Book 6 Chapter 19 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | akṣauhiṇyo daśaikāṃ ca vyūḍhāṃ dṛṣṭvā yudhiṣṭhiraḥ
katham alpena sainyena pratyavyūhata pāṇḍavaḥ |
2 | yo veda mānuṣaṃ vyūhaṃ daivaṃ gāndharvam āsuram
kathaṃ bhīṣmaṃ sa kaunteyaḥ pratyavyūhata pāṇḍavaḥ |
3 | saṃjaya uvāca |
3 | dhārtarāṣṭrāṇy anīkāni dṛṣṭvā vyūḍhāni pāṇḍavaḥ
abhyabhāṣata dharmātmā dharmarājo dhanaṃjayam |
4 | maharṣer vacanāt tāta vedayanti bṛhaspateḥ
saṃhatān yodhayed alpān kāmaṃ vistārayed bahūn |
5 | sūcīmukham anīkaṃ syād alpānāṃ bahubhiḥ saha
asmākaṃ ca tathā sainyam alpīyaḥ sutarāṃ paraiḥ |
6 | etad vacanam ājñāya maharṣer vyūha pāṇḍava
tac chrutvā dharmarājasya pratyabhāṣata phalguṇaḥ |
7 | eṣa vyūhāmi te rājan vyūhaṃ paramadurjayam
acalaṃ nāma vajrākhyaṃ vihitaṃ vajrapāṇinā |
8 | yaḥ sa vāta ivoddhūtaḥ samare duḥsahaḥ paraiḥ
sa naḥ puro yotsyati vai bhīmaḥ praharatāṃ varaḥ |
9 | tejāṃsi ripusainyānāṃ mṛdnan puruṣasattamaḥ
agre 'graṇīr yāsyati no yuddhopāyavicakṣaṇaḥ |
10 | yaṃ dṛṣṭvā pārthivāḥ sarve duryodhanapurogamāḥ
nivartiṣyanti saṃbhrāntāḥ siṃhaṃ kṣudramṛgā iva |
11 | taṃ sarve saṃśrayiṣyāmaḥ prākāram akutobhayam
bhīmaṃ praharatāṃ śreṣṭhaṃ vajrapāṇim ivāmarāḥ |
12 | na hi so 'sti pumāṃl loke yaḥ saṃkruddhaṃ vṛkodaram
draṣṭum atyugrakarmāṇaṃ viṣaheta nararṣabham |
13 | bhīmaseno gadāṃ bibhrad vajrasāramayīṃ dṛḍhām
caran vegena mahatā samudram api śoṣayet |
14 | kekayā dhṛṣṭaketuś ca cekitānaś ca vīryavān
eta tiṣṭhanti sāmātyāḥ prekṣakās te nareśvara |
15 | dhṛtarāṣṭrasya dāyādā iti bībhatsur abravīt
bruvāṇaṃ tu tathā pārthaṃ sarvasainyāni māriṣa apūjayaṃs tadā vāgbhir anukūlābhir āhave |
16 | evam uktvā mahābāhus tathā cakre dhanaṃjayaḥ
vyūhya tāni balāny āśu prayayau phalgunas tadā |
17 | saṃprayātān kurūn dṛṣṭvā pāṇḍavānāṃ mahācamūḥ
gaṅgeva pūrṇā stimitā syandamānā vyadṛśyata |
18 | bhīmaseno 'graṇīs teṣāṃ dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ
nakulaḥ sahadevaś ca dhṛṣṭaketuś ca vīryavān |
19 | samudyojya tataḥ paścād rājāpy akṣauhiṇīvṛtaḥ
bhrātṛbhiḥ saha putraiś ca so 'bhyarakṣata pṛṣṭhataḥ |
20 | cakrarakṣau tu bhīmasya mādrīputrau mahādyutī
draupadeyāḥ sasaubhadrāḥ pṛṣṭhagopās tarasvinaḥ |
21 | dhṛṣṭadyumnaś ca pāñcālyas teṣāṃ goptā mahārathaḥ
sahitaḥ pṛtanāśūrai rathamukhyaiḥ prabhadrakaiḥ |
22 | śikhaṇḍī tu tataḥ paścād arjunenābhirakṣitaḥ
