Book 6 Chapter 80 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | tato yudhiṣṭhiro rājā madhyaṃ prāpte divākare
śrutāyuṣam abhiprekṣya codayām āsa vājinaḥ |
2 | abhyadhāvat tato rājā śrutāyuṣam ariṃdamam
vinighnan sāyakais tīkṣṇair navabhir nataparvabhiḥ |
3 | sa saṃvārya raṇe rājā preṣitān dharmasūnunā
śarān sapta maheṣvāsaḥ kaunteyāya samarpayat |
4 | te tasya kavacaṃ bhittvā papuḥ śoṇitam āhave
asūn iva vicinvanto dehe tasya mahātmanaḥ |
5 | pāṇḍavas tu bhṛśaṃ viddhas tena rājñā mahātmanā
raṇe varāhakarṇena rājānaṃ hṛdi vivyadhe |
6 | athāpareṇa bhallena ketuṃ tasya mahātmanaḥ
rathaśreṣṭho rathāt tūrṇaṃ bhūmau pārtho nyapātayat |
7 | ketuṃ nipatitaṃ dṛṣṭvā śrutāyuḥ sa tu pārthivaḥ
pāṇḍavaṃ viśikhais tīkṣṇai rājan vivyādha saptabhiḥ |
8 | tataḥ krodhāt prajajvāla dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ
yathā yugānte bhūtāni dhakṣyann iva hutāśanaḥ |
9 | kruddhaṃ tu pāṇḍavaṃ dṛṣṭvā devagandharvarākṣasāḥ
pravivyathur mahārāja vyākulaṃ cāpy abhūj jagat |
10 | sarveṣāṃ caiva bhūtānām idam āsīn manogatam
trīṃl lokān adya saṃkruddho nṛpo 'yaṃ dhakṣyatīti vai |
11 | ṛṣayaś caiva devāś ca cakruḥ svastyayanaṃ mahat
lokānāṃ nṛpa śāntyarthaṃ krodhite pāṇḍave tadā |
12 | sa ca krodhasamāviṣṭaḥ sṛkkiṇī parilelihan
dadhārātmavapur ghoraṃ yugāntādityasaṃnibham |
13 | tataḥ sarvāṇi sainyāni tāvakāni viśāṃ pate
nirāśāny abhavaṃs tatra jīvitaṃ prati bhārata |
14 | sa tu dhairyeṇa taṃ kopaṃ saṃnivārya mahāyaśāḥ
śrutāyuṣaḥ praciccheda muṣṭideśe mahad dhanuḥ |
15 | athainaṃ chinnadhanvānaṃ nārācena stanāntare
nirbibheda raṇe rājā sarvasainyasya paśyataḥ |
16 | satvaraṃ caraṇe rājaṃs tasya vāhān mahātmanaḥ
nijaghāna śaraiḥ kṣipraṃ sūtaṃ ca sumahābalaḥ |
17 | hatāśvaṃ tu rathaṃ tyaktvā dṛṣṭvā rājñas tu pauruṣam
vipradudrāva vegena śrutāyuḥ samare tadā |
18 | tasmiñ jite maheṣvāse dharmaputreṇa saṃyuge
duryodhanabalaṃ rājan sarvam āsīt parāṅmukham |
19 | etat kṛtvā mahārāja dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ
vyāttānano yathā kālas tava sainyaṃ jaghāna ha |
20 | cekitānas tu vārṣṇeyo gautamaṃ rathināṃ varam
prekṣatāṃ sarvasainyānāṃ chādayām āsa sāyakaiḥ |
21 | saṃnivārya śarāṃs tāṃs tu kṛpaḥ śāradvato yudhi
cekitānaṃ raṇe yattaṃ rājan vivyādha patribhiḥ |
22 | athāpareṇa bhallena dhanuś ciccheda māriṣa
sārathiṃ cāsya samare kṣiprahasto nyapātayat hayāṃś cāsyāvadhīd rājann ubhau ca pārṣṇisārathī |
23 | so 'vaplutya rathāt tūrṇaṃ gadāṃ jagrāha sātvataḥ
sa tayā vīraghātinyā gadayā gadināṃ varaḥ gautamasya hayān hatvā sārathiṃ ca nyapātayat |
24 | bhūmiṣṭho gautamas tasya śarāṃś cikṣepa ṣoḍaśa
te śarāḥ sātvataṃ bhittvā prāviśanta dharātalam |
25 | cekitānas tataḥ kruddhaḥ punaś cikṣepa tāṃ gadām
gautamasya vadhākāṅkṣī vṛtrasyeva puraṃdaraḥ |
26 | tām āpatantīṃ vimalām aśmagarbhāṃ mahāgadām
