Book 6 Chapter 115
1	dhṛtarāṣṭra uvāca
1	katham āsaṃs tadā yodhā hīnā bhīṣmeṇa saṃjaya balinā devakalpena gurvarthe brahmacāriṇā
2	tadaiva nihatān manye kurūn anyāṃś ca pārthivān na prāharad yadā bhīṣmo ghṛṇitvād drupadātmaje
3	tato duḥkhataraṃ manye kim anyat prabhaviṣyati yad adya pitaraṃ śrutvā nihataṃ mama durmateḥ
4	aśmasāramayaṃ nūnaṃ hṛdayaṃ mama saṃjaya śrutvā vinihataṃ bhīṣmaṃ śatadhā yan na dīryate
5	punaḥ punar na mṛṣyāmi hataṃ devavrataṃ raṇe na hato jāmadagnyena divyair astraiḥ sma yaḥ purā
6	yad adya nihatenājau bhīṣmeṇa jayam icchatā ceṣṭitaṃ narasiṃhena tan me kathaya saṃjaya
7	saṃjaya uvāca
7	sāyāhne nyapatad bhūmau dhārtarāṣṭrān viṣādayan pāñcālānāṃ dadad dharṣaṃ kuruvṛddhaḥ pitāmahaḥ
8	sa śete śaratalpastho medinīm aspṛśaṃs tadā bhīṣmo rathāt prapatitaḥ pracyuto dharaṇītale
9	hā heti tumulaḥ śabdo bhūtānāṃ samapadyata sīmāvṛkṣe nipatite kurūṇāṃ samitikṣaye
10	ubhayoḥ senayo rājan kṣatriyān bhayam āviśat bhīṣmaṃ śaṃtanavaṃ dṛṣṭvā viśīrṇakavacadhvajam kuravaḥ paryavartanta pāṇḍavāś ca viśāṃ pate
11	khaṃ tamovṛtam āsīc ca nāsīd bhānumataḥ prabhā rarāsa pṛthivī caiva bhīṣme śāṃtanave hate
12	ayaṃ brahmavidāṃ śreṣṭho ayaṃ brahmavidāṃ gatiḥ ity abhāṣanta bhūtāni śayānaṃ bharatarṣabham
13	ayaṃ pitaram ājñāya kāmārtaṃ śaṃtanuṃ purā ūrdhvaretasam ātmānaṃ cakāra puruṣarṣabhaḥ
14	iti sma śaratalpasthaṃ bharatānām amadhyamam ṛṣayaḥ paryadhāvanta sahitāḥ siddhacāraṇaiḥ
15	hate śāṃtanave bhīṣme bharatānāṃ pitāmahe na kiṃ cit pratyapadyanta putrās tava ca bhārata
16	vivarṇavadanāś cāsan gataśrīkāś ca bhārata atiṣṭhan vrīḍitāś caiva hriyā yuktā hy adhomukhāḥ
17	pāṇḍavāś ca jayaṃ labdhvā saṃgrāmaśirasi sthitāḥ sarve dadhmur mahāśaṅkhān hemajālapariṣkṛtān
18	bhṛśaṃ tūryaninādeṣu vādyamāneṣu cānagha apaśyāma raṇe rājan bhīmasenaṃ mahābalam ākrīḍamānaṃ kaunteyaṃ harṣeṇa mahatā yutam
19	nihatya samare śatrūn mahābalasamanvitān saṃmohaś cāpi tumulaḥ kurūṇām abhavat tadā
20	karṇaduryodhanau cāpi niḥśvasetāṃ muhur muhuḥ tathā nipatite bhīṣme kauravāṇāṃ dhuraṃdhare hāhākāram abhūt sarvaṃ nirmaryādam avartata
21	dṛṣṭvā ca patitaṃ bhīṣmaṃ putro duḥśāsanas tava uttamaṃ javam āsthāya droṇānīkaṃ samādravat
22	bhrātrā prasthāpito vīraḥ svenānīkena daṃśitaḥ prayayau puruṣavyāghraḥ svasainyam abhicodayan
