Book 6 Chapter 44 | |
1 | saṃjaya uvāca |
1 | rājañ śatasahasrāṇi tatra tatra tadā tadā
nirmaryādaṃ prayuddhāni tat te vakṣyāmi bhārata |
2 | na putraḥ pitaraṃ jajñe na pitā putram aurasam
na bhrātā bhrātaraṃ tatra svasrīyaṃ na ca mātulaḥ |
3 | mātulaṃ na ca svasrīyo na sakhāyaṃ sakhā tathā
āviṣṭā iva yudhyante pāṇḍavāḥ kurubhiḥ saha |
4 | rathānīkaṃ naravyāghrāḥ ke cid abhyapatan rathaiḥ
abhajyanta yugair eva yugāni bharatarṣabha |
5 | ratheṣāś ca ratheṣābhiḥ kūbarā rathakūbaraiḥ
saṃhatāḥ saṃhataiḥ ke cit parasparajighāṃsavaḥ |
6 | na śekuś calituṃ ke cit saṃnipatya rathā rathaiḥ
prabhinnās tu mahākāyāḥ saṃnipatya gajā gajaiḥ |
7 | bahudhādārayan kruddhā viṣāṇair itaretaram
satomarapatākaiś ca vāraṇāḥ paravāraṇaiḥ |
8 | abhisṛtya mahārāja vegavadbhir mahāgajaiḥ
dantair abhihatās tatra cukruśuḥ paramāturāḥ |
9 | abhinītāś ca śikṣābhis tottrāṅkuśasamāhatāḥ
suprabhinnāḥ prabhinnānāṃ saṃmukhābhimukhā yayuḥ |
10 | prabhinnair api saṃsaktāḥ ke cit tatra mahāgajāḥ
krauñcavan ninadaṃ muktvā prādravanta tatas tataḥ |
11 | samyak praṇītā nāgāś ca prabhinnakaraṭāmukhāḥ
ṛṣṭitomaranārācair nirviddhā varavāraṇāḥ |
12 | vinedur bhinnamarmāṇo nipetuś ca gatāsavaḥ
prādravanta diśaḥ ke cin nadanto bhairavān ravān |
13 | gajānāṃ pādarakṣās tu vyūḍhoraskāḥ prahāriṇaḥ
ṛṣṭibhiś ca dhanurbhiś ca vimalaiś ca paraśvadhaiḥ |
14 | gadābhir musalaiś caiva bhiṇḍipālaiḥ satomaraiḥ
āyasaiḥ parighaiś caiva nistriṃśair vimalaiḥ śitaiḥ |
15 | pragṛhītaiḥ susaṃrabdhā dhāvamānās tatas tataḥ
vyadṛśyanta mahārāja parasparajighāṃsavaḥ |
16 | rājamānāś ca nistriṃśāḥ saṃsiktā naraśoṇitaiḥ
pratyadṛśyanta śūrāṇām anyonyam abhidhāvatām |
17 | avakṣiptāvadhūtānām asīnāṃ vīrabāhubhiḥ
saṃjajñe tumulaḥ śabdaḥ patatāṃ paramarmasu |
18 | gadāmusalarugṇānāṃ bhinnānāṃ ca varāsibhiḥ
dantidantāv abhinnānāṃ mṛditānāṃ ca dantibhiḥ |
19 | tatra tatra naraughāṇāṃ krośatām itaretaram
śuśruvur dāruṇā vācaḥ pretānām iva bhārata |
20 | hayair api hayārohāś cāmarāpīḍadhāribhiḥ
haṃsair iva mahāvegair anyonyam abhidudruvuḥ |
21 | tair vimuktā mahāprāsā jāmbūnadavibhūṣaṇāḥ
āśugā vimalās tīkṣṇāḥ saṃpetur bhujagopamāḥ |
22 | aśvair agryajavaiḥ ke cid āplutya mahato rathān
śirāṃsy ādadire vīrā rathinām aśvasādinaḥ |
23 | bahūn api hayārohān bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ
rathī jaghāna saṃprāpya bāṇagocaram āgatān |
24 | nagameghapratīkāśāś cākṣipya turagān gajāḥ
pādair evāvamṛdnanta mattāḥ kanakabhūṣaṇāḥ |
25 | pāṭyamāneṣu kumbheṣu pārśveṣv api ca vāraṇāḥ
