Book 6 Chapter 95
1	saṃjaya uvāca
1	prabhātāyāṃ tu śarvaryāṃ prātar utthāya vai nṛpaḥ rājñaḥ samājñāpayata senāṃ yojayateti ha adya bhīṣmo raṇe kruddho nihaniṣyati somakān
2	duryodhanasya tac chrutvā rātrau vilapitaṃ bahu manyamānaḥ sa taṃ rājan pratyādeśam ivātmanaḥ
3	nirvedaṃ paramaṃ gatvā vinindya paravācyatām dīrghaṃ dadhyau śāṃtanavo yoddhukāmo 'rjunaṃ raṇe
4	iṅgitena tu taj jñātvā gāṅgeyena vicintitam duryodhano mahārāja duḥśāsanam acodayat
5	duḥśāsana rathās tūrṇaṃ yujyantāṃ bhīṣmarakṣiṇaḥ dvātriṃśat tvam anīkāni sarvāṇy evābhicodaya
6	idaṃ hi samanuprāptaṃ varṣapūgābhicintitam pāṇḍavānāṃ sasainyānāṃ vadho rājyasya cāgamaḥ
7	tatra kāryam ahaṃ manye bhīṣmasyaivābhirakṣaṇam sa no guptaḥ sukhāya syād dhanyāt pārthāṃś ca saṃyuge
8	abravīc ca viśuddhātmā nāhaṃ hanyāṃ śikhaṇḍinam strīpūrvako hy asau jātas tasmād varjyo raṇe mayā
9	lokas tad veda yad ahaṃ pituḥ priyacikīrṣayā rājyaṃ sphītaṃ mahābāho striyaś ca tyaktavān purā
10	naiva cāhaṃ striyaṃ jātu na strīpūrvaṃ kathaṃ cana hanyāṃ yudhi naraśreṣṭha satyam etad bravīmi te
11	ayaṃ strīpūrvako rājañ śikhaṇḍī yadi te śrutaḥ udyoge kathitaṃ yat tat tathā jātā śikhaṇḍinī
12	kanyā bhūtvā pumāñ jātaḥ sa ca yotsyati bhārata tasyāhaṃ pramukhe bāṇān na muñceyaṃ kathaṃ cana
13	yuddhe tu kṣatriyāṃs tāta pāṇḍavānāṃ jayaiṣiṇaḥ sarvān anyān haniṣyāmi saṃprāptān bāṇagocarān
14	evaṃ māṃ bharataśreṣṭho gāṅgeyaḥ prāha śāstravit tatra sarvātmanā manye bhīṣmasyaivābhipālanam
15	arakṣyamāṇaṃ hi vṛko hanyāt siṃhaṃ mahāvane mā vṛkeṇeva śārdūlaṃ ghātayema śikhaṇḍinā
16	mātulaḥ śakuniḥ śalyaḥ kṛpo droṇo viviṃśatiḥ yattā rakṣantu gāṅgeyaṃ tasmin gupte dhruvo jayaḥ
17	etac chrutvā tu rājāno duryodhanavacas tadā sarvato rathavaṃśena gāṅgeyaṃ paryavārayan
18	putrāś ca tava gāṅgeyaṃ parivārya yayur mudā kampayanto bhuvaṃ dyāṃ ca kṣobhayantaś ca pāṇḍavān
19	tai rathaiś ca susaṃyuktair dantibhiś ca mahārathāḥ parivārya raṇe bhīṣmaṃ daṃśitāḥ samavasthitāḥ
20	yathā devāsure yuddhe tridaśā vajradhāriṇam sarve te sma vyatiṣṭhanta rakṣantas taṃ mahāratham
21	tato duryodhano rājā punar bhrātaram abravīt savyaṃ cakraṃ yudhāmanyur uttamaujāś ca dakṣiṇam goptārāv arjunasyaitāv arjuno 'pi śikhaṇḍinaḥ
22	sa rakṣyamāṇaḥ pārthena tathāsmābhir vivarjitaḥ yathā bhīṣmaṃ na no hanyād duḥśāsana tathā kuru
23	bhrātus tad vacanaṃ śrutvā putro duḥśāsanas tava bhīṣmaṃ pramukhataḥ kṛtvā prayayau senayā saha
24	bhīṣmaṃ tu rathavaṃśena dṛṣṭvā tam abhisaṃvṛtam arjuno rathināṃ śreṣṭho dhṛṣṭadyumnam uvāca ha
25	śikhaṇḍinaṃ naravyāghra bhīṣmasya pramukhe 'nagha sthāpayasvādya pāñcālya tasya goptāham apy uta
26	tataḥ śāṃtanavo bhīṣmo niryayau senayā saha vyūhaṃ cāvyūhata mahat sarvatobhadram āhave
27	kṛpaś ca kṛtavarmā ca śaibyaś caiva mahārathaḥ śakuniḥ saindhavaś caiva kāmbojaś ca sudakṣiṇaḥ
