Book 6 Chapter 77
1	saṃjaya uvāca
1	athātmajaṃ tava punar gāṅgeyo dhyānam āsthitam abravīd bharataśreṣṭhaḥ saṃpraharṣakaraṃ vacaḥ
2	ahaṃ droṇaś ca śalyaś ca kṛtavarmā ca sātvataḥ aśvatthāmā vikarṇaś ca somadatto 'tha saindhavaḥ
3	vindānuvindāv āvantyau bāhlikaḥ saha bāhlikaiḥ trigartarājaś ca balī māgadhaś ca sudurjayaḥ
4	bṛhadbalaś ca kausalyaś citraseno viviṃśatiḥ rathāś ca bahusāhasrāḥ śobhamānā mahādhvajāḥ
5	deśajāś ca hayā rājan svārūḍhā hayasādibhiḥ gajendrāś ca madodvṛttāḥ prabhinnakaraṭāmukhāḥ
6	padātāś ca tathā śūrā nānāpraharaṇāyudhāḥ nānādeśasamutpannās tvadarthe yoddhum udyatāḥ
7	ete cānye ca bahavas tvadarthe tyaktajīvitāḥ devān api raṇe jetuṃ samarthā iti me matiḥ
8	avaśyaṃ tu mayā rājaṃs tava vācyaṃ hitaṃ sadā aśakyāḥ pāṇḍavā jetuṃ devair api savāsavaiḥ vāsudevasahāyāś ca mahendrasamavikramāḥ
9	sarvathāhaṃ tu rājendra kariṣye vacanaṃ tava pāṇḍavān vā raṇe jeṣye māṃ vā jeṣyanti pāṇḍavāḥ
10	evam uktvā dadau cāsmai viśalyakaraṇīṃ śubhām oṣadhīṃ vīryasaṃpannāṃ viśalyaś cābhavat tadā
11	tataḥ prabhāte vimale svenānīkena vīryavān avyūhata svayaṃ vyūhaṃ bhīṣmo vyūhaviśāradaḥ
12	maṇḍalaṃ manujaśreṣṭha nānāśastrasamākulam saṃpūrṇaṃ yodhamukhyaiś ca tathā dantipadātibhiḥ
13	rathair anekasāhasraiḥ samantāt parivāritam aśvavṛndair mahadbhiś ca ṛṣṭitomaradhāribhiḥ
14	nāge nāge rathāḥ sapta sapta cāśvā rathe rathe anv aśvaṃ daśa dhānuṣkā dhānuṣke sapta carmiṇaḥ
15	evaṃvyūhaṃ mahārāja tava sainyaṃ mahārathaiḥ sthitaṃ raṇāya mahate bhīṣmeṇa yudhi pālitam
16	daśāśvānāṃ sahasrāṇi dantināṃ ca tathaiva ca rathānām ayutaṃ cāpi putrāś ca tava daṃśitāḥ citrasenādayaḥ śūrā abhyarakṣan pitāmaham
17	rakṣyamāṇaś ca taiḥ śūrair gopyamānāś ca tena te saṃnaddhāḥ samadṛśyanta rājānaś ca mahābalāḥ
18	duryodhanas tu samare daṃśito ratham āsthitaḥ vyabhrājata śriyā juṣṭo yathā śakras triviṣṭape
19	tataḥ śabdo mahān āsīt putrāṇāṃ tava bhārata rathaghoṣaś ca tumulo vāditrāṇāṃ ca nisvanaḥ
20	bhīṣmeṇa dhārtarāṣṭrāṇāṃ vyūḍhaḥ pratyaṅmukho yudhi maṇḍalaḥ sumahāvyūho durbhedyo 'mitraghātinām sarvataḥ śuśubhe rājan raṇe 'rīṇāṃ durāsadaḥ
21	maṇḍalaṃ tu samālokya vyūhaṃ paramadāruṇam svayaṃ yudhiṣṭhiro rājā vyūhaṃ vajram athākarot
22	tathā vyūḍheṣv anīkeṣu yathāsthānam avasthitāḥ rathinaḥ sādinaś caiva siṃhanādam athānadan
23	bibhitsavas tato vyūhaṃ niryayur yuddhakāṅkṣiṇaḥ itaretarataḥ śūrāḥ sahasainyāḥ prahāriṇaḥ
24	bhāradvājo yayau matsyaṃ drauṇiś cāpi śikhaṇḍinam svayaṃ duryodhano rājā pārṣataṃ samupādravat
25	nakulaḥ sahadevaś ca rājan madreśam īyatuḥ vindānuvindāv āvantyāv irāvantam abhidrutau
26	sarve nṛpās tu samare dhanaṃjayam ayodhayan bhīmaseno raṇe yatto hārdikyaṃ samavārayat
27	citrasenaṃ vikarṇaṃ ca tathā durmarṣaṇaṃ vibho ārjuniḥ samare rājaṃs tava putrān ayodhayat
28	prāgjyotiṣaṃ maheṣvāsaṃ haiḍimbo rākṣasottamaḥ abhidudrāva vegena matto mattam iva dvipam
29	alambusas tato rājan sātyakiṃ yuddhadurmadam sasainyaṃ samare kruddho rākṣasaḥ samabhidravat
30	bhūriśravā raṇe yatto dhṛṣṭaketum ayodhayat śrutāyuṣaṃ tu rājānaṃ dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ
31	cekitānas tu samare kṛpam evānvayodhayat śeṣāḥ pratiyayur yattā bhīmam eva mahāratham
32	tato rājasahasrāṇi parivavrur dhanaṃjayam śaktitomaranārācagadāparighapāṇayaḥ
33	arjuno 'tha bhṛśaṃ kruddho vārṣṇeyam idam abravīt paśya mādhava sainyāni dhārtarāṣṭrasya saṃyuge vyūḍhāni vyūhaviduṣā gāṅgeyena mahātmanā
34	yuddhābhikāmāñ śūrāṃś ca paśya mādhava daṃśitān trigartarājaṃ sahitaṃ bhrātṛbhiḥ paśya keśava
35	adyaitān pātayiṣyāmi paśyatas te janārdana ya ime māṃ yaduśreṣṭha yoddhukāmā raṇājire
36	evam uktvā tu kaunteyo dhanurjyām avamṛjya ca vavarṣa śaravarṣāṇi narādhipagaṇān prati
37	te 'pi taṃ parameṣvāsāḥ śaravarṣair apūrayan taḍāgam iva dhārābhir yathā prāvṛṣi toyadā
38	hāhākāro mahān āsīt tava sainye viśāṃ pate chādyamānau bhṛśaṃ kṛṣṇau śarair dṛṣṭvā mahāraṇe
39	devā devarṣayaś caiva gandharvāś ca mahoragāḥ vismayaṃ paramaṃ jagmur dṛṣṭvā kṛṣṇau tathāgatau
40	tataḥ kruddho 'rjuno rājann aindram astram udīrayat tatrādbhutam apaśyāma vijayasya parākramam
41	śastravṛṣṭiṃ parair muktāṃ śaraughair yad avārayat na ca tatrāpy anirbhinnaḥ kaś cid āsīd viśāṃ pate
42	teṣāṃ rājasahasrāṇāṃ hayānāṃ dantināṃ tathā dvābhyāṃ tribhiḥ śaraiś cānyān pārtho vivyādha māriṣa
43	te hanyamānāḥ pārthena bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ yayuḥ agādhe majjamānānāṃ bhīṣmas trātābhavat tadā
44	āpatadbhis tu tais tatra prabhagnaṃ tāvakaṃ balam saṃcukṣubhe mahārāja vātair iva mahārṇavaḥ