Book 6 Chapter 89
1	saṃjaya uvāca
1	vimukhīkṛtya tān sarvāṃs tāvakān yudhi rākṣasaḥ jighāṃsur bharataśreṣṭha duryodhanam upādravat
2	tam āpatantaṃ saṃprekṣya rājānaṃ prati vegitam abhyadhāvaj jighāṃsantas tāvakā yuddhadurmadāḥ
3	tālamātrāṇi cāpāni vikarṣanto mahābalāḥ tam ekam abhyadhāvanta nadantaḥ siṃhasaṃghavat
4	athainaṃ śaravarṣeṇa samantāt paryavārayan parvataṃ vāridhārābhiḥ śaradīva balāhakāḥ
5	sa gāḍhaviddho vyathitas tottrārdita iva dvipaḥ utpapāta tadākāśaṃ samantād vainateyavat
6	vyanadat sumahānādaṃ jīmūta iva śāradaḥ diśaḥ khaṃ pradiśaś caiva nādayan bhairavasvanaḥ
7	rākṣasasya tu taṃ śabdaṃ śrutvā rājā yudhiṣṭhiraḥ uvāca bharataśreṣṭho bhīmasenam idaṃ vacaḥ
8	yudhyate rākṣaso nūnaṃ dhārtarāṣṭrair mahārathaiḥ yathāsya śrūyate śabdo nadato bhairavaṃ svanam atibhāraṃ ca paśyāmi tatra tāta samāhitam
9	pitāmahaś ca saṃkruddhaḥ pāñcālān hantum udyataḥ teṣāṃ ca rakṣaṇārthāya yudhyate phalgunaḥ paraiḥ
10	etac chrutvā mahābāho kāryadvayam upasthitam gaccha rakṣasva haiḍimbaṃ saṃśayaṃ paramaṃ gatam
11	bhrātur vacanam ājñāya tvaramāṇo vṛkodaraḥ prayayau siṃhanādena trāsayan sarvapārthivān vegena mahatā rājan parvakāle yathodadhiḥ
12	tam anvayāt satyadhṛtiḥ saucittir yuddhadurmadaḥ śreṇimān vasudānaś ca putraḥ kāśyasya cābhibhūḥ
13	abhimanyumukhāś caiva draupadeyā mahārathāḥ kṣatradevaś ca vikrāntaḥ kṣatradharmā tathaiva ca
14	anūpādhipatiś caiva nīlaḥ svabalam āsthitaḥ mahatā rathavaṃśena haiḍimbaṃ paryavārayan
15	kuñjaraiś ca sadā mattaiḥ ṣaṭsahasraiḥ prahāribhiḥ abhyarakṣanta sahitā rākṣasendraṃ ghaṭotkacam
16	siṃhanādena mahatā nemighoṣeṇa caiva hi khuraśabdaninādaiś ca kampayanto vasuṃdharām
17	teṣām āpatatāṃ śrutvā śabdaṃ taṃ tāvakaṃ balam bhīmasenabhayodvignaṃ vivarṇavadanaṃ tathā parivṛttaṃ mahārāja parityajya ghaṭotkacam
18	tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tatra tatra mahātmanām tāvakānāṃ pareṣāṃ ca saṃgrāmeṣv anivartinām
19	nānārūpāṇi śastrāṇi visṛjanto mahārathāḥ anyonyam abhidhāvantaḥ saṃprahāraṃ pracakrire vyatiṣaktaṃ mahāraudraṃ yuddhaṃ bhīrubhayāvaham
20	hayā gajaiḥ samājagmuḥ pādātā rathibhiḥ saha anyonyaṃ samare rājan prārthayānā mahad yaśaḥ
21	sahasā cābhavat tīvraṃ saṃnipātān mahad rajaḥ rathāśvagajapattīnāṃ padanemisamuddhatam
22	dhūmrāruṇaṃ rajas tīvraṃ raṇabhūmiṃ samāvṛṇot naiva sve na pare rājan samajānan parasparam
23	pitā putraṃ na jānīte putro vā pitaraṃ tathā nirmaryāde tathā bhūte vaiśase lomaharṣaṇe
24	śastrāṇāṃ bharataśreṣṭha manuṣyāṇāṃ ca garjatām sumahān abhavac chabdo vaṃśānām iva dahyatām
25	gajavājimanuṣyāṇāṃ śoṇitāntrataraṅgiṇī prāvartata nadī tatra keśaśaivalaśādvalā
26	narāṇāṃ caiva kāyebhyaḥ śirasāṃ patatāṃ raṇe śuśruve sumahāñ śabdaḥ patatām aśmanām iva
27	viśiraskair manuṣyaiś ca chinnagātraiś ca vāraṇaiḥ aśvaiḥ saṃbhinnadehaiś ca saṃkīrṇābhūd vasuṃdharā
28	nānāvidhāni śastrāṇi visṛjanto mahārathāḥ anyonyam abhidhāvantaḥ saṃprahāraṃ pracakrire
29	hayā hayān samāsādya preṣitā hayasādibhiḥ samāhatya raṇe 'nyonyaṃ nipetur gatajīvitāḥ
30	narā narān samāsādya krodharaktekṣaṇā bhṛśam urāṃsy urobhir anyonyaṃ samāśliṣya nijaghnire
31	preṣitāś ca mahāmātrair vāraṇāḥ paravāraṇāḥ abhighnanti viṣāṇāgrair vāraṇān eva saṃyuge
32	te jātarudhirāpīḍāḥ patākābhir alaṃkṛtāḥ saṃsaktāḥ pratyadṛśyanta meghā iva savidyutaḥ
33	ke cid bhinnā viṣāṇāgrair bhinnakumbhāś ca tomaraiḥ vinadanto 'bhyadhāvanta garjanto jaladā iva
34	ke cid dhastair dvidhā chinnaiś chinnagātrās tathāpare nipetus tumule tasmiṃś chinnapakṣā ivādrayaḥ
35	pārśvais tu dāritair anye vāraṇair varavāraṇāḥ mumucuḥ śoṇitaṃ bhūri dhātūn iva mahīdharāḥ
36	nārācābhihatās tv anye tathā viddhāś ca tomaraiḥ hatārohā vyadṛśyanta viśṛṅgā iva parvatāḥ
37	ke cit krodhasamāviṣṭā madāndhā niravagrahāḥ rathān hayān padātāṃś ca mamṛduḥ śataśo raṇe
38	tathā hayā hayārohais tāḍitāḥ prāsatomaraiḥ tena tenābhyavartanta kurvanto vyākulā diśaḥ
39	rathino rathibhiḥ sārdhaṃ kulaputrās tanutyajaḥ parāṃ śaktiṃ samāsthāya cakruḥ karmāṇy abhītavat
40	svayaṃvara ivāmarde prajahrur itaretaram prārthayānā yaśo rājan svargaṃ vā yuddhaśālinaḥ
41	tasmiṃs tathā vartamāne saṃgrāme lomaharṣaṇe dhārtarāṣṭraṃ mahat sainyaṃ prāyaśo vimukhīkṛtam