28	bhīṣmeṇa sahitāḥ sarve putraiś ca tava bhārata agrataḥ sarvasainyānāṃ vyūhasya pramukhe sthitāḥ
29	droṇo bhūriśravāḥ śalyo bhagadattaś ca māriṣa dakṣiṇaṃ pakṣam āśritya sthitā vyūhasya daṃśitāḥ
30	aśvatthāmā somadatta āvantyau ca mahārathau mahatyā senayā yuktā vāmaṃ pakṣam apālayan
31	duryodhano mahārāja trigartaiḥ sarvato vṛtaḥ vyūhamadhye sthito rājan pāṇḍavān prati bhārata
32	alambuso rathaśreṣṭhaḥ śrutāyuś ca mahārathaḥ pṛṣṭhataḥ sarvasainyānāṃ sthitau vyūhasya daṃśitau
33	evam ete tadā vyūhaṃ kṛtvā bhārata tāvakāḥ saṃnaddhāḥ samadṛśyanta pratapanta ivāgnayaḥ
34	tathā yudhiṣṭhiro rājā bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ nakulaḥ sahadevaś ca mādrīputrāv ubhāv api agrataḥ sarvasainyānāṃ sthitā vyūhasya daṃśitāḥ
35	dhṛṣṭadyumno virāṭaś ca sātyakiś ca mahārathaḥ sthitāḥ sainyena mahatā parānīkavināśanāḥ
36	śikhaṇḍī vijayaś caiva rākṣasaś ca ghaṭotkacaḥ cekitāno mahābāhuḥ kuntibhojaś ca vīryavān sthitā raṇe mahārāja mahatyā senayā vṛtāḥ
37	abhimanyur maheṣvāso drupadaś ca mahārathaḥ kekayā bhrātaraḥ pañca sthitā yuddhāya daṃśitāḥ
38	evaṃ te 'pi mahāvyūhaṃ prativyūhya sudurjayam pāṇḍavāḥ samare śūrāḥ sthitā yuddhāya māriṣa
39	tāvakās tu raṇe yattāḥ sahasenā narādhipāḥ abhyudyayū raṇe pārthān bhīṣmaṃ kṛtvāgrato nṛpa
40	tathaiva pāṇḍavā rājan bhīmasenapurogamāḥ bhīṣmaṃ yuddhapariprepsuṃ saṃgrāme vijigīṣavaḥ
41	kṣveḍāḥ kilikilāśabdān krakacān goviṣāṇikāḥ bherīmṛdaṅgapaṇavān nādayantaś ca puṣkarān pāṇḍavā abhyadhāvanta nadanto bhairavān ravān
42	bherīmṛdaṅgaśaṅkhānāṃ dundubhīnāṃ ca nisvanaiḥ utkruṣṭasiṃhanādaiś ca valgitaiś ca pṛthagvidhaiḥ
43	vayaṃ pratinadantas tān abhyagacchāma satvarāḥ sahasaivābhisaṃkruddhās tadāsīt tumulaṃ mahat
44	tato 'nyonyaṃ pradhāvantaḥ saṃprahāraṃ pracakrire tataḥ śabdena mahatā pracakampe vasuṃdharā
45	pakṣiṇaś ca mahāghoraṃ vyāharanto vibabhramuḥ saprabhaś coditaḥ sūryo niṣprabhaḥ samapadyata
46	vavuś ca tumulā vātāḥ śaṃsantaḥ sumahad bhayam ghorāś ca ghoranirhrādāḥ śivās tatra vavāśire vedayantyo mahārāja mahad vaiśasam āgatam
47	diśaḥ prajvalitā rājan pāṃsuvarṣaṃ papāta ca rudhireṇa samunmiśram asthivarṣaṃ tathaiva ca
48	rudatāṃ vāhanānāṃ ca netrebhyaḥ prāpataj jalam susruvuś ca śakṛnmūtraṃ pradhyāyanto viśāṃ pate
49	antarhitā mahānādāḥ śrūyante bharatarṣabha rakṣasāṃ puruṣādānāṃ nadatāṃ bhairavān ravān
50	saṃpatantaḥ sma dṛśyante gomāyubakavāyasāḥ śvānaś ca vividhair nādair bhaṣantas tatra tasthire
51	jvalitāś ca maholkā vai samāhatya divākaram nipetuḥ sahasā bhūmau vedayānā mahad bhayam
52	mahānty anīkāni mahāsamucchraye; samāgame pāṇḍavadhārtarāṣṭrayoḥ prakāśire śaṅkhamṛdaṅganisvanaiḥ; prakampitānīva vanāni vāyunā
53	narendranāgāśvasamākulānām; abhyāyatīnām aśive muhūrte babhūva ghoṣas tumulaś camūnāṃ; vātoddhutānām iva sāgarāṇām