Book 6 Chapter 79 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | bahūnīha vicitrāṇi dvairathāni sma saṃjaya
pāṇḍūnāṃ māmakaiḥ sārdham aśrauṣaṃ tava jalpataḥ |
2 | na caiva māmakaṃ kaṃ cid dhṛṣṭaṃ śaṃsasi saṃjaya
nityaṃ pāṇḍusutān hṛṣṭān abhagnāṃś caiva śaṃsasi |
3 | jīyamānān vimanaso māmakān vigataujasaḥ
vadase saṃyuge sūta diṣṭam etad asaṃśayam |
4 | saṃjaya uvāca |
4 | yathāśakti yathotsāhaṃ yuddhe ceṣṭanti tāvakāḥ
darśayānāḥ paraṃ śaktyā pauruṣaṃ puruṣarṣabha |
5 | gaṅgāyāḥ suranadyā vai svādubhūtaṃ yathodakam
mahodadhiguṇābhyāsāl lavaṇatvaṃ nigacchati |
6 | tathā tat pauruṣaṃ rājaṃs tāvakānāṃ mahātmanām
prāpya pāṇḍusutān vīrān vyarthaṃ bhavati saṃyuge |
7 | ghaṭamānān yathāśakti kurvāṇān karma duṣkaram
na doṣeṇa kuruśreṣṭha kauravān gantum arhasi |
8 | tavāparādhāt sumahān saputrasya viśāṃ pate
pṛthivyāḥ prakṣayo ghoro yamarāṣṭravivardhanaḥ |
9 | ātmadoṣāt samutpannaṃ śocituṃ nārhase nṛpa
na hi rakṣanti rājānaḥ sarvārthān nāpi jīvitam |
10 | yuddhe sukṛtināṃ lokān icchanto vasudhādhipāḥ
camūṃ vigāhya yudhyante nityaṃ svargaparāyaṇāḥ |
11 | pūrvāhṇe tu mahārāja prāvartata janakṣayaḥ
tan mamaikamanā bhūtvā śṛṇu devāsuropamam |
12 | āvantyau tu maheṣvāsau mahātmānau mahābalau
irāvantam abhiprekṣya sameyātāṃ raṇotkaṭau teṣāṃ pravavṛte yuddhaṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam |
13 | irāvāṃs tu susaṃkruddho bhrātarau devarūpiṇau
vivyādha niśitais tūrṇaṃ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ tāv enaṃ pratyavidhyetāṃ samare citrayodhinau |
14 | yudhyatāṃ hi tathā rājan viśeṣo na vyadṛśyata
yatatāṃ śatrunāśāya kṛtapratikṛtaiṣiṇām |
15 | irāvāṃs tu tato rājann anuvindasya sāyakaiḥ
caturbhiś caturo vāhān anayad yamasādanam |
16 | bhallābhyāṃ ca sutīkṣṇābhyāṃ dhanuḥ ketuṃ ca māriṣa
ciccheda samare rājaṃs tad adbhutam ivābhavat |
17 | tyaktvānuvindo 'tha rathaṃ vindasya ratham āsthitaḥ
dhanur gṛhītvā navamaṃ bhārasādhanam uttamam |
18 | tāv ekasthau raṇe vīrāv āvantyau rathināṃ varau
śarān mumucatus tūrṇam irāvati mahātmani |
19 | tābhyāṃ muktā mahāvegāḥ śarāḥ kāñcanabhūṣaṇāḥ
divākarapathaṃ prāpya chādayām āsur ambaram |
20 | irāvāṃs tu tataḥ kruddho bhrātarau tau mahārathau
vavarṣa śaravarṣeṇa sārathiṃ cāpy apātayat |
21 | tasmin nipatite bhūmau gatasattve 'tha sārathau
rathaḥ pradudrāva diśaḥ samudbhrāntahayas tataḥ |
22 | tau sa jitvā mahārāja nāgarājasutāsutaḥ
pauruṣaṃ khyāpayaṃs tūrṇaṃ vyadhamat tava vāhinīm |
23 | sā vadhyamānā samare dhārtarāṣṭrī mahācamūḥ
vegān bahuvidhāṃś cakre viṣaṃ pītveva mānavaḥ |
24 | haiḍimbo rākṣasendras tu bhagadattaṃ samādravat
rathenādityavarṇena sadhvajena mahābalaḥ |
25 | tataḥ prāgjyotiṣo rājā nāgarājaṃ samāsthitaḥ
yathā vajradharaḥ pūrvaṃ saṃgrāme tārakāmaye |
26 | tatra devāḥ sagandharvā ṛṣayaś ca samāgatāḥ
viśeṣaṃ na sma vividur haiḍimbabhagadattayoḥ |
27 | yathā surapatiḥ śakras trāsayām āsa dānavān
tathaiva samare rājaṃs trāsayām āsa pāṇḍavān |
