Book 6 Chapter 15 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | kathaṃ kurūṇām ṛṣabho hato bhīṣmaḥ śikhaṇḍinā
kathaṃ rathāt sa nyapatat pitā me vāsavopamaḥ |
2 | katham āsaṃś ca me putrā hīnā bhīṣmeṇa saṃjaya
balinā devakalpena gurvarthe brahmacāriṇā |
3 | tasmin hate mahāsattve maheṣvāse mahābale
mahārathe naravyāghre kim u āsīn manas tadā |
4 | ārtiḥ parā māviśati yataḥ śaṃsasi me hatam
kurūṇām ṛṣabhaṃ vīram akampyaṃ puruṣarṣabham |
5 | ke taṃ yāntam anupreyuḥ ke cāsyāsan purogamāḥ
ke 'tiṣṭhan ke nyavartanta ke 'bhyavartanta saṃjaya |
6 | ke śūrā rathaśārdūlam acyutaṃ kṣatriyarṣabham
rathānīkaṃ gāhamānaṃ sahasā pṛṣṭhato 'nvayuḥ |
7 | yas tamo 'rka ivāpohan parasainyam amitrahā
sahasraraśmipratimaḥ pareṣāṃ bhayam ādadhat akarod duṣkaraṃ karma raṇe kauravaśāsanāt |
8 | grasamānam anīkāni ya enaṃ paryavārayan
kṛtinaṃ taṃ durādharṣaṃ samyag yāsyantam antike kathaṃ śāṃtanavaṃ yuddhe pāṇḍavāḥ pratyavārayan |
9 | nikṛntantam anīkāni śaradaṃṣṭraṃ tarasvinam
cāpavyāttānanaṃ ghoram asijihvaṃ durāsadam |
10 | atyanyān puruṣavyāghrān hrīmantam aparājitam
pātayām āsa kaunteyaḥ kathaṃ tam ajitaṃ yudhi |
11 | ugradhanvānam ugreṣuṃ vartamānaṃ rathottame
pareṣām uttamāṅgāni pracinvantaṃ śiteṣubhiḥ |
12 | pāṇḍavānāṃ mahat sainyaṃ yaṃ dṛṣṭvodyantam āhave
kālāgnim iva durdharṣaṃ samaveṣṭata nityaśaḥ |
13 | parikṛṣya sa senāṃ me daśarātram anīkahā
jagāmāstam ivādityaḥ kṛtvā karma suduṣkaram |
14 | yaḥ sa śakra ivākṣayyaṃ varṣaṃ śaramayaṃ sṛjan
jaghāna yudhi yodhānām arbudaṃ daśabhir dinaiḥ |
15 | sa śete niṣṭanan bhūmau vātarugṇa iva drumaḥ
mama durmantritenāsau yathā nārhaḥ sa bhārataḥ |
16 | kathaṃ śāṃtanavaṃ dṛṣṭvā pāṇḍavānām anīkinī
prahartum aśakat tatra bhīṣmaṃ bhīmaparākramam |
17 | kathaṃ bhīṣmeṇa saṃgrāmam akurvan pāṇḍunandanāḥ
kathaṃ ca nājayad bhīṣmo droṇe jīvati saṃjaya |
18 | kṛpe saṃnihite tatra bharadvājātmaje tathā
bhīṣmaḥ praharatāṃ śreṣṭhaḥ kathaṃ sa nidhanaṃ gataḥ |
19 | kathaṃ cātirathas tena pāñcālyena śikhaṇḍinā
bhīṣmo vinihato yuddhe devair api durutsahaḥ |
20 | yaḥ spardhate raṇe nityaṃ jāmadagnyaṃ mahābalam
ajitaṃ jāmadagnyena śakratulyaparākramam |
21 | taṃ hataṃ samare bhīṣmaṃ mahārathabalocitam
saṃjayācakṣva me vīraṃ yena śarma na vidmahe |
22 | māmakāḥ ke maheṣvāsā nājahuḥ saṃjayācyutam
duryodhanasamādiṣṭāḥ ke vīrāḥ paryavārayan |
23 | yac chikhaṇḍimukhāḥ sarve pāṇḍavā bhīṣmam abhyayuḥ
kaccin na kuravo bhītās tatyajuḥ saṃjayācyutam |
24 | maurvīghoṣastanayitnuḥ pṛṣatkapṛṣato mahān
dhanurhvādamahāśabdo mahāmegha ivonnataḥ |
25 | yad abhyavarṣat kaunteyān sapāñcālān sasṛñjayān