23	tam āyāntam abhiprekṣya kuravaḥ paryavārayan duḥśāsanaṃ mahārāja kim ayaṃ vakṣyatīti vai
24	tato droṇāya nihataṃ bhīṣmam ācaṣṭa kauravaḥ droṇas tad apriyaṃ śrutvā sahasā nyapatad rathāt
25	sa saṃjñām upalabhyātha bhāradvājaḥ pratāpavān nivārayām āsa tadā svāny anīkāni māriṣa
26	vinivṛttān kurūn dṛṣṭvā pāṇḍavāpi svasainikān dūtaiḥ śīghrāśvasaṃyuktair avahāram akārayan
27	vinivṛtteṣu sainyeṣu pāraṃparyeṇa sarvaśaḥ vimuktakavacāḥ sarve bhīṣmam īyur narādhipāḥ
28	vyupāramya tato yuddhād yodhāḥ śatasahasraśaḥ upatasthur mahātmānaṃ prajāpatim ivāmarāḥ
29	te tu bhīṣmaṃ samāsādya śayānaṃ bharatarṣabham abhivādya vyatiṣṭhanta pāṇḍavāḥ kurubhiḥ saha
30	atha pāṇḍūn kurūṃś caiva praṇipatyāgrataḥ sthitān abhyabhāṣata dharmātmā bhīṣmaḥ śāṃtanavas tadā
31	svāgataṃ vo mahābhāgāḥ svāgataṃ vo mahārathāḥ tuṣyāmi darśanāc cāhaṃ yuṣmākam amaropamāḥ
32	abhinandya sa tān evaṃ śirasā lambatābravīt śiro me lambate 'tyartham upadhānaṃ pradīyatām
33	tato nṛpāḥ samājahrus tanūni ca mṛdūni ca upadhānāni mukhyāni naicchat tāni pitāmahaḥ
34	abravīc ca naravyāghraḥ prahasann iva tān nṛpān naitāni vīraśayyāsu yuktarūpāṇi pārthivāḥ
35	tato vīkṣya naraśreṣṭham abhyabhāṣata pāṇḍavam dhanaṃjayaṃ dīrghabāhuṃ sarvalokamahāratham
36	dhanaṃjaya mahābāho śiraso me 'sya lambataḥ dīyatām upadhānaṃ vai yad yuktam iha manyase
37	sa saṃnyasya mahac cāpam abhivādya pitāmaham netrābhyām aśrupūrṇābhyām idaṃ vacanam abravīt
38	ājñāpaya kuruśreṣṭha sarvaśastrabhṛtāṃ vara preṣyo 'haṃ tava durdharṣa kriyatāṃ kiṃ pitāmaha
39	tam abravīc chāṃtanavaḥ śiro me tāta lambate upadhānaṃ kuruśreṣṭha phalgunopanayasva me śayanasyānurūpaṃ hi śīghraṃ vīra prayaccha me
40	tvaṃ hi pārtha mahābāho śreṣṭhaḥ sarvadhanuṣmatām kṣatradharmasya vettā ca buddhisattvaguṇānvitaḥ
41	phalgunas tu tathety uktvā vyavasāyapurojavaḥ pragṛhyāmantrya gāṇḍīvaṃ śarāṃś ca nataparvaṇaḥ
42	anumānya mahātmānaṃ bharatānām amadhyamam tribhis tīkṣṇair mahāvegair udagṛhṇāc chiraḥ śaraiḥ
43	abhiprāye tu vidite dharmātmā savyasācinā atuṣyad bharataśreṣṭho bhīṣmo dharmārthatattvavit
44	upadhānena dattena pratyanandad dhanaṃjayam kuntīputraṃ yudhāṃ śreṣṭhaṃ suhṛdāṃ prītivardhanam
45	anurūpaṃ śayānasya pāṇḍavopahitaṃ tvayā yady anyathā pravartethāḥ śapeyaṃ tvām ahaṃ ruṣā
