Book 6 Chapter 104 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | kathaṃ śikhaṇḍī gāṅgeyam abhyavartata saṃyuge
pāṇḍavāś ca tathā bhīṣmaṃ tan mamācakṣva saṃjaya |
2 | saṃjaya uvāca |
2 | tataḥ prabhāte vimale sūryasyodayanaṃ prati
vādyamānāsu bherīṣu mṛdaṅgeṣv ānakeṣu ca |
3 | dhmāyatsu dadhivarṇeṣu jalajeṣu samantataḥ
śikhaṇḍinaṃ puraskṛtya niryātāḥ pāṇḍavā yudhi |
4 | kṛtvā vyūhaṃ mahārāja sarvaśatrunibarhaṇam
śikhaṇḍī sarvasainyānām agra āsīd viśāṃ pate |
5 | cakrarakṣau tatas tasya bhīmasenadhanaṃjayau
pṛṣṭhato draupadeyāś ca saubhadraś caiva vīryavān |
6 | sātyakiś cekitānaś ca teṣāṃ goptā mahārathaḥ
dhṛṣṭadyumnas tataḥ paścāt pāñcālair abhirakṣitaḥ |
7 | tato yudhiṣṭhiro rājā yamābhyāṃ sahitaḥ prabhuḥ
prayayau siṃhanādena nādayan bharatarṣabha |
8 | virāṭas tu tataḥ paścāt svena sainyena saṃvṛtaḥ
drupadaś ca mahārāja tataḥ paścād upādravat |
9 | kekayā bhrātaraḥ pañca dhṛṣṭaketuś ca vīryavān
jaghanaṃ pālayām āsa pāṇḍusainyasya bhārata |
10 | evaṃ vyūhya mahat sainyaṃ pāṇḍavās tava vāhinīm
abhyadravanta saṃgrāme tyaktvā jīvitam ātmanaḥ |
11 | tathaiva kuravo rājan bhīṣmaṃ kṛtvā mahābalam
agrataḥ sarvasainyānāṃ prayayuḥ pāṇḍavān prati |
12 | putrais tava durādharṣai rakṣitaḥ sumahābalaiḥ
tato droṇo maheṣvāsaḥ putraś cāsya mahārathaḥ |
13 | bhagadattas tataḥ paścād gajānīkena saṃvṛtaḥ
kṛpaś ca kṛtavarmā ca bhagadattam anuvratau |
14 | kāmbojarājo balavāṃs tataḥ paścāt sudakṣiṇaḥ
māgadhaś ca jayatsenaḥ saubalaś ca bṛhadbalaḥ |
15 | tathetare maheṣvāsāḥ suśarmapramukhā nṛpāḥ
jaghanaṃ pālayām āsus tava sainyasya bhārata |
16 | divase divase prāpte bhīṣmaḥ śāṃtanavo yudhi
āsurān akarod vyūhān paiśācān atha rākṣasān |
17 | tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tava teṣāṃ ca bhārata
anyonyaṃ nighnatāṃ rājan yamarāṣṭravivardhanam |
18 | arjunapramukhāḥ pārthāḥ puraskṛtya śikhaṇḍinam
bhīṣmaṃ yuddhe 'bhyavartanta kiranto vividhāñ śarān |
19 | tatra bhārata bhīmena pīḍitās tāvakāḥ śaraiḥ
rudhiraughapariklinnāḥ paralokaṃ yayus tadā |
20 | nakulaḥ sahadevaś ca sātyakiś ca mahārathaḥ
tava sainyaṃ samāsādya pīḍayām āsur ojasā |
21 | te vadhyamānāḥ samare tāvakā bharatarṣabha
nāśaknuvan vārayituṃ pāṇḍavānāṃ mahad balam |
22 | tatas tu tāvakaṃ sainyaṃ vadhyamānaṃ samantataḥ
saṃprādravad diśo rājan kālyamānaṃ mahārathaiḥ |
23 | trātāraṃ nādhyagacchanta tāvakā bharatarṣabha
vadhyamānāḥ śitair bāṇaiḥ pāṇḍavaiḥ sahasṛñjayaiḥ |
24 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
24 | pīḍyamānaṃ balaṃ pārthair dṛṣṭvā bhīṣmaḥ parākramī
yad akārṣīd raṇe kruddhas tan mamācakṣva saṃjaya |
25 | kathaṃ vā pāṇḍavān yuddhe pratyudyātaḥ paraṃtapaḥ
vinighnan somakān vīrāṃs tan mamācakṣva saṃjaya |
26 | saṃjaya uvāca |
26 | ācakṣe te mahārāja yad akārṣīt pitāmahaḥ
pīḍite tava putrasya sainye pāṇḍavasṛñjayaiḥ |
27 | prahṛṣṭamanasaḥ śūrāḥ pāṇḍavāḥ pāṇḍupūrvaja
abhyavartanta nighnantas tava putrasya vāhinīm |
28 | taṃ vināśaṃ manuṣyendra naravāraṇavājinām
nāmṛṣyata tadā bhīṣmaḥ sainyaghātaṃ raṇe paraiḥ |
29 | sa pāṇḍavān maheṣvāsaḥ pāñcālāṃś ca sasṛñjayān
abhyadravata durdharṣas tyaktvā jīvitam ātmanaḥ |