yatto bhīṣmavināśāya prayayau bharatarṣabha |
23 | pṛṣṭhagopo 'rjunasyāpi yuyudhāno mahārathaḥ
cakrarakṣau tu pāñcālyau yudhāmanyūttamaujasau |
24 | rājā tu madhyamānīke kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ
bṛhadbhiḥ kuñjarair mattaiś caladbhir acalair iva |
25 | akṣauhiṇyā ca pāñcālyo yajñaseno mahāmanāḥ
virāṭam anvayāt paścāt pāṇḍavārthe parākramī |
26 | teṣām ādityacandrābhāḥ kanakottamabhūṣaṇāḥ
nānācihnadharā rājan ratheṣv āsan mahādhvajāḥ |
27 | samutsarpya tataḥ paścād dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ
bhrātṛbhiḥ saha putraiś ca so 'bhyarakṣad yudhiṣṭhiram |
28 | tvadīyānāṃ pareṣāṃ ca ratheṣu vividhān dhvajān
abhibhūyārjunasyaiko dhvajas tasthau mahākapiḥ |
29 | pādātās tv agrato 'gacchann asiśaktyṛṣṭipāṇayaḥ
anekaśatasāhasrā bhīmasenasya rakṣiṇaḥ |
30 | vāraṇā daśasāhasrāḥ prabhinnakaraṭāmukhāḥ
śūrā hemamayair jālair dīpyamānā ivācalāḥ |
31 | kṣaranta iva jīmūtā madārdrāḥ padmagandhinaḥ
rājānam anvayuḥ paścāc calanta iva parvatāḥ |
32 | bhīmaseno gadāṃ bhīmāṃ prakarṣan parighopamām
pracakarṣa mahat sainyaṃ durādharṣo mahāmanāḥ |
33 | tam arkam iva duṣprekṣyaṃ tapantaṃ raśmimālinam
na śekuḥ sarvato yodhāḥ prativīkṣitum antike |
34 | vajro nāmaiṣa tu vyūho durbhidaḥ sarvatomukhaḥ
cāpavidyuddhvajo ghoro gupto gāṇḍīvadhanvanā |
35 | yaṃ prativyūhya tiṣṭhanti pāṇḍavās tava vāhinīm
ajeyo mānuṣe loke pāṇḍavair abhirakṣitaḥ |
36 | saṃdhyāṃ tiṣṭhatsu sainyeṣu sūryasyodayanaṃ prati
prāvāt sapṛṣato vāyur anabhre stanayitnumān |
37 | viṣvagvātāś ca vānty ugrā nīcaiḥ śarkarakarṣiṇaḥ
rajaś coddhūyamānaṃ tu tamasāc chādayaj jagat |
38 | papāta mahatī colkā prāṅmukhī bharatarṣabha
udyantaṃ sūryam āhatya vyaśīryata mahāsvanā |
39 | atha sajjīyamāneṣu sainyeṣu bharatarṣabha
niṣprabho 'bhyudiyāt sūryaḥ saghoṣo bhūś cacāla ha vyaśīryata sanādā ca tadā bharatasattama |
40 | nirghātā bahavo rājan dikṣu sarvāsu cābhavan
prādurāsīd rajas tīvraṃ na prājñāyata kiṃ cana |
41 | dhvajānāṃ dhūyamānānāṃ sahasā mātariśvanā
kiṅkiṇījālanaddhānāṃ kāñcanasragvatāṃ ravaiḥ |
42 | mahatāṃ sapatākānām ādityasamatejasām
sarvaṃ jhaṇajhaṇībhūtam āsīt tālavaneṣv iva |
43 | evaṃ te puruṣavyāghrāḥ pāṇḍavā yuddhanandinaḥ
vyavasthitāḥ prativyūhya tava putrasya vāhinīm |
44 | sraṃsanta iva majjāno yodhānāṃ bharatarṣabha
dṛṣṭvāgrato bhīmasenaṃ gadāpāṇim avasthitam |