prāsair vinihatāḥ ke cid vineduḥ paramāturāḥ |
26 | sāśvārohān hayān ke cid unmathya varavāraṇāḥ
sahasā cikṣipus tatra saṃkule bhairave sati |
27 | sāśvārohān viṣāṇāgrair utkṣipya turagān dvipāḥ
rathaughān avamṛdnantaḥ sadhvajān paricakramuḥ |
28 | puṃstvād abhimadatvāc ca ke cid atra mahāgajāḥ
sāśvārohān hayāñ jaghnuḥ karaiḥ sacaraṇais tathā |
29 | ke cid ākṣipya kariṇaḥ sāśvān api rathān karaiḥ
vikarṣanto diśaḥ sarvāḥ samīyuḥ sarvaśabdagāḥ |
30 | āśugā vimalās tīkṣṇāḥ saṃpetur bhujagopamāḥ
narāśvakāyān nirbhidya lauhāni kavacāni ca |
31 | nipetur vimalāḥ śaktyo vīrabāhubhir arpitāḥ
maholkāpratimā ghorās tatra tatra viśāṃ pate |
32 | dvīpicarmāvanaddhaiś ca vyāghracarmaśayair api
vikośair vimalaiḥ khaḍgair abhijaghnuḥ parān raṇe |
33 | abhiplutam abhikruddham ekapārśvāvadāritam
vidarśayantaḥ saṃpetuḥ khaḍgacarmaparaśvadhaiḥ |
34 | śaktibhir dāritāḥ ke cit saṃchinnāś ca paraśvadhaiḥ
hastibhir mṛditāḥ ke cit kṣuṇṇāś cānye turaṃgamaiḥ |
35 | rathaneminikṛttāś ca nikṛttā niśitaiḥ śaraiḥ
vikrośanti narā rājaṃs tatra tatra sma bāndhavān |
36 | putrān anye pitṝn anye bhrātṝṃś ca saha bāndhavaiḥ
mātulān bhāgineyāṃś ca parān api ca saṃyuge |
37 | vikīrṇāntrāḥ subahavo bhagnasakthāś ca bhārata
bāhubhiḥ subhujācchinnaiḥ pārśveṣu ca vidāritāḥ krandantaḥ samadṛśyanta tṛṣitā jīvitepsavaḥ |
38 | tṛṣṇāparigatāḥ ke cid alpasattvā viśāṃ pate
bhūmau nipatitāḥ saṃkhye jalam eva yayācire |
39 | rudhiraughapariklinnāḥ kliśyamānāś ca bhārata
vyanindan bhṛśam ātmānaṃ tava putrāṃś ca saṃgatān |
40 | apare kṣatriyāḥ śūrāḥ kṛtavairāḥ parasparam
naiva śastraṃ vimuñcanti naiva krandanti māriṣa tarjayanti ca saṃhṛṣṭās tatra tatra parasparam |
41 | nirdaśya daśanaiś cāpi krodhāt svadaśanac chadān
bhrukuṭīkuṭilair vaktraiḥ prekṣante ca parasparam |
42 | apare kliśyamānās tu vraṇārtāḥ śarapīḍitāḥ
niṣkūjāḥ samapadyanta dṛḍhasattvā mahābalāḥ |
43 | anye tu virathāḥ śūrā ratham anyasya saṃyuge
prārthayānā nipatitāḥ saṃkṣuṇṇā varavāraṇaiḥ aśobhanta mahārāja puṣpitā iva kiṃśukāḥ |
44 | saṃbabhūvur anīkeṣu bahavo bhairavasvanāḥ
vartamāne mahābhīme tasmin vīravarakṣaye |
45 | ahanat tu pitā putraṃ putraś ca pitaraṃ raṇe
svasrīyo mātulaṃ cāpi svasrīyaṃ cāpi mātulaḥ |
46 | sakhāyaṃ ca sakhā rājan saṃbandhī bāndhavaṃ tathā
evaṃ yuyudhire tatra kuravaḥ pāṇḍavaiḥ saha |
47 | vartamāne bhaye tasmin nirmaryāde mahāhave
bhīṣmam āsādya pārthānāṃ vāhinī samakampata |
48 | ketunā pañcatāreṇa tālena bharatarṣabha
rājatena mahābāhur ucchritena mahārathe babhau bhīṣmas tadā rājaṃś candramā iva meruṇā |