Book 6 Chapter 10 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | yad idaṃ bhārataṃ varṣaṃ yatredaṃ mūrchitaṃ balam
yatrātimātraṃ lubdho 'yaṃ putro duryodhano mama |
2 | yatra gṛddhāḥ pāṇḍusutā yatra me sajjate manaḥ
etan me tattvam ācakṣva kuśalo hy asi saṃjaya |
3 | saṃjaya uvāca |
3 | na tatra pāṇḍavā gṛddhāḥ śṛṇu rājan vaco mama
gṛddho duryodhanas tatra śakuniś cāpi saubalaḥ |
4 | apare kṣatriyāś cāpi nānājanapadeśvarāḥ
ye gṛddhā bhārate varṣe na mṛṣyanti parasparam |
5 | atra te varṇayiṣyāmi varṣaṃ bhārata bhāratam
priyam indrasya devasya manor vaivasvatasya ca |
6 | pṛthoś ca rājan vainyasya tathekṣvākor mahātmanaḥ
yayāter ambarīṣasya māndhātur nahuṣasya ca |
7 | tathaiva mucukundasya śiber auśīnarasya ca
ṛṣabhasya tathailasya nṛgasya nṛpates tathā |
8 | anyeṣāṃ ca mahārāja kṣatriyāṇāṃ balīyasām
sarveṣām eva rājendra priyaṃ bhārata bhāratam |
9 | tat te varṣaṃ pravakṣyāmi yathāśrutam ariṃdama
śṛṇu me gadato rājan yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi |
10 | mahendro malayaḥ sahyaḥ śuktimān ṛkṣavān api
vindhyaś ca pāriyātraś ca saptaite kulaparvatāḥ |
11 | teṣāṃ sahasraśo rājan parvatās tu samīpataḥ
abhijñātāḥ sāravanto vipulāś citrasānavaḥ |
12 | anye tato 'parijñātā hrasvā hrasvopajīvinaḥ
āryā mlecchāś ca kauravya tair miśrāḥ puruṣā vibho |
13 | nadīḥ pibanti bahulā gaṅgāṃ sindhuṃ sarasvatīm
godāvarīṃ narmadāṃ ca bāhudāṃ ca mahānadīm |
14 | śatadruṃ candrabhāgāṃ ca yamunāṃ ca mahānadīm
dṛṣadvatīṃ vipāśāṃ ca vipāpāṃ sthūlavālukām |
15 | nadīṃ vetravatīṃ caiva kṛṣṇaveṇāṃ ca nimnagām
irāvatīṃ vitastāṃ ca payoṣṇīṃ devikām api |
16 | vedasmṛtiṃ vetasinīṃ tridivām iṣkumālinīm
karīṣiṇīṃ citravahāṃ citrasenāṃ ca nimnagām |
17 | gomatīṃ dhūtapāpāṃ ca vandanāṃ ca mahānadīm
kauśikīṃ tridivāṃ kṛtyāṃ vicitrāṃ lohatāriṇīm |
18 | rathasthāṃ śatakumbhāṃ ca sarayūṃ ca nareśvara
carmaṇvatīṃ vetravatīṃ hastisomāṃ diśaṃ tathā |
19 | śatāvarīṃ payoṣṇīṃ ca parāṃ bhaimarathīṃ tathā
kāverīṃ culukāṃ cāpi vāpīṃ śatabalām api |
20 | nicīrāṃ mahitāṃ cāpi suprayogāṃ narādhipa
pavitrāṃ kuṇḍalāṃ sindhuṃ vājinīṃ puramālinīm |
21 | pūrvābhirāmāṃ vīrāṃ ca bhīmām oghavatīṃ tathā
palāśinīṃ pāpaharāṃ mahendrāṃ pippalāvatīm |
