Book 6 Chapter 97 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | ārjuniṃ samare śūraṃ vinighnantaṃ mahāratham
alambusaḥ kathaṃ yuddhe pratyayudhyata saṃjaya |
2 | ārśyaśṛṅgiṃ kathaṃ cāpi saubhadraḥ paravīrahā
tan mamācakṣva tattvena yathā vṛttaṃ sma saṃyuge |
3 | dhanaṃjayaś ca kiṃ cakre mama sainyeṣu saṃjaya
bhīmo vā balināṃ śreṣṭho rākṣaso vā ghaṭotkacaḥ |
4 | nakulaḥ sahadevo vā sātyakir vā mahārathaḥ
etad ācakṣva me sarvaṃ kuśalo hy asi saṃjaya |
5 | saṃjaya uvāca |
5 | hanta te 'haṃ pravakṣyāmi saṃgrāmaṃ lomaharṣaṇam
yathābhūd rākṣasendrasya saubhadrasya ca māriṣa |
6 | arjunaś ca yathā saṃkhye bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ
nakulaḥ sahadevaś ca raṇe cakruḥ parākramam |
7 | tathaiva tāvakāḥ sarve bhīṣmadroṇapurogamāḥ
adbhutāni vicitrāṇi cakruḥ karmāṇy abhītavat |
8 | alambusas tu samare abhimanyuṃ mahāratham
vinadya sumahānādaṃ tarjayitvā muhur muhuḥ abhidudrāva vegena tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt |
9 | saubhadro 'pi raṇe rājan siṃhavad vinadan muhuḥ
ārśyaśṛṅgiṃ maheṣvāsaṃ pitur atyantavairiṇam |
10 | tataḥ sameyatuḥ saṃkhye tvaritau nararākṣasau
rathābhyāṃ rathināṃ śreṣṭhau yathā vai devadānavau māyāvī rākṣasaśreṣṭho divyāstrajñaś ca phālguniḥ |
11 | tataḥ kārṣṇir mahārāja niśitaiḥ sāyakais tribhiḥ
ārśyaśṛṅgiṃ raṇe viddhvā punar vivyādha pañcabhiḥ |
12 | alambuso 'pi saṃkruddhaḥ kārṣṇiṃ navabhir āśugaiḥ
hṛdi vivyādha vegena tottrair iva mahādvipam |
13 | tataḥ śarasahasreṇa kṣiprakārī niśācaraḥ
arjunasya sutaṃ saṃkhye pīḍayām āsa bhārata |
14 | abhimanyus tataḥ kruddho navatiṃ nataparvaṇām
cikṣepa niśitān bāṇān rākṣasasya mahorasi |
15 | te tasya viviśus tūrṇaṃ kāyaṃ nirbhidya marmaṇi
sa tair vibhinnasarvāṅgaḥ śuśubhe rākṣasottamaḥ puṣpitaiḥ kiṃśukai rājan saṃstīrṇa iva parvataḥ |
16 | sa dhārayañ śarān hemapuṅkhān api mahābalaḥ
vibabhau rākṣasaśreṣṭhaḥ sajvāla iva parvataḥ |
17 | tataḥ kruddho mahārāja ārśyaśṛṅgir mahābalaḥ
mahendrapratimaṃ kārṣṇiṃ chādayām āsa patribhiḥ |
18 | tena te viśikhā muktā yamadaṇḍopamāḥ śitāḥ
abhimanyuṃ vinirbhidya prāviśan dharaṇītalam |
19 | tathaivārjuninirmuktāḥ śarāḥ kāñcanabhūṣaṇāḥ
alambusaṃ vinirbhidya prāviśanta dharātalam |
20 | saubhadras tu raṇe rakṣaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ
cakre vimukham āsādya mayaṃ śakra ivāhave |
21 | vimukhaṃ ca tato rakṣo vadhyamānaṃ raṇe 'riṇā
prāduścakre mahāmāyāṃ tāmasīṃ paratāpanaḥ |
22 | tatas te tamasā sarve hṛtā hy āsan mahītale
nābhimanyum apaśyanta naiva svān na parān raṇe |
23 | abhimanyuś ca tad dṛṣṭvā ghorarūpaṃ mahat tamaḥ
prāduścakre 'stram atyugraṃ bhāskaraṃ kurunandanaḥ |
24 | tataḥ prakāśam abhavaj jagat sarvaṃ mahīpate
tāṃ cāpi jaghnivān māyāṃ rākṣasasya durātmanaḥ |
25 | saṃkruddhaś ca mahāvīryo rākṣasendraṃ narottamaḥ
chādayām āsa samare śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ |
26 | bahvīs tathānyā māyāś ca prayuktās tena rakṣasā
sarvāstravid ameyātmā vārayām āsa phālguniḥ |
27 | hatamāyaṃ tato rakṣo vadhyamānaṃ ca sāyakaiḥ
rathaṃ tatraiva saṃtyajya prādravan mahato bhayāt |
