Book 6 Chapter 82 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | virathaṃ taṃ samāsādya citrasenaṃ manasvinam
ratham āropayām āsa vikarṇas tanayas tava |
2 | tasmiṃs tathā vartamāne tumule saṃkule bhṛśam
bhīṣmaḥ śāṃtanavas tūrṇaṃ yudhiṣṭhiram upādravat |
3 | tataḥ sarathanāgāśvāḥ samakampanta sṛñjayāḥ
mṛtyor āsyam anuprāptaṃ menire ca yudhiṣṭhiram |
4 | yidhiṣṭhiro 'pi kauravyo yamābhyāṃ sahitaḥ prabhuḥ
maheṣvāsaṃ naravyāghraṃ bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ yayau |
5 | tataḥ śarasahasrāṇi pramuñcan pāṇḍavo yudhi
bhīṣmaṃ saṃchādayām āsa yathā megho divākaram |
6 | tena samyak praṇītāni śarajālāni bhārata
patijagrāha gāṅgeyaḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ |
7 | tathaiva śarajālāni bhīṣmeṇāstāni māriṣa
ākāśe samadṛśyanta khagamānāṃ vrajā iva |
8 | nimeṣārdhāc ca kaunteyaṃ bhīṣmaḥ śāṃtanavo yudhi
adṛśyaṃ samare cakre śarajālena bhāgaśaḥ |
9 | tato yudhiṣṭhiro rājā kauravyasya mahātmanaḥ
nārācaṃ preṣayām āsa kruddha āśīviṣopamam |
10 | asaṃprāptaṃ tatas taṃ tu kṣurapreṇa mahārathaḥ
ciccheda samare rājan bhīṣmas tasya dhanuścyutam |
11 | taṃ tu chittvā raṇe bhīṣmo nārācaṃ kālasaṃmitam
nijaghne kauravendrasya hayān kāñcanabhūṣaṇān |
12 | hatāśvaṃ tu rathaṃ tyaktvā dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ
āruroha rathaṃ tūrṇaṃ nakulasya mahātmanaḥ |
13 | yamāv api susaṃkruddhaḥ samāsādya raṇe tadā
śaraiḥ saṃchādayām āsa bhīṣmaḥ parapuraṃjayaḥ |
14 | tau tu dṛṣṭvā mahārāja bhīṣmabāṇaprapīḍitau
jagāmātha parāṃ cintāṃ bhīṣmasya vadhakāṅkṣayā |
15 | tato yudhiṣṭhiro vaśyān rājñas tān samacodayat
bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ sarve nihateti suhṛdgaṇān |
16 | tatas te pārthivāḥ sarve śrutvā pārthasya bhāṣitam
mahatā rathavaṃśena parivavruḥ pitāmaham |
17 | sa samantāt parivṛtaḥ pitā devavratas tava
cikrīda dhanuṣā rājan pātayāno mahārathān |
18 | taṃ carantaṃ raṇe pārthā dadṛśuḥ kauravaṃ yudhi
mṛgamadhyaṃ praviśyeva yathā siṃhaśiśuṃ vane |
19 | tarjayānaṃ raṇe śūrāṃs trāsayānaṃ ca sāyakaiḥ
dṛṣṭvā tresur mahārāja siṃhaṃ mṛgagaṇā iva |
20 | raṇe bharatasiṃhasya dadṛśuḥ kṣatriyā gatim
agner vāyusahāyasya yathā kakṣaṃ didhakṣataḥ |
21 | śirāṃsi rathināṃ bhīṣmaḥ pātayām āsa saṃyuge
tālebhya iva pakvāni phalāni kuśalo naraḥ |
22 | patadbhiś ca mahārāja śirobhir dharaṇītale
babhūva tumulaḥ śabdaḥ patatām aśmanām iva |
23 | tasmiṃs tu tumule yuddhe vartamāne sudāruṇe
sarveṣām eva sainyānām āsīd vyatikaro mahān |
24 | bhinneṣu teṣu vyūheṣu kṣatriyā itaretaram
ekam ekaṃ samāhūya yuddhāyaivopatasthire |
25 | śikhaṇḍī tu samāsādya bharatānāṃ pitāmaham
abhidudrāva vegena tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt |
26 | anādṛtya tato bhīṣmas taṃ śikhaṇḍinam āhave
prayayau sṛñjayān kruddhaḥ strītvaṃ cintya śikhaṇḍinaḥ |
27 | sṛñjayās tu tato hṛṣṭā dṛṣṭvā bhīṣmaṃ mahāratham
siṃhanādān bahuvidhāṃś cakruḥ śaṅkhavimiśritān |
28 | tataḥ pravavṛte yuddhaṃ vyatiṣaktarathadvipam
