Book 6 Chapter 53 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | tato vyūḍheṣv anīkeṣu tāvakeṣv itareṣu ca
dhanaṃjayo rathānīkam avadhīt tava bhārata śarair atiratho yuddhe pātayan rathayūthapān |
2 | te vadhyamānāḥ pārthena kāleneva yugakṣaye
dhārtarāṣṭrā raṇe yattāḥ pāṇḍavān pratyayodhayan prārthayānā yaśo dīptaṃ mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam |
3 | ekāgramanaso bhūtvā pāṇḍavānāṃ varūthinīm
babhañjur bahuśo rājaṃs te cābhajyanta saṃyuge |
4 | dravadbhir atha bhagnaiś ca parivartadbhir eva ca
pāṇḍavaiḥ kauravaiś caiva na prajñāyata kiṃ cana |
5 | udatiṣṭhad rajo bhaumaṃ chādayānaṃ divākaram
diśaḥ pratidiśo vāpi tatra jajñuḥ kathaṃ cana |
6 | anumānena saṃjñābhir nāmagotraiś ca saṃyuge
vartate sma tadā yuddhaṃ tatra tatra viśāṃ pate |
7 | na vyūho bhidyate tatra kauravāṇāṃ kathaṃ cana
rakṣitaḥ satyasaṃdhena bhāradvājena dhīmatā |
8 | tathaiva pāṇḍaveyānāṃ rakṣitaḥ savyasācinā
nābhidhyata mahāvyūho bhīmena ca surakṣitaḥ |
9 | senāgrād abhiniṣpatya prāyudhyaṃs tatra mānavāḥ
ubhayoḥ senayo rājan vyatiṣaktarathadvipāḥ |
10 | hayārohair hayārohāḥ pātyante sma mahāhave
ṛṣṭibhir vimalāgrābhiḥ prāsair api ca saṃyuge |
11 | rathī rathinam āsādya śaraiḥ kanakabhūṣaṇaiḥ
pātayām āsa samare tasminn atibhayaṃkare |
12 | gajārohā gajārohān nārācaśaratomaraiḥ
saṃsaktāḥ pātayām āsus tava teṣāṃ ca saṃghaśaḥ |
13 | pattisaṃghā raṇe pattīn bhiṇḍipālaparaśvadhaiḥ
nyapātayanta saṃhṛṣṭāḥ parasparakṛtāgasaḥ |
14 | padātī rathinaṃ saṃkhye rathī cāpi padātinam
nyapātayac chitaiḥ śastraiḥ senayor ubhayor api |
15 | gajārohā hayārohān pātayāṃ cakrire tadā
hayārohā gajasthāṃś ca tad adbhutam ivābhavat |
16 | gajārohavaraiś cāpi tatra tatra padātayaḥ
pātitāḥ samadṛśyanta taiś cāpi gajayodhinaḥ |
17 | pattisaṃghā hayārohaiḥ sādisaṃghāś ca pattibhiḥ
pātyamānā vyadṛśyanta śataśo 'tha sahasraśaḥ |
18 | dhvajais tatrāpaviddhaiś ca kārmukais tomarais tathā
prāsais tathā gadābhiś ca parighaiḥ kampanais tathā |
19 | śaktibhiḥ kavacaiś citraiḥ kaṇapair aṅkuśair api
nistriṃśair vimalaiś cāpi svarṇapuṅkhaiḥ śarais tathā |
20 | paristomaiḥ kuthābhiś ca kambalaiś ca mahādhanaiḥ
bhūr bhāti bharataśreṣṭha sragdāmair iva citritā |
21 | narāśvakāyaiḥ patitair dantibhiś ca mahāhave
agamyarūpā pṛthivī māṃsaśoṇitakardamā |
22 | praśaśāma rajo bhaumaṃ vyukṣitaṃ raṇaśoṇitaiḥ
diśaś ca vimalāḥ sarvāḥ saṃbabhūvur janeśvara |
23 | utthitāny agaṇeyāni kabandhāni samantataḥ
cihnabhūtāni jagato vināśārthāya bhārata |
24 | tasmin yuddhe mahāraudre vartamāne sudāruṇe
pratyadṛśyanta rathino dhāvamānāḥ samantataḥ |
25 | tato droṇaś ca bhīṣmaś ca saindhavaś ca jayadrathaḥ
purumitro vikarṇaś ca śakuniś cāpi saubalaḥ |
26 | ete samaradurdharṣāḥ siṃhatulyaparākramāḥ
pāṇḍavānām anīkāni babhañjuḥ sma punaḥ punaḥ |
27 | tathaiva bhīmaseno 'pi rākṣasaś ca ghaṭotkacaḥ
sātyakiś cekitānaś ca draupadeyāś ca bhārata |
28 | tāvakāṃs tava putrāṃś ca sahitān sarvarājabhiḥ
drāvayām āsur ājau te tridaśā dānavān iva |
29 | tathā te samare 'nyonyaṃ nighnantaḥ kṣatriyarṣabhāḥ
raktokṣitā ghorarūpā virejur dānavā iva |
30 | vinirjitya ripūn vīrāḥ senayor ubhayor api
vyadṛśyanta mahāmātrā grahā iva nabhastale |
31 | tato rathasahasreṇa putro duryodhanas tava
abhyayāt pāṇḍavān yuddhe rākṣasaṃ ca ghaṭotkacam |
32 | tathaiva pāṇḍavāḥ sarve mahatyā senayā saha
droṇabhīṣmau raṇe śūrau pratyudyayur ariṃdamau |
33 | kirīṭī tu yayau kruddhaḥ samarthān pārthivottamān
ārjuniḥ sātyakiś caiva yayatuḥ saubalaṃ balam |
34 | tataḥ pravavṛte bhūyaḥ saṃgrāmo lomaharṣaṇaḥ
tāvakānāṃ pareṣāṃ ca samare vijigīṣatām |