30 | sa pāṇḍavānāṃ pravarān pañca rājan mahārathān
āttaśastrān raṇe yattān vārayām āsa sāyakaiḥ nārācair vatsadantaiś ca śitair añjalikais tathā |
31 | nijaghne samare kruddho hastyaśvam amitaṃ bahu
rathino 'pātayad rājan rathebhyaḥ puruṣarṣabhaḥ |
32 | sādinaś cāśvapṛṣṭhebhyaḥ padātīṃś ca samāgatān
gajārohān gajebhyaś ca pareṣāṃ vidadhad bhayam |
33 | tam ekaṃ samare bhīṣmaṃ tvaramāṇaṃ mahāratham
pāṇḍavāḥ samavartanta vajrapāṇim ivāsurāḥ |
34 | śakrāśanisamasparśān vimuñcan niśitāñ śarān
dikṣv adṛśyata sarvāsu ghoraṃ saṃdhārayan vapuḥ |
35 | maṇḍalīkṛtam evāsya nityaṃ dhanur adṛśyata
saṃgrāme yudhyamānasya śakracāpanibhaṃ mahat |
36 | tad dṛṣṭvā samare karma tava putrā viśāṃ pate
vismayaṃ paramaṃ prāptāḥ pitāmaham apūjayan |
37 | pārthā vimanaso bhūtvā praikṣanta pitaraṃ tava
yudhyamānaṃ raṇe śūraṃ vipracittim ivāmarāḥ na cainaṃ vārayām āsur vyāttānanam ivāntakam |
38 | daśame 'hani saṃprāpte rathānīkaṃ śikhaṇḍinaḥ
adahan niśitair bāṇaiḥ kṛṣṇavartmeva kānanam |
39 | taṃ śikhaṇḍī tribhir bāṇair abhyavidhyat stanāntare
āśīviṣam iva kruddhaṃ kālasṛṣṭam ivāntakam |
40 | sa tenātibhṛśaṃ viddhaḥ prekṣya bhīṣmaḥ śikhaṇḍinam
anicchann api saṃkruddhaḥ prahasann idam abravīt |
41 | kāmam abhyasa vā mā vā na tvāṃ yotsye kathaṃ cana
yaiva hi tvaṃ kṛtā dhātrā saiva hi tvaṃ śikhaṇḍinī |
42 | tasya tad vacanaṃ śrutvā śikhaṇḍī krodhamūrchitaḥ
uvāca bhīṣmaṃ samare sṛkkiṇī parilelihan |
43 | jānāmi tvāṃ mahābāho kṣatriyāṇāṃ kṣayaṃkaram
mayā śrutaṃ ca te yuddhaṃ jāmadagnyena vai saha |
44 | divyaś ca te prabhāvo 'yaṃ sa mayā bahuśaḥ śrutaḥ
jānann api prabhāvaṃ te yotsye 'dyāhaṃ tvayā saha |
45 | pāṇḍavānāṃ priyaṃ kurvann ātmanaś ca narottama
adya tvā yodhayiṣyāmi raṇe puruṣasattama |
46 | dhruvaṃ ca tvā haniṣyāmi śape satyena te 'grataḥ
etac chrutvā vaco mahyaṃ yat kṣamaṃ tat samācara |
47 | kāmam abhyasa vā mā vā na me jīvan vimokṣyase
sudṛṣṭaḥ kriyatāṃ bhīṣma loko 'yaṃ samitiṃjaya |
48 | evam uktvā tato bhīṣmaṃ pañcabhir nataparvabhiḥ
avidhyata raṇe rājan praṇunnaṃ vākyasāyakaiḥ |
49 | tasya tad vacanaṃ śrutvā savyasācī paraṃtapaḥ
kālo 'yam iti saṃcintya śikhaṇḍinam acodayat |
50 | ahaṃ tvām anuyāsyāmi parān vidrāvayañ śaraiḥ
abhidrava susaṃrabdho bhīṣmaṃ bhīmaparākramam |
51 | na hi te saṃyuge pīḍāṃ śaktaḥ kartuṃ mahābalaḥ
tasmād adya mahābāho vīra bhīṣmam abhidrava |
52 | ahatvā samare bhīṣmaṃ yadi yāsyasi māriṣa
avahāsyo 'sya lokasya bhaviṣyasi mayā saha |
53 | nāvahāsyā yathā vīra bhavema paramāhave
tathā kuru raṇe yatnaṃ sādhayasva pitāmaham |
54 | ahaṃ te rakṣaṇaṃ yuddhe kariṣyāmi paraṃtapa
vārayan rathinaḥ sarvān sādhayasva pitāmaham |
55 | droṇaṃ ca droṇaputraṃ ca kṛpaṃ cātha suyodhanam
citrasenaṃ vikarṇaṃ ca saindhavaṃ ca jayadratham |
56 | vindānuvindāv āvantyau kāmbojaṃ ca sudakṣiṇam
bhagadattaṃ tathā śūraṃ māgadhaṃ ca mahāratham |
57 | saumadattiṃ raṇe śūram ārśyaśṛṅgiṃ ca rākṣasam
trigartarājaṃ ca raṇe saha sarvair mahārathaiḥ aham āvārayiṣyāmi veleva makarālayam |
58 | kurūṃś ca sahitān sarvān ye caiṣāṃ sainikāḥ sthitāḥ
nivārayiṣyāmi raṇe sādhayasva pitāmaham |