aparāṃ diśam āsthāya sthite savitari prabho |
29 | dhṛṣṭadyumno 'tha pāñcālyaḥ sātyakiś ca mahārathaḥ
pīḍayantau bhṛśaṃ sainyaṃ śaktitomaravṛṣṭibhiḥ śastraiś ca bahubhī rājañ jaghnatus tāvakān raṇe |
30 | te hanyamānāḥ samare tāvakāḥ puruṣarṣabha
āryāṃ yuddhe matiṃ kṛtvā na tyajanti sma saṃyugam yathotsāhaṃ ca samare jaghnur lokaṃ mahārathāḥ |
31 | tatrākrando mahān āsīt tāvakānāṃ mahātmanām
vadhyatāṃ samare rājan pārṣatena mahātmanā |
32 | taṃ śrutvā ninadaṃ ghoraṃ tāvakānāṃ mahārathau
vindānuvindāv āvantyau pārṣataṃ patyupasthitau |
33 | tau tasya turagān hatvā tvaramāṇau mahārathau
chādayām āsatur ubhau śaravarṣeṇa pārṣatam |
34 | avaplutyātha pāñcālyo rathāt tūrṇaṃ mahābalaḥ
āruroha rathaṃ tūrṇaṃ sātyakeḥ sumahātmanaḥ |
35 | tato yudhiṣṭhiro rājā mahatyā senayā vṛtaḥ
āvantyau samare kruddhāv abhyayāt sa paraṃtapau |
36 | tathaiva tava putro 'pi sarvodyogena māriṣa
vindānuvindāv āvantyau parivāryopatasthivān |
37 | arjunaś cāpi saṃkruddhaḥ kṣatriyān kṣatriyarṣabha
ayodhayata saṃgrāme vajrapāṇir ivāsurān |
38 | droṇaś ca samare kruddhaḥ putrasya priyakṛt tava
vyadhamat sarvapāñcālāṃs tūlarāśim ivānalaḥ |
39 | duryodhanapurogās tu putrās tava viśāṃ pate
parivārya raṇe bhīṣmaṃ yuyudhuḥ pāṇḍavaiḥ saha |
40 | tato duryodhano rājā lohitāyati bhāskare
abravīt tāvakān sarvāṃs tvaradhvam iti bhārata |
41 | yudhyatāṃ tu tathā teṣāṃ kurvatāṃ karma duṣkaram
astaṃ girim athārūḍhe naprakāśati bhāskare |
42 | prāvartata nadī ghorā śoṇitaughataraṅgiṇī
gomāyugaṇasaṃkīrṇā kṣaṇena rajanīmukhe |
43 | śivābhir aśivābhiś ca ruvadbhir bhairavaṃ ravam
ghoram āyodhanaṃ jajñe bhūtasaṃghasamākulam |
44 | rākṣasāś ca piśācāś ca tathānye piśitāśanāḥ
samantato vyadṛśyanta śataśo 'tha sahasraśaḥ |
45 | arjuno 'tha suśarmādīn rājñas tān sapadānugān
vijitya pṛtanāmadhye yayau svaśibiraṃ prati |
46 | yudhiṣṭhiro 'pi kauravyo bhrātṛbhyāṃ sahitas tadā
yayau svaśibiraṃ rājā niśāyāṃ senayā vṛtaḥ |
47 | bhīmaseno 'pi rājendra duryodhanamukhān rathān
avajitya tataḥ saṃkhye yayau svaśibiraṃ prati |
48 | duryodhano 'pi nṛpatiḥ parivārya mahāraṇe
bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ tūrṇaṃ prayātaḥ śibiraṃ prati |
49 | droṇo drauṇiḥ kṛpaḥ śalyaḥ kṛtavarmā ca sātvataḥ
parivārya camūṃ sarvāṃ prayayuḥ śibiraṃ prati |
50 | tathaiva sātyakī rājan dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ
parivārya raṇe yodhān yayatuḥ śibiraṃ prati |
51 | evam ete mahārāja tāvakāḥ pāṇḍavaiḥ saha
paryavartanta sahitā niśākāle paraṃtapāḥ |
52 | tataḥ svaśibiraṃ gatvā pāṇḍavāḥ kuravas tathā
nyaviśanta mahārāja pūjayantaḥ parasparam |
53 | rakṣāṃ kṛtvātmanaḥ śūrā nyasya gulmān yathāvidhi
apanīya ca śalyāṃs te snātvā ca vividhair jalaiḥ |
54 | kṛtasvastyayanāḥ sarve saṃstūyantaś ca bandibhiḥ
gītavāditraśabdena vyakrīḍanta yaśasvinaḥ |
55 | muhūrtam iva tat sarvam abhavat svargasaṃnibham
na hi yuddhakathāṃ kāṃ cit tatra cakrur mahārathāḥ |
56 | te prasupte bale tatra pariśrāntajane nṛpa
hastyaśvabahule rājan prekṣaṇīye babhūvatuḥ |