Book 6 Chapter 45 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | gatapūrvāhṇabhūyiṣṭhe tasminn ahani dāruṇe
vartamāne mahāraudre mahāvīravarakṣaye |
2 | durmukhaḥ kṛtavarmā ca kṛpaḥ śalyo viviṃśatiḥ
bhīṣmaṃ jugupur āsādya tava putreṇa coditāḥ |
3 | etair atirathair guptaḥ pañcabhir bharatarṣabha
pāṇḍavānām anīkāni vijagāhe mahārathaḥ |
4 | cedikāśikarūṣeṣu pāñcāleṣu ca bhārata
bhīṣmasya bahudhā tālaś caran ketur adṛśyata |
5 | śirāṃsi ca tadā bhīṣmo bāhūṃś cāpi sahāyudhān
nicakarta mahāvegair bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ |
6 | nṛtyato rathamārgeṣu bhīṣmasya bharatarṣabha
ke cid ārtasvaraṃ cakrur nāgā marmaṇi tāḍitāḥ |
7 | abhimanyuḥ susaṃkruddhaḥ piśaṅgais turagottamaiḥ
saṃyuktaṃ ratham āsthāya prāyād bhīṣmarathaṃ prati |
8 | jāmbūnadavicitreṇa karṇikāreṇa ketunā
abhyavarṣata bhīṣmaṃ ca tāṃś caiva rathasattamān |
9 | sa tālaketos tīkṣṇena ketum āhatya patriṇā
bhīṣmeṇa yuyudhe vīras tasya cānucaraiḥ saha |
10 | kṛtavarmāṇam ekena śalyaṃ pañcabhir āyasaiḥ
viddhvā navabhir ānarchac chitāgraiḥ prapitāmaham |
11 | pūrṇāyatavisṛṣṭena samyak praṇihitena ca
dhvajam ekena vivyādha jāmbūnadavibhūṣitam |
12 | durmukhasya tu bhallena sarvāvaraṇabhedinā
jahāra sāratheḥ kāyāc chiraḥ saṃnataparvaṇā |
13 | dhanuś ciccheda bhallena kārtasvaravibhūṣitam
kṛpasya niśitāgreṇa tāṃś ca tīkṣṇamukhaiḥ śaraiḥ |
14 | jaghāna paramakruddho nṛtyann iva mahārathaḥ
tasya lāghavam udvīkṣya tutuṣur devatā api |
15 | labdhalakṣyatayā karṣṇeḥ sarve bhīṣmamukhā rathāḥ
sattvavantam amanyanta sākṣād iva dhanaṃjayam |
16 | tasya lāghavamārgastham alātasadṛśaprabham
diśaḥ paryapatac cāpaṃ gāṇḍīvam iva ghoṣavat |
17 | tam āsādya mahāvegair bhīṣmo navabhir āśugaiḥ
vivyādha samare tūrṇam ārjuniṃ paravīrahā |
18 | dhvajaṃ cāsya tribhir bhallaiś ciccheda paramaujasaḥ
sārathiṃ ca tribhir bāṇair ājaghāna yatavrataḥ |
19 | tathaiva kṛtavarmā ca kṛpaḥ śalyaś ca māriṣa
viddhvā nākampayat kārṣṇiṃ mainākam iva parvatam |
20 | sa taiḥ parivṛtaḥ śūro dhārtarāṣṭrair mahārathaiḥ
vavarṣa śaravarṣāṇi kārṣṇiḥ pañcarathān prati |
21 | tatas teṣāṃ mahāstrāṇi saṃvārya śaravṛṣṭibhiḥ
nanāda balavān kārṣṇir bhīṣmāya visṛjañ śarān |
22 | tatrāsya sumahad rājan bāhvor balam adṛśyata
yatamānasya samare bhīṣmam ardayataḥ śaraiḥ |
23 | parākrāntasya tasyaiva bhīṣmo 'pi prāhiṇoc charān
sa tāṃś ciccheda samare bhīṣmacāpacyutāñ śarān |
24 | tato dhvajam amogheṣur bhīṣmasya navabhiḥ śaraiḥ
ciccheda samare vīras tata uccukruśur janāḥ |
25 | sa rājato mahāskandhas tālo hemavibhūṣitaḥ
saubhadraviśikhaiś chinnaḥ papāta bhuvi bhārata |
26 | dhvajaṃ saubhadraviśikhaiḥ patitaṃ bharatarṣabha
dṛṣṭvā bhīmo 'nadad dhṛṣṭaḥ saubhadram abhiharṣayan |
27 | atha bhīṣmo mahāstrāṇi divyāni ca bahūni ca
prāduścakre mahāraudraḥ kṣaṇe tasmin mahābalaḥ |
28 | tataḥ śatasahasreṇa saubhadraṃ prapitāmahaḥ
avākirad ameyātmā śarāṇāṃ nataparvaṇām |
29 | tato daśa maheṣvāsāḥ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ
rakṣārtham abhyadhāvanta saubhadraṃ tvaritā rathaiḥ |
30 | virāṭaḥ saha putreṇa dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ
bhīmaś ca kekayāś caiva sātyakiś ca viśāṃ pate |
31 | javenāpatatāṃ teṣāṃ bhīṣmaḥ śāṃtanavo raṇe
pāñcālyaṃ tribhir ānarchat sātyakiṃ niśitaiḥ śaraiḥ |
32 | pūrṇāyatavisṛṣṭena kṣureṇa niśitena ca