28 | tena vidrāvyamāṇās te pāṇḍavāḥ sarvatodiśam
trātāraṃ nābhyavindanta sveṣv anīkeṣu bhārata |
29 | bhaimaseniṃ rathasthaṃ tu tatrāpaśyāma bhārata
śeṣā vimanaso bhūtvā prādravanta mahārathāḥ |
30 | nivṛtteṣu tu pāṇḍūnāṃ punaḥ sainyeṣu bhārata
āsīn niṣṭānako ghoras tava sainyeṣu saṃyuge |
31 | ghaṭotkacas tato rājan bhagadattaṃ mahāraṇe
śaraiḥ pracchādayām āsa meruṃ girim ivāmbudaḥ |
32 | nihatya tāñ śarān rājā rākṣasasya dhanuścyutān
bhaimaseniṃ raṇe tūrṇaṃ sarvamarmasv atāḍayat |
33 | sa tāḍyamāno bahubhiḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ
na vivyathe rākṣasendro bhidyamāna ivācalaḥ |
34 | tasya prāgjyotiṣaḥ kruddhas tomarān sa caturdaśa
preṣayām āsa samare tāṃś ca ciccheda rākṣasaḥ |
35 | sa tāṃś chittvā mahābāhus tomarān niśitaiḥ śaraiḥ
bhagadattaṃ ca vivyādha saptatyā kaṅkapatribhiḥ |
36 | tataḥ prāgjyotiṣo rājan prahasann iva bhārata
tasyāśvāṃś caturaḥ saṃkhye pātayām āsa sāyakaiḥ |
37 | sa hatāśve rathe tiṣṭhan rākṣasendraḥ pratāpavān
śaktiṃ cikṣepa vegena prāgjyotiṣagajaṃ prati |
38 | tām āpatantīṃ sahasā hemadaṇḍāṃ suvegitām
tridhā ciccheda nṛpatiḥ sā vyakīryata medinīm |
39 | śaktiṃ vinihatāṃ dṛṣṭvā haiḍimbaḥ prādravad bhayāt
yathendrasya raṇāt pūrvaṃ namucir daityasattamaḥ |
40 | taṃ vijitya raṇe śūraṃ vikrāntaṃ khyātapauruṣam
ajeyaṃ samare rājan yamena varuṇena ca |
41 | pāṇḍavīṃ samare senāṃ saṃmamarda sakuñjaraḥ
yathā vanagajo rājan mṛdnaṃś carati padminīm |
42 | madreśvaras tu samare yamābhyāṃ saha saṃgataḥ
svasrīyau chādayāṃ cakre śaraughaiḥ pāṇḍunandanau |
43 | sahadevas tu samare mātulaṃ vīkṣya saṃgatam
avārayac charaugheṇa megho yadvad divākaram |
44 | chādyamānaḥ śaraugheṇa hṛṣṭarūpataro 'bhavat
tayoś cāpy abhavat prītir atulā mātṛkāraṇāt |
45 | tataḥ prahasya samare nakulasya mahārathaḥ
aśvān vai caturo rājaṃś caturbhiḥ sāyakottamaiḥ preṣayām āsa samare yamasya sadanaṃ prati |
46 | hatāśvāt tu rathāt tūrṇam avaplutya mahārathaḥ
āruroha tato yānaṃ bhrātur eva yaśasvinaḥ |
47 | ekasthau tu raṇe śūrau dṛḍhe vikṣipya kārmuke
madrarājarathaṃ kruddhau chādayām āsatuḥ kṣaṇāt |
48 | sa cchādyamāno bahubhiḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ
svasrīyābhyāṃ naravyāghro nākampata yathācalaḥ prahasann iva tāṃ cāpi śaravṛṣṭiṃ jaghāna ha |
49 | sahadevas tataḥ kruddhaḥ śaram udyamya vīryavān
madrarājam abhiprekṣya preṣayām āsa bhārata |
50 | sa śaraḥ preṣitas tena garutmān iva vegavān
madrarājaṃ vinirbhidya nipapāta mahītale |
51 | sa gāḍhaviddho vyathito rathopasthe mahārathaḥ
niṣasāda mahārāja kaśmalaṃ ca jagāma ha |
52 | taṃ visaṃjñaṃ nipatitaṃ sūtaḥ saṃprekṣya saṃyuge
apovāha rathenājau yamābhyām abhipīḍitam |
53 | dṛṣṭvā madreśvararathaṃ dhārtarāṣṭrāḥ parāṅmukham
sarve vimanaso bhūtvā nedam astīty acintayan |
54 | nirjitya mātulaṃ saṃkhye mādrīputrau mahārathau
dadhmatur muditau śaṅkhau siṃhanādaṃ vinedatuḥ |
55 | abhidudruvatur hṛṣṭau tava sainyaṃ viśāṃ pate
yathā daityacamūṃ rājann indropendrāv ivāmarau |