśayanti na sarvaśaḥ tāvat te pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ saubhrātraṃ tāta rocatām |
46 | yuddhaṃ madantam evāstu tāta saṃśāmya pāṇḍavaiḥ
etat te rocatāṃ vākyaṃ yad ukto 'si mayānagha etat kṣemam ahaṃ manye tava caiva kulasya ca |
47 | tyaktvā manyum upaśāmyasva pārthaiḥ; paryāptam etad yat kṛtaṃ phalgunena
bhīṣmasyāntād astu vaḥ sauhṛdaṃ vā; saṃpraśleṣaḥ sādhu rājan prasīda |
48 | rājyasyārdhaṃ dīyatāṃ pāṇḍavānām; indraprasthaṃ dharmarājo 'nuśāstu
mā mitradhruk pārthivānāṃ jaghanyaḥ; pāpāṃ kīrtiṃ prāpsyase kauravendra |
49 | mamāvasānāc chāntir astu prajānāṃ; saṃgacchantāṃ pārthivāḥ prītimantaḥ
pitā putraṃ mātulaṃ bhāgineyo; bhrātā caiva bhrātaraṃ praitu rājan |
50 | na ced evaṃ prāptakālaṃ vaco me; mohāviṣṭaḥ pratipatsyasy abuddhyā
bhīṣmasyāntād etadantāḥ stha sarve; satyām etāṃ bhāratīm īrayāmi |
51 | etad vākyaṃ sauhṛdād āpageyo; madhye rājñāṃ bhārataṃ śrāvayitvā
tūṣṇīm āsīc chalyasaṃtaptamarmā; yatvātmānaṃ vedanāṃ saṃnigṛhya |