nighnan pararathān vīro dānavān iva vajrabhṛt |
26 | iṣvastrasāgaraṃ ghoraṃ bāṇagrāhaṃ durāsadam
kārmukormiṇam akṣayyam advīpaṃ samare 'plavam gadāsimakarāvartaṃ hayagrāhaṃ gajākulam |
27 | hayān gajān padātāṃś ca rathāṃś ca tarasā bahūn
nimajjayantaṃ samare paravīrāpahāriṇam |
28 | vidahyamānaṃ kopena tejasā ca paraṃtapam
veleva makarāvāsaṃ ke vīrāḥ paryavārayan |
29 | bhīṣmo yad akarot karma samare saṃjayārihā
duryodhanahitārthāya ke tadāsya puro 'bhavan |
30 | ke 'rakṣan dakṣiṇaṃ cakraṃ bhīṣmasyāmitatejasaḥ
pṛṣṭhataḥ ke parān vīrā upāsedhan yatavratāḥ |
31 | ke purastād avartanta rakṣanto bhīṣmam antike
ke 'rakṣann uttaraṃ cakraṃ vīrā vīrasya yudhyataḥ |
32 | vāme cakre vartamānāḥ ke 'ghnan saṃjaya sṛñjayān
sametāgram anīkeṣu ke 'bhyarakṣan durāsadam |
33 | pārśvataḥ ke 'bhyavartanta gacchanto durgamāṃ gatim
samūhe ke parān vīrān pratyayudhyanta saṃjaya |
34 | rakṣyamāṇaḥ kathaṃ vīrair gopyamānāś ca tena te
durjayānām anīkāni nājayaṃs tarasā yudhi |
35 | sarvalokeśvarasyeva parameṣṭhiprajāpateḥ
kathaṃ prahartum api te śekuḥ saṃjaya pāṇḍavāḥ |
36 | yasmin dvīpe samāśritya yudhyanti kuravaḥ paraiḥ
taṃ nimagnaṃ naravyāghraṃ bhīṣmaṃ śaṃsasi saṃjaya |
37 | yasya vīrye samāśvasya mama putro bṛhadbalaḥ
na pāṇḍavān agaṇayat kathaṃ sa nihataḥ paraiḥ |
38 | yaḥ purā vibudhaiḥ sendraiḥ sāhāyye yuddhadurmadaḥ
kāṅkṣito dānavān ghnadbhiḥ pitā mama mahāvrataḥ |
39 | yasmiñ jāte mahāvīrye śaṃtanur lokaśaṃkare
śokaṃ duḥkhaṃ ca dainyaṃ ca prājahāt putralakṣmaṇi |
40 | prajñā parāyaṇaṃ tajjñaṃ saddharmanirataṃ śucim
vedavedāṅgatattvajñaṃ kathaṃ śaṃsasi me hatam |
41 | sarvāstravinayopetaṃ dāntaṃ śāntaṃ manasvinam
hataṃ śāṃtanavaṃ śrutvā manye śeṣaṃ balaṃ hatam |
42 | dharmād adharmo balavān saṃprāpta iti me matiḥ
yatra vṛddhaṃ guruṃ hatvā rājyam icchanti pāṇḍavāḥ |
43 | jāmadagnyaḥ purā rāmaḥ sarvāstravid anuttamaḥ
ambārtham udyataḥ saṃkhye bhīṣmeṇa yudhi nirjitaḥ |
44 | tam indrasamakarmāṇaṃ kakudaṃ sarvadhanvinām
hataṃ śaṃsasi bhīṣmaṃ me kiṃ nu duḥkham ataḥ param |
45 | asakṛt kṣatriyavrātāḥ saṃkhye yena vinirjitāḥ
jāmadagnyas tathā rāmaḥ paravīranighātinā |
46 | tasmān nūnaṃ mahāvīryād bhārgavād yuddhadurmadāt
tejovīryabalair bhūyāñ śikhaṇḍī drupadātmajaḥ |
47 | yaḥ śūraṃ kṛtinaṃ yuddhe sarvaśāstraviśāradam
paramāstravidaṃ vīraṃ jaghāna bharatarṣabham |
48 | ke vīrās tam amitraghnam anvayuḥ śatrusaṃsadi
śaṃsa me tad yathā vṛttaṃ yuddhaṃ bhīṣmasya pāṇḍavaiḥ |
49 | yoṣeva hatavīrā me senā putrasya saṃjaya
agopam iva codbhrāntaṃ gokulaṃ tad balaṃ mama |
50 | pauruṣaṃ sarvalokasya paraṃ yasya mahāhave
