Book 6 Chapter 54
1	saṃjaya uvāca
1	tatas te pārthivāḥ kruddhāḥ phalgunaṃ vīkṣya saṃyuge rathair anekasāhasraiḥ samantāt paryavārayan
2	athainaṃ rathavṛndena koṣṭakīkṛtya bhārata śaraiḥ subahusāhasraiḥ samantād abhyavārayan
3	śaktīś ca vimalās tīkṣṇā gadāś ca parighaiḥ saha prāsān paraśvadhāṃś caiva mudgarān musalān api cikṣipuḥ samare kruddhāḥ phalgunasya rathaṃ prati
4	śastrāṇām atha tāṃ vṛṣṭiṃ śalabhānām ivāyatim rurodha sarvataḥ pārthaḥ śaraiḥ kanakabhūṣaṇaiḥ
5	tatra tal lāghavaṃ dṛṣṭvā bībhatsor atimānuṣam devadānavagandharvāḥ piśācoragarākṣasāḥ sādhu sādhv iti rājendra phalgunaṃ pratyapūjayan
6	sātyakiṃ cābhimanyuṃ ca mahatyā senayā saha gāndhārāḥ samare śūrā rurudhuḥ sahasaubalāḥ
7	tatra saubalakāḥ kruddhā vārṣṇeyasya rathottamam tilaśaś cicchiduḥ krodhāc chastrair nānāvidhair yudhi
8	sātyakis tu rathaṃ tyaktvā vartamāne mahābhaye abhimanyo rathaṃ tūrṇam āruroha paraṃtapaḥ
9	tāv ekarathasaṃyuktau saubaleyasya vāhinīm vyadhametāṃ śitais tūrṇaṃ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ
10	droṇabhīṣmau raṇe yattau dharmarājasya vāhinīm nāśayetāṃ śarais tīkṣṇaiḥ kaṅkapatraparicchadaiḥ
11	tato dharmasuto rājā mādrīputrau ca pāṇḍavau miṣatāṃ sarvasainyānāṃ droṇānīkam upādravan
12	tatrāsīt sumahad yuddhaṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam yathā devāsuraṃ yuddhaṃ pūrvam āsīt sudāruṇam
13	kurvāṇau tu mahat karma bhīmasenaghaṭotkacau duryodhanas tato 'bhyetya tāv ubhāv abhyavārayat
14	tatrādbhutam apaśyāma haiḍimbasya parākramam atītya pitaraṃ yuddhe yad ayudhyata bhārata
15	bhīmasenas tu saṃkruddho duryodhanam amarṣaṇam hṛdy avidhyat pṛṣatkena prahasann iva pāṇḍavaḥ
16	tato duryodhano rājā prahāravaramohitaḥ niṣasāda rathopasthe kaśmalaṃ ca jagāma ha
17	taṃ visaṃjñam atho jñātvā tvaramāṇo 'sya sārathiḥ apovāha raṇād rājaṃs tataḥ sainyam abhidyata
18	tatas tāṃ kauravīṃ senāṃ dravamāṇāṃ samantataḥ nighnan bhīmaḥ śarais tīkṣṇair anuvavrāja pṛṣṭhataḥ
19	pārṣataś ca rathaśreṣṭho dharmaputraś ca pāṇḍavaḥ droṇasya paśyataḥ sainyaṃ gāṅgeyasya ca paśyataḥ jaghnatur viśikhais tīkṣṇaiḥ parānīkaviśātanaiḥ
20	dravamāṇaṃ tu tat sainyaṃ tava putrasya saṃyuge nāśaknutāṃ vārayituṃ bhīṣmadroṇau mahārathau
21	vāryamāṇaṃ hi bhīṣmeṇa droṇena ca viśāṃ pate vidravaty eva tat sainyaṃ paśyator droṇabhīṣmayoḥ
22	tato rathasahasreṣu vidravatsu tatas tataḥ tāv āsthitāv ekarathaṃ saubhadraśinipuṃgavau saubalīṃ samare senāṃ śātayetāṃ samantataḥ
23	śuśubhāte tadā tau tu śaineyakurupuṃgavau amāvāsyāṃ gatau yadvat somasūryau nabhastale
24	arjunas tu tataḥ kruddhas tava sainyaṃ viśāṃ pate vavarṣa śaravarṣeṇa dhārābhir iva toyadaḥ
25	vadhyamānaṃ tatas tat tu śaraiḥ pārthasya saṃyuge dudrāva kauravaṃ sainyaṃ viṣādabhayakampitam
26	dravatas tān samālokya bhīṣmadroṇau mahārathau nyavārayetāṃ saṃrabdhau duryodhanahitaiṣiṇau
27	tato duryodhano rājā samāśvasya viśāṃ pate nyavartayata tat sainyaṃ dravamāṇaṃ samantataḥ
28	yatra yatra sutaṃ tubhyaṃ yo yaḥ paśyati bhārata tatra tatra nyavartanta kṣatriyāṇāṃ mahārathāḥ
29	tān nivṛttān samīkṣyaiva tato 'nye 'pītare janāḥ anyonyaspardhayā rājaṃl lajjayānye 'vatasthire
30	punarāvartatāṃ teṣāṃ vega āsīd viśāṃ pate pūryataḥ sāgarasyeva candrasyodayanaṃ prati
31	saṃnivṛttāṃs tatas tāṃs tu dṛṣṭvā rājā suyodhanaḥ abravīt tvarito gatvā bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ vacaḥ
32	pitāmaha nibodhedaṃ yat tvā vakṣyāmi bhārata nānurūpam ahaṃ manye tvayi jīvati kaurava
33	droṇe cāstravidāṃ śreṣṭhe saputre sasuhṛjjane kṛpe caiva maheṣvāse dravatīyaṃ varūthinī
34	na pāṇḍavāḥ pratibalās tava rājan kathaṃ cana tathā droṇasya saṃgrāme drauṇeś caiva kṛpasya ca
35	anugrāhyāḥ pāṇḍusutā nūnaṃ tava pitāmaha yathemāṃ kṣamase vīra vadhyamānāṃ varūthinīm
36	so 'smi vācyas tvayā rājan pūrvam eva samāgame na yotsye pāṇḍavān saṃkhye nāpi pārṣatasātyakī
37	śrutvā tu vacanaṃ tubhyam ācāryasya kṛpasya ca karṇena sahitaḥ kṛtyaṃ cintayānas tadaiva hi
38	yadi nāhaṃ parityājyo yuvābhyām iha saṃyuge vikrameṇānurūpeṇa yudhyetāṃ puruṣarṣabhau
39	etac chrutvā vaco bhīṣmaḥ prahasan vai muhur muhuḥ abravīt tanayaṃ tubhyaṃ krodhād udvṛtya cakṣuṣī
40	bahuśo hi mayā rājaṃs tathyam uktaṃ hitaṃ vacaḥ ajeyāḥ pāṇḍavā yuddhe devair api savāsavaiḥ
41	yat tu śakyaṃ mayā kartuṃ vṛddhenādya nṛpottama kariṣyāmi yathāśakti prekṣedānīṃ sabāndhavaḥ
42	adya pāṇḍusutān sarvān sasainyān saha bandhubhiḥ miṣato vārayiṣyāmi sarvalokasya paśyataḥ
43	evam ukte tu bhīṣmeṇa putrās tava janeśvara dadhmuḥ śaṅkhān mudā yuktā bherīś ca jaghnire bhṛśam
44	pāṇḍavāpi tato rājañ śrutvā taṃ ninadaṃ mahat dadhmuḥ śaṅkhāṃś ca bherīś ca murajāṃś ca vyanādayan