śarair anekasāhasrair vārayām āsa gautamaḥ |
27 | cekitānas tataḥ khaḍgaṃ kośād uddhṛtya bhārata
lāghavaṃ param āsthāya gautamaṃ samupādravat |
28 | gautamo 'pi dhanus tyaktvā pragṛhyāsiṃ susaṃśitam
vegena mahatā rājaṃś cekitānam upādravat |
29 | tāv ubhau balasaṃpannau nistriṃśavaradhāriṇau
nistriṃśābhyāṃ sutīkṣṇābhyām anyonyaṃ saṃtatakṣatuḥ |
30 | nistriṃśavegābhihatau tatas tau puruṣarṣabhau
dharaṇīṃ samanuprāptau sarvabhūtaniṣevitām mūrchayābhiparītāṅgau vyāyāmena ca mohitau |
31 | tato 'bhyadhāvad vegena karakarṣaḥ suhṛt tayā
cekitānaṃ tathābhūtaṃ dṛṣṭvā samaradurmadam ratham āropayac cainaṃ sarvasainyasya paśyataḥ |
32 | tathaiva śakuniḥ śūraḥ syālas tava viśāṃ pate
āropayad rathaṃ tūrṇaṃ gautamaṃ rathināṃ varam |
33 | saumadattiṃ tathā kruddho dhṛṣṭaketur mahābalaḥ
navatyā sāyakaiḥ kṣipraṃ rājan vivyādha vakṣasi |
34 | saumadattir uraḥsthais tair bhṛśaṃ bāṇair aśobhata
madhyaṃdine mahārāja raśmibhis tapano yathā |
35 | bhūriśravās tu samare dhṛṣṭaketuṃ mahāratham
hatasūtahayaṃ cakre virathaṃ sāyakottamaiḥ |
36 | virathaṃ cainam ālokya hatāśvaṃ hatasārathim
mahatā śaravarṣeṇa chādayām āsa saṃyuge |
37 | sa ca taṃ ratham utsṛjya dhṛṣṭaketur mahāmanāḥ
āruroha tato yānaṃ śatānīkasya māriṣa |
38 | citraseno vikarṇaś ca rājan durmarṣaṇas tathā
rathino hemasaṃnāhāḥ saubhadram abhidudruvuḥ |
39 | abhimanyos tatas tais tu ghoraṃ yuddham avartata
śarīrasya yathā rājan vātapittakaphais tribhiḥ |
40 | virathāṃs tava putrāṃs tu kṛtvā rājan mahāhave
na jaghāna naravyāghraḥ smaran bhīmavacas tadā |
41 | tato rājñāṃ bahuśatair gajāśvarathayāyibhiḥ
saṃvṛtaṃ samare bhīṣmaṃ devair api durāsadam |
42 | prayāntaṃ śīghram udvīkṣya paritrātuṃ sutāṃs tava
abhimanyuṃ samuddiśya bālam ekaṃ mahāratham vāsudevam uvācedaṃ kaunteyaḥ śvetavāhanaḥ |
43 | codayāśvān hṛṣīkeśa yatraite bahulā rathāḥ
ete hi bahavaḥ śūrāḥ kṛtāstrā yuddhadurmadāḥ yathā na hanyur naḥ senāṃ tathā mādhava codaya |
44 | evam uktaḥ sa vārṣṇeyaḥ kaunteyenāmitaujasā
rathaṃ śvetahayair yuktaṃ preṣayām āsa saṃyuge |
45 | niṣṭānako mahān āsīt tava sainyasya māriṣa
yad arjuno raṇe kruddhaḥ saṃyātas tāvakān prati |
46 | samāsādya tu kaunteyo rājñas tān bhīṣmarakṣiṇaḥ
suśarmāṇam atho rājann idaṃ vacanam abravīt |
47 | jānāmi tvāṃ yudhi śreṣṭham atyantaṃ pūrvavairiṇam
paryāyasyādya saṃprāptaṃ phalaṃ paśya sudāruṇam adya te darśayiṣyāmi pūrvapretān pitāmahān |
48 | evaṃ saṃjalpatas tasya bībhatsoḥ śatrughātinaḥ
śrutvāpi paruṣaṃ vākyaṃ suśarmā rathayūthapaḥ na cainam abravīt kiṃ cic chubhaṃ vā yadi vāśubham |
49 | abhi gatvārjunaṃ vīraṃ rājabhir bahubhir vṛtaḥ
purastāt pṛṣṭhataś caiva pārśvataś caiva sarvataḥ |
50 | parivāryārjunaṃ saṃkhye tava putraiḥ sahānagha
śaraiḥ saṃchādayām āsa meghair iva divākaram |
51 | tataḥ pravṛttaḥ sumahān saṃgrāmaḥ śoṇitodakaḥ
tāvakānāṃ ca samare pāṇḍavānāṃ ca bhārata |