parāsikte ca vas tasmin katham āsīn manas tadā |
51 | jīvite 'py adya sāmarthyaṃ kim ivāsmāsu saṃjaya
ghātayitvā mahāvīryaṃ pitaraṃ lokadhārmikam |
52 | agādhe salile magnāṃ nāvaṃ dṛṣṭveva pāragāḥ
bhīṣme hate bhṛśaṃ duḥkhān manye śocanti putrakāḥ |
53 | adrisāramayaṃ nūnaṃ sudṛḍhaṃ hṛdayaṃ mama
yac chrutvā puruṣavyāghraṃ hataṃ bhīṣmaṃ na dīryate |
54 | yasminn astraṃ ca medhā ca nītiś ca bharatarṣabhe
aprameyāṇi durdharṣe kathaṃ sa nihato yudhi |
55 | na cāstreṇa na śauryeṇa tapasā medhayā na ca
na dhṛtyā na punas tyāgān mṛtyoḥ kaś cid vimucyate |
56 | kālo nūnaṃ mahāvīryaḥ sarvalokaduratyayaḥ
yatra śāṃtanavaṃ bhīṣmaṃ hataṃ śaṃsasi saṃjaya |
57 | putraśokābhisaṃtapto mahad duḥkham acintayan
āśaṃse 'haṃ purā trāṇaṃ bhīṣmāc chaṃtanunandanāt |
58 | yadādityam ivāpaśyat patitaṃ bhuvi saṃjaya
duryodhanaḥ śāṃtanavaṃ kiṃ tadā pratyapadyata |
59 | nāhaṃ sveṣāṃ pareṣāṃ vā buddhyā saṃjaya cintayan
śeṣaṃ kiṃ cit prapaśyāmi pratyanīke mahīkṣitām |
60 | dāruṇaḥ kṣatradharmo 'yam ṛṣibhiḥ saṃpradarśitaḥ
yatra śāṃtanavaṃ hatvā rājyam icchanti pāṇḍavāḥ |
61 | vayaṃ vā rājyam icchāmo ghātayitvā pitāmaham
kṣatradharme sthitāḥ pārthā nāparādhyanti putrakāḥ |
62 | etad āryeṇa kartavyaṃ kṛcchrāsv āpatsu saṃjaya
parākramaḥ paraṃ śaktyā tac ca tasmin pratiṣṭhitam |
63 | anīkāni vinighnantaṃ hrīmantam aparājitam
kathaṃ śāṃtanavaṃ tāta pāṇḍuputrā nyapātayan |
64 | kathaṃ yuktāny anīkāni kathaṃ yuddhaṃ mahātmabhiḥ
kathaṃ vā nihato bhīṣmaḥ pitā saṃjaya me paraiḥ |
65 | duryodhanaś ca karṇaś ca śakuniś cāpi saubalaḥ
duḥśāsanaś ca kitavo hate bhīṣme kim abruvan |
66 | yac charīrair upastīrṇāṃ naravāraṇavājinām
śaraśaktigadākhaḍgatomarākṣāṃ bhayāvahām |
67 | prāviśan kitavā mandāḥ sabhāṃ yudhi durāsadām
prāṇadyūte pratibhaye ke 'dīvyanta nararṣabhāḥ |
68 | ke 'jayan ke jitās tatra hṛtalakṣā nipātitāḥ
anye bhīṣmāc chāṃtanavāt tan mamācakṣva saṃjaya |
69 | na hi me śāntir astīha yudhi devavrataṃ hatam
pitaraṃ bhīmakarmāṇaṃ śrutvā me duḥkham āviśat |
70 | ārtiṃ me hṛdaye rūḍhāṃ mahatīṃ putrakāritām
tvaṃ siñcan sarpiṣevāgnim uddīpayasi saṃjaya |
71 | mahāntaṃ bhāram udyamya viśrutaṃ sārvalaukikam
dṛṣṭvā vinihataṃ bhīṣmaṃ manye śocanti putrakāḥ |
72 | śroṣyāmi tāni duḥkhāni duryodhanakṛtāny aham
tasmān me sarvam ācakṣva yad vṛttaṃ tatra saṃjaya |
73 | saṃgrāme pṛthivīśānāṃ mandasyābuddhisaṃbhavam
apanītaṃ sunītaṃ vā tan mamācakṣva saṃjaya |
74 | yat kṛtaṃ tatra bhīṣmeṇa saṃgrāme jayam icchatā
tejoyuktaṃ kṛtāstreṇa śaṃsa tac cāpy aśeṣataḥ |
75 | yathā tad abhavad yuddhaṃ kurupāṇḍavasenayoḥ
krameṇa yena yasmiṃś ca kāle yac ca yathā ca tat |