46	evam etan mahābāho dharmeṣu pariniṣṭhitam svaptavyaṃ kṣatriyeṇājau śaratalpagatena vai
47	evam uktvā tu bībhatsuṃ sarvāṃs tān abravīd vacaḥ rājñaś ca rājaputrāṃś ca pāṇḍavenābhi saṃsthitān
48	śayeyam asyāṃ śayyāyāṃ yāvad āvartanaṃ raveḥ ye tadā pārayiṣyanti te māṃ drakṣyanti vai nṛpāḥ
49	diśaṃ vaiśravaṇākrāntāṃ yadā gantā divākaraḥ arciṣmān pratapaṃl lokān rathenottamatejasā vimokṣye 'haṃ tadā prāṇān suhṛdaḥ supriyān api
50	parikhā khanyatām atra mamāvasadane nṛpāḥ upāsiṣye vivasvantam evaṃ śaraśatācitaḥ upāramadhvaṃ saṃgrāmād vairāṇy utsṛjya pārthivāḥ
51	upātiṣṭhann atho vaidyāḥ śalyoddharaṇakovidāḥ sarvopakaraṇair yuktāḥ kuśalās te suśikṣitāḥ
52	tān dṛṣṭvā jāhnavīputraḥ provāca vacanaṃ tadā dattadeyā visṛjyantāṃ pūjayitvā cikitsakāḥ
53	evaṃgate na hīdānīṃ vaidyaiḥ kāryam ihāsti me kṣatradharmapraśastāṃ hi prāpto 'smi paramāṃ gatim
54	naiṣa dharmo mahīpālāḥ śaratalpagatasya me etair eva śaraiś cāhaṃ dagdhavyo 'nte narādhipāḥ
55	tac chrutvā vacanaṃ tasya putro duryodhanas tava vaidyān visarjayām āsa pūjayitvā yathārhataḥ
56	tatas te vismayaṃ jagmur nānājanapadeśvarāḥ sthitiṃ dharme parāṃ dṛṣṭvā bhīṣmasyāmitatejasaḥ
57	upadhānaṃ tato dattvā pitus tava janeśvara sahitāḥ pāṇḍavāḥ sarve kuravaś ca mahārathāḥ
58	upagamya mahātmānaṃ śayānaṃ śayane śubhe te 'bhivādya tato bhīṣmaṃ kṛtvā cābhipradakṣiṇam
59	vidhāya rakṣāṃ bhīṣmasya sarva eva samantataḥ vīrāḥ svaśibirāṇy eva dhyāyantaḥ paramāturāḥ niveśāyābhyupāgacchan sāyāhne rudhirokṣitāḥ
60	niviṣṭān pāṇḍavāṃś cāpi prīyamāṇān mahārathān bhīṣmasya patanād dhṛṣṭān upagamya mahārathān uvāca yādavaḥ kāle dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram
61	diṣṭyā jayasi kauravya diṣṭyā bhīṣmo nipātitaḥ avadhyo mānuṣair eṣa satyasaṃdho mahārathaḥ
62	atha vā daivataiḥ pārtha sarvaśastrāstrapāragaḥ tvāṃ tu cakṣurhaṇaṃ prāpya dagdho ghoreṇa cakṣuṣā
63	evam ukto dharmarājaḥ pratyuvāca janārdanam tava prasādād vijayaḥ krodhāt tava parājayaḥ tvaṃ hi naḥ śaraṇaṃ kṛṣṇa bhaktānām abhayaṃkaraḥ
64	anāścaryo jayas teṣāṃ yeṣāṃ tvam asi keśava raṣkitā samare nityaṃ nityaṃ cāpi hite rataḥ sarvathā tvāṃ samāsādya nāścaryam iti me matiḥ
65	evam uktaḥ pratyuvāca smayamāno janārdanaḥ tvayy evaitad yuktarūpaṃ vacanaṃ pārthivottama