dhvajam ekena ciccheda bhīmasenasya patriṇā |
33 | jāmbūnadamayaḥ ketuḥ kesarī narasattama
papāta bhīmasenasya bhīṣmeṇa mathito rathāt |
34 | bhīmasenas tribhir viddhvā bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ raṇe
kṛpam ekena vivyādha kṛtavarmāṇam aṣṭabhiḥ |
35 | pragṛhītāgrahastena vairāṭir api dantinā
abhyadravata rājānaṃ madrādhipatim uttaraḥ |
36 | tasya vāraṇarājasya javenāpatato rathī
śalyo nivārayām āsa vegam apratimaṃ raṇe |
37 | tasya kruddhaḥ sa nāgendro bṛhataḥ sādhuvāhinaḥ
padā yugam adhiṣṭhāya jaghāna caturo hayān |
38 | sa hatāśve rathe tiṣṭhan madrādhipatir āyasīm
uttarāntakarīṃ śaktiṃ cikṣepa bhujagopamām |
39 | tayā bhinnatanutrāṇaḥ praviśya vipulaṃ tamaḥ
sa papāta gajaskandhāt pramuktāṅkuśatomaraḥ |
40 | samādāya ca śalyo 'sim avaplutya rathottamāt
vāraṇendrasya vikramya cicchedātha mahākaram |
41 | bhinnamarmā śaravrātaiś chinnahastaḥ sa vāraṇaḥ
bhīmam ārtasvaraṃ kṛtvā papāta ca mamāra ca |
42 | etad īdṛśakaṃ kṛtvā madrarājo mahārathaḥ
āruroha rathaṃ tūrṇaṃ bhāsvaraṃ kṛtavarmaṇaḥ |
43 | uttaraṃ nihataṃ dṛṣṭvā vairāṭir bhrātaraṃ śubham
kṛtavarmaṇā ca sahitaṃ dṛṣṭvā śalyam avasthitam śaṅkhaḥ krodhāt prajajvāla haviṣā havyavāḍ iva |
44 | sa visphārya mahac cāpaṃ kārtasvaravibhūṣitam
abhyadhāvaj jighāṃsan vai śalyaṃ madrādhipaṃ balī |
45 | mahatā rathavaṃśena samantāt parivāritaḥ
sṛjan bāṇamayaṃ varṣaṃ prāyāc chalyarathaṃ prati |
46 | tam āpatantaṃ saṃprekṣya mattavāraṇavikramam
tāvakānāṃ rathāḥ sapta samantāt paryavārayan madrarājaṃ parīpsanto mṛtyor daṃṣṭrāntaraṃ gatam |
47 | tato bhīṣmo mahābāhur vinadya jalado yathā
tālamātraṃ dhanur gṛhya śaṅkham abhyadravad raṇe |
48 | tam udyatam udīkṣyātha maheṣvāsaṃ mahābalam
saṃtrastā pāṇḍavī senā vātavegahateva nauḥ |
49 | tatrārjunaḥ saṃtvaritaḥ śaṅkhasyāsīt puraḥsaraḥ
bhīṣmād rakṣyo 'yam adyeti tato yuddham avartata |
50 | hāhākāro mahān āsīd yodhānāṃ yudhi yudhyatām
tejas tejasi saṃpṛktam ity evaṃ vismayaṃ yayuḥ |
51 | atha śalyo gadāpāṇir avatīrya mahārathāt
śaṅkhasya caturo vāhān ahanad bharatarṣabha |
52 | sa hatāśvād rathāt tūrṇaṃ khaḍgam ādāya vidrutaḥ
bībhatsoḥ syandanaṃ prāpya tataḥ śāntim avindata |
53 | tato bhīṣmarathāt tūrṇam utpatanti patatriṇaḥ
yair antarikṣaṃ bhūmiś ca sarvataḥ samavastṛtam |
54 | pāñcālān atha matsyāṃś ca kekayāṃś ca prabhadrakān
bhīṣmaḥ praharatāṃ śreṣṭhaḥ pātayām āsa mārgaṇaiḥ |
55 | utsṛjya samare tūrṇaṃ pāṇḍavaṃ savyasācinam
abhyadravata pāñcālyaṃ drupadaṃ senayā vṛtam priyaṃ saṃbandhinaṃ rājañ śarān avakiran bahūn |
56 | agnineva pradagdhāni vanāni śiśirātyaye
śaradagdhāny adṛśyanta sainyāni drupadasya ha atiṣṭhata raṇe bhīṣmo vidhūma iva pāvakaḥ |
57 | madhyaṃdine yathādityaṃ tapantam iva tejasā
na śekuḥ pāṇḍaveyasya yodhā bhīṣmaṃ nirīkṣitum |
58 | vīkṣāṃ cakruḥ samantāt te pāṇḍavā bhayapīḍitāḥ
trātāraṃ nādhyagacchanta gāvaḥ śītārditā iva |
59 | hatavipradrute sainye nirutsāhe vimardite
hāhākāro mahān āsīt pāṇḍusainyeṣu bhārata |
60 | tato bhīṣmaḥ śāṃtanavo nityaṃ maṇḍalakārmukaḥ
mumoca bāṇān dīptāgrān ahīn āśīviṣān iva |
61 | śarair ekāyanīkurvan diśaḥ sarvā yatavrataḥ
jaghāna pāṇḍavarathān ādiśyādiśya bhārata |
62 | tataḥ sainyeṣu bhagneṣu mathiteṣu ca sarvaśaḥ
prāpte cāstaṃ dinakare na prājñāyata kiṃ cana |
63 | bhīṣmaṃ ca samudīryantaṃ dṛṣṭvā pārthā mahāhave
avahāram akurvanta sainyānāṃ bharatarṣabha |