22 | pāriṣeṇām asiknīṃ ca saralāṃ bhāramardinīm
puruhīṃ pravarāṃ menāṃ moghāṃ ghṛtavatīṃ tathā |
23 | dhūmatyām atikṛṣṇāṃ ca sūcīṃ chāvīṃ ca kaurava
sadānīrām adhṛṣyāṃ ca kuśadhārāṃ mahānadīm |
24 | śaśikāntāṃ śivāṃ caiva tathā vīravatīm api
vāstuṃ suvāstuṃ gaurīṃ ca kampanāṃ sahiraṇvatīm |
25 | hiraṇvatīṃ citravatīṃ citrasenāṃ ca nimnagām
rathacitrāṃ jyotirathāṃ viśvāmitrāṃ kapiñjalām |
26 | upendrāṃ bahulāṃ caiva kucarām ambuvāhinīm
vainandīṃ piñjalāṃ veṇṇāṃ tuṅgaveṇāṃ mahānadīm |
27 | vidiśāṃ kṛṣṇaveṇṇāṃ ca tāmrāṃ ca kapilām api
śaluṃ suvāmāṃ vedāśvāṃ harisrāvāṃ mahāpagām |
28 | śīghrāṃ ca picchilāṃ caiva bhāradvājīṃ ca nimnagām
kauśikīṃ nimnagāṃ śoṇāṃ bāhudām atha candanām |
29 | durgām antaḥśilāṃ caiva brahmamedhyāṃ bṛhadvatīm
carakṣāṃ mahirohīṃ ca tathā jambunadīm api |
30 | sunasāṃ tamasāṃ dāsīṃ trasām anyāṃ varāṇasīm
loloddhṛtakarāṃ caiva pūrṇāśāṃ ca mahānadīm |
31 | mānavīṃ vṛṣabhāṃ caiva mahānadyo janādhipa
sadānirāmayāṃ vṛtyāṃ mandagāṃ mandavāhinīm |
32 | brahmāṇīṃ ca mahāgaurīṃ durgām api ca bhārata
citropalāṃ citrabarhāṃ mañjuṃ makaravāhinīm |
33 | mandākinīṃ vaitaraṇīṃ kokāṃ caiva mahānadīm
śuktimatīm araṇyāṃ ca puṣpaveṇyutpalāvatīm |
34 | lohityāṃ karatoyāṃ ca tathaiva vṛṣabhaṅginīm
kumārīm ṛṣikulyāṃ ca brahmakulyāṃ ca bhārata |
35 | sarasvatīḥ supuṇyāś ca sarvā gaṅgāś ca māriṣa
viśvasya mātaraḥ sarvāḥ sarvāś caiva mahābalāḥ |
36 | tathā nadyas tv aprakāśāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ
ity etāḥ sarito rājan samākhyātā yathāsmṛti |
37 | ata ūrdhvaṃ janapadān nibodha gadato mama
tatreme kurupāñcālāḥ śālvamādreyajāṅgalāḥ |
38 | śūrasenāḥ kaliṅgāś ca bodhā maukās tathaiva ca
matsyāḥ sukuṭyaḥ saubalyāḥ kuntalāḥ kāśikośalāḥ |
39 | cedivatsāḥ karūṣāś ca bhojāḥ sindhupulindakāḥ
uttamaujā daśārṇāś ca mekalāś cotkalaiḥ saha |
40 | pāñcālāḥ kauśijāś caiva ekapṛṣṭhā yugaṃdharāḥ
saudhā madrā bhujiṅgāś ca kāśayo 'parakāśayaḥ |
41 | jaṭharāḥ kukkuśāś caiva sudāśārṇāś ca bhārata
kuntayo 'vantayaś caiva tathaivāparakuntayaḥ |
42 | govindā mandakāḥ ṣaṇḍā vidarbhānūpavāsikāḥ
aśmakāḥ pāṃsurāṣṭrāś ca goparāṣṭrāḥ panītakāḥ |
43 | ādirāṣṭrāḥ sukuṭṭāś ca balirāṣṭraṃ ca kevalam
vