Book 6 Chapter 71 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | vihṛtya ca tato rājan sahitāḥ kurupāṇḍavāḥ
vyatītāyāṃ tu śarvaryāṃ punar yuddhāya niryayuḥ |
2 | tatra śabdo mahān āsīt tava teṣāṃ ca bhārata
yujyatāṃ rathamukhyānāṃ kalpyatāṃ caiva dantinām |
3 | saṃnahyatāṃ padātīnāṃ hayānāṃ caiva bhārata
śaṅkhadundubhinādaś ca tumulaḥ sarvato 'bhavat |
4 | tato yudhiṣṭhiro rājā dhṛṣṭadyumnam abhāṣata
vyūhaṃ vyūha mahābāho makaraṃ śatrutāpanam |
5 | evam uktas tu pārthena dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ
vyādideśa mahārāja rathino rathināṃ varaḥ |
6 | śiro 'bhūd drupadas tasya pāṇḍavaś ca dhanaṃjayaḥ
cakṣuṣī sahadevaś ca nakulaś ca mahārathaḥ tuṇḍam āsīn mahārāja bhīmaseno mahābalaḥ |
7 | saubhadro draupadeyāś ca rākṣasaś ca ghaṭotkacaḥ
sātyakir dharmarājaś ca vyūhagrīvāṃ samāsthitāḥ |
8 | pṛṣṭham āsīn mahārāja virāṭo vāhinīpatiḥ
dhṛṣṭadyumnena sahito mahatyā senayā vṛtaḥ |
9 | kekayā bhrātaraḥ pañca vāmaṃ pārśvaṃ samāśritāḥ
dhṛṣṭaketur naravyāghraḥ karakarṣaś ca vīryavān dakṣiṇaṃ pakṣam āśritya sthitā vyūhasya rakṣaṇe |
10 | pādayos tu mahārāja sthitaḥ śrīmān mahārathaḥ
kuntibhojaḥ śatānīko mahatyā senayā vṛtaḥ |
11 | śikhaṇḍī tu maheṣvāsaḥ somakaiḥ saṃvṛto balī
irāvāṃś ca tataḥ pucche makarasya vyavasthitau |
12 | evam etan mahāvyūhaṃ vyūhya bhārata pāṇḍavāḥ
sūryodaye mahārāja punar yuddhāya daṃśitāḥ |
13 | kauravān abhyayus tūrṇaṃ hastyaśvarathapattibhiḥ
samucchritair dhvajaiś citraiḥ śastraiś ca vimalaiḥ śitaiḥ |
14 | vyūhaṃ dṛṣṭvā tu tat sainyaṃ pitā devavratas tava
krauñcena mahatā rājan pratyavyūhata vāhinīm |
15 | tasya tuṇḍe maheṣvāso bhāradvājo vyarocata
aśvatthāmā kṛpaś caiva cakṣur āstāṃ nareśvara |
16 | kṛtavarmā tu sahitaḥ kāmbojāraṭṭabāhlikaiḥ
śirasy āsīn naraśreṣṭhaḥ śreṣṭhaḥ sarvadhanuṣmatām |
17 | grīvāyāṃ śūrasenas tu tava putraś ca māriṣa
duryodhano mahārāja rājabhir bahubhir vṛtaḥ |
18 | prāgjyotiṣas tu sahitaḥ madrasauvīrakekayaiḥ
urasy abhūn naraśreṣṭha mahatyā senayā vṛtaḥ |
19 | svasenayā ca sahitaḥ suśarmā prasthalādhipaḥ
vāmaṃ pakṣaṃ samāśritya daṃśitaḥ samavasthitaḥ |
20 | tuṣārā yavanāś caiva śakāś ca saha cūcupaiḥ
dakṣiṇaṃ pakṣam āśritya sthitā vyūhasya bhārata |
21 | śrutāyuś ca śatāyuś ca saumadattiś ca māriṣa
vyūhasya jaghane tasthū rakṣamāṇāḥ parasparam |
22 | tato yuddhāya saṃjagmuḥ pāṇḍavāḥ kauravaiḥ saha
sūryodaye mahārāja tato yuddham abhūn mahat |
23 | pratīyū rathino nāgān nāgāś ca rathino yayuḥ
hayārohā hayārohān rathinaś cāpi sādinaḥ |
24 | sārathiṃ ca rathī rājan kuñjarāṃś ca mahāraṇe
hastyārohā rathārohān rathinaś cāpi sādinaḥ |
25 | rathinaḥ pattibhiḥ sārdhaṃ sādinaś cāpi pattibhiḥ
anyonyaṃ samare rājan pratyadhāvann amarṣitāḥ |
26 | bhīmasenārjunayamair guptā cānyair mahārathaiḥ
śuśubhe pāṇḍavī senā nakṣatrair iva śarvarī |
27 | tathā bhīṣmakṛpadroṇaśalyaduryodhanādibhiḥ
tavāpi vibabhau senā grahair dyaur iva saṃvṛtā |
28 | bhīmasenas tu kaunteyo droṇaṃ dṛṣṭvā parākramī
abhyayāj javanair aśvair bhāradvājasya vāhinīm |
29 | droṇas tu samare kruddho bhīmaṃ navabhir āyasaiḥ
vivyādha samare rājan marmāṇy uddiśya vīryavān |
30 | dṛḍhāhatas tato bhīmo bhāradvājasya saṃyuge
sārathiṃ preṣayām āsa yamasya sadanaṃ prati |
31 | sa saṃgṛhya svayaṃ vāhān bhāradvājaḥ pratāpavān
vyadhamat pāṇḍavīṃ senāṃ tūlarāśim ivānalaḥ |
32 | te vadhyamānā droṇena bhīṣmeṇa ca narottama
sṛñjayāḥ kekayaiḥ sārdhaṃ palāyanaparābhavan |
33 | tathaiva tāvakaṃ sainyaṃ bhīmārjunaparikṣatam
muhyate tatra tatraiva samadeva varāṅganā |
34 | abhidyetāṃ tato vyūhau tasmin vīravarakṣaye
āsīd vyatikaro ghoras tava teṣāṃ ca bhārata |
35 | tad adbhutam apaśyāma tāvakānāṃ paraiḥ saha
ekāyanagatāḥ sarve yad ayudhyanta bhārata |
36 | pratisaṃvārya cāstrāṇi te 'nyonyasya viśāṃ pate
yuyudhuḥ pāṇḍavāś caiva kauravāś ca mahārathāḥ |