Book 6 Chapter 83 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | pariṇāmya niśāṃ tāṃ tu sukhasuptā janeśvarāḥ
kuravaḥ pāṇḍavāś caiva punar yuddhāya niryayuḥ |
2 | tataḥ śabdo mahān āsīt senayor ubhayor api
nirgacchamānayoḥ saṃkhye sāgarapratimo mahān |
3 | tato duryodhano rājā citraseno viviṃśatiḥ
bhīṣmaś ca rathināṃ śreṣṭho bhāradvājaś ca vai dvijaḥ |
4 | ekībhūtāḥ susaṃyattāḥ kauravāṇāṃ mahācamūḥ
vyūhāya vidadhū rājan pāṇḍavān prati daṃśitāḥ |
5 | bhīṣmaḥ kṛtvā mahāvyūhaṃ pitā tava viśāṃ pate
sāgarapratimaṃ ghoraṃ vāhanormitaraṅgiṇam |
6 | agrataḥ sarvasainyānāṃ bhīṣmaḥ śāṃtanavo yayau
mālavair dākṣiṇātyaiś ca āvantyaiś ca samanvitaḥ |
7 | tato 'nantaram evāsīd bhāradvājaḥ pratāpavān
pulindaiḥ pāradaiś caiva tathā kṣudrakamālavaiḥ |
8 | droṇād anantaraṃ yatto bhagadattaḥ pratāpavān
māgadhaiś ca kaliṅgaiś ca piśācaiś ca viśāṃ pate |
9 | prāgjyotiṣād anu nṛpaḥ kausalyo 'tha bṛhadbalaḥ
mekalais traipuraiś caiva cicchilaiś ca samanvitaḥ |
10 | bṛhadbalāt tataḥ śūras trigartaḥ prasthalādhipaḥ
kāmbojair bahubhiḥ sārdhaṃ yavanaiś ca sahasraśaḥ |
11 | drauṇis tu rabhasaḥ śūras trigartād anu bhārata
prayayau siṃhanādena nādayāno dharātalam |
12 | tathā sarveṇa sainyena rājā duryodhanas tadā
drauṇer anantaraṃ prāyāt sodaryaiḥ parivāritaḥ |
13 | duryodhanād anu kṛpas tataḥ śāradvato yayau
evam eṣa mahāvyūhaḥ prayayau sāgaropamaḥ |
14 | rejus tatra patākāś ca śvetacchatrāṇi cābhibho
aṅgadāny atha citrāṇi mahārhāṇi dhanūṃṣi ca |
15 | taṃ tu dṛṣṭvā mahāvyūhaṃ tāvakānāṃ mahārathaḥ
yudhiṣṭhiro 'bravīt tūrṇaṃ pārṣataṃ pṛtanāpatim |
16 | paśya vyūhaṃ maheṣvāsa nirmitaṃ sāgaropamam
prativyūhaṃ tvam api hi kuru pārṣata māciram |
17 | tataḥ sa pārṣataḥ śūro vyūhaṃ cakre sudāruṇam
śṛṅgāṭakaṃ mahārāja paravyūhavināśanam |
18 | śṛṅgebhyo bhīmasenaś ca sātyakiś ca mahārathaḥ
rathair anekasāhasrais tathā hayapadātibhiḥ |
19 | nābhyām abhūn naraśreṣṭhaḥ śvetāśvo vānaradhvajaḥ
madhye yudhiṣṭhiro rājā mādrīputrau ca pāṇḍavau |
20 | athetare maheṣvāsāḥ sahasainyā narādhipāḥ
vyūhaṃ taṃ pūrayām āsur vyūhaśāstraviśāradāḥ |
21 | abhimanyus tataḥ paścād virāṭaś ca mahārathaḥ
draupadeyāś ca saṃhṛṣṭā rākṣasaś ca ghaṭotkacaḥ |
22 | evam etaṃ mahāvyūhaṃ vyūhya bhārata pāṇḍavāḥ
atiṣṭhan samare śūrā yoddhukāmā jayaiṣiṇaḥ |
23 | bherīśabdāś ca tumulā vimiśrāḥ śaṅkhanisvanaiḥ
kṣveḍitāsphoṭitotkruṣṭaiḥ subhīmāḥ sarvatodiśam |
24 | tataḥ śūrāḥ samāsādya samare te parasparam
netrair animiṣai rājann avaikṣanta prakopitāḥ |
25 | manobhis te manuṣyendra pūrvaṃ yodhāḥ parasparam
yuddhāya samavartanta samāhūyetaretaram |
26 | tataḥ pravavṛte yuddhaṃ ghorarūpaṃ bhayāvaham
tāvakānāṃ pareṣāṃ ca nighnatām itaretaram |
27 | nārācā niśitāḥ saṃkhye saṃpatanti sma bhārata
vyāttānanā bhayakarā uragā iva saṃghaśaḥ |
28 | niṣpetur vimalāḥ śaktyas tailadhautāḥ sutejanāḥ
ambudebhyo yathā rājan bhrājamānāḥ śatahradāḥ |
29 | gadāś ca vimalaiḥ paṭṭaiḥ pinaddhāḥ svarṇabhūṣitāḥ
patantyas tatra dṛśyante giriśṛṅgopamāḥ śubhāḥ nistriṃśāś ca vyarājanta vimalāmbarasaṃnibhāḥ |
30 | ārṣabhāṇi ca carmāṇi śatacandrāṇi bhārata
aśobhanta raṇe rājan patamānāni sarvaśaḥ |
31 | te 'nyonyaṃ samare sene yudhyamāne narādhipa
aśobhetāṃ yathā daityadevasene samudyate abhyadravanta samare te 'nyonyaṃ vai samantataḥ |
32 | rathās tu rathibhis tūrṇaṃ preṣitāḥ paramāhave
yugair yugāni saṃśliṣya yuyudhuḥ pārthivarṣabhāḥ |
33 | dantināṃ yudhyamānānāṃ saṃgharṣāt pāvako 'bhavat
danteṣu bharataśreṣṭha sadhūmaḥ sarvatodiśam |
34 | prāsair abhihatāḥ ke cid gajayodhāḥ samantataḥ
patamānāḥ sma dṛśyante giriśṛṅgān nagā iva |
35 | pādātāś cāpy adṛśyanta nighnanto hi parasparam
citrarūpadharāḥ śūrā nakharaprāsayodhinaḥ |
36 | anyonyaṃ te samāsādya kurupāṇḍavasainikāḥ
śastrair nānāvidhair ghorai raṇe ninyur yamakṣayam |
37 | tataḥ śāṃtanavo bhīṣmo rathaghoṣeṇa nādayan
abhyāgamad raṇe pāṇḍūn dhanuḥśabdena mohayan |
38 | pāṇḍavānāṃ rathāś cāpi nadanto bhairavasvanam
abhyadravanta saṃyattā dhṛṣṭadyumnapurogamāḥ |
39 | tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tava teṣāṃ ca bhārata
narāśvarathanāgānāṃ vyatiṣaktaṃ parasparam |