28 | tasmin vinirjite tūrṇaṃ kūṭayodhini rākṣase
ārjuniḥ samare sainyaṃ tāvakaṃ saṃmamarda ha madāndho vanyanāgendraḥ sapadmāṃ padminīm iva |
29 | tataḥ śāṃtanavo bhīṣmaḥ sainyaṃ dṛṣṭvābhividrutam
mahatā rathavaṃśena saubhadraṃ paryavārayat |
30 | koṣṭhakīkṛtya taṃ vīraṃ dhārtarāṣṭrā mahārathāḥ
ekaṃ subahavo yuddhe tatakṣuḥ sāyakair dṛḍham |
31 | sa teṣāṃ rathināṃ vīraḥ pitus tulyaparākramaḥ
sadṛśo vāsudevasya vikrameṇa balena ca |
32 | ubhayoḥ sadṛśaṃ karma sa pitur mātulasya ca
raṇe bahuvidhaṃ cakre sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ |
33 | tato dhanaṃjayo rājan vinighnaṃs tava sainikān
āsasāda raṇe bhīṣmaṃ putraprepsur amarṣaṇaḥ |
34 | tathaiva samare rājan pitā devavratas tava
āsasāda raṇe pārthaṃ svarbhānur iva bhāskaram |
35 | tataḥ sarathanāgāśvāḥ putrās tava viśāṃ pate
parivavrū raṇe bhīṣmaṃ jugupuś ca samantataḥ |
36 | tathaiva pāṇḍavā rājan parivārya dhanaṃjayam
raṇāya mahate yuktā daṃśitā bharatarṣabha |
37 | śāradvatas tato rājan bhīṣmasya pramukhe sthitam
arjunaṃ pañcaviṃśatyā sāyakānāṃ samācinot |
38 | patyudgamyātha vivyādha sātyakis taṃ śitaiḥ śaraiḥ
pāṇḍavapriyakāmārthaṃ śārdūla iva kuñjaram |
39 | gautamo 'pi tvarāyukto mādhavaṃ navabhiḥ śaraiḥ
hṛdi vivyādha saṃkruddhaḥ kaṅkapatraparicchadaiḥ |
40 | śaineyo 'pi tataḥ kruddho bhṛśaṃ viddho mahārathaḥ
gautamāntakaraṃ ghoraṃ samādatta śilīmukham |
41 | tam āpatantaṃ vegena śakrāśanisamadyutim
dvidhā ciccheda saṃkruddho drauṇiḥ paramakopanaḥ |
42 | samutsṛjyātha śaineyo gautamaṃ rathināṃ varam
abhyadravad raṇe drauṇiṃ rāhuḥ khe śaśinaṃ yathā |
43 | tasya droṇasutaś cāpaṃ dvidhā ciccheda bhārata
athainaṃ chinnadhanvānaṃ tāḍayām āsa sāyakaiḥ |
44 | so 'nyat kārmukam ādāya śatrughnaṃ bhārasādhanam
drauṇiṃ ṣaṣṭyā mahārāja bāhvor urasi cārpayat |
45 | sa viddho vyathitaś caiva muhūrtaṃ kaśmalāyutaḥ
niṣasāda rathopasthe dhvajayaṣṭim upāśritaḥ |
46 | pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ droṇaputraḥ pratāpavān
vārṣṇeyaṃ samare kruddho nārācena samardayat |
47 | śaineyaṃ sa tu nirbhidya prāviśad dharaṇītalam
vasantakāle balavān bilaṃ sarpaśiśur yathā |
48 | tato 'pareṇa bhallena mādhavasya dhvajottamam
ciccheda samare drauṇiḥ siṃhanādaṃ nanāda ca |
49 | punaś cainaṃ śarair ghoraiś chādayām āsa bhārata
nidāghānte mahārāja yathā megho divākaram |
50 | sātyakiś ca mahārāja śarajālaṃ nihatya tat
drauṇim abhyapatat tūrṇaṃ śarajālair anekadhā |
51 | tāpayām āsa ca drauṇiṃ śaineyaḥ paravīrahā
vimukto meghajālena yathaiva tapanas tathā |
52 | śarāṇāṃ ca sahasreṇa punar enaṃ samudyatam
sātyakiś chādayām āsa nanāda ca mahābalaḥ |
53 | dṛṣṭvā putraṃ tathā grastaṃ rāhuṇeva niśākaram
abhyadravata śaineyaṃ bhāradvājaḥ pratāpavān |
54 | vivyādha ca pṛṣatkena sutīkṣṇena mahāmṛdhe
parīpsan svasutaṃ rājan vārṣṇeyenābhitāpitam |
55 | sātyakis tu raṇe jitvā guruputraṃ mahāratham
droṇaṃ vivyādha viṃśatyā sarvapāraśavaiḥ śaraiḥ |
56 | tadantaram ameyātmā kaunteyaḥ śvetavāhanaḥ
abhyadravad raṇe kruddho droṇaṃ prati mahārathaḥ |
57 | tato droṇaś ca pārthaś ca sameyātāṃ mahāmṛdhe
yathā budhaś ca śukraś ca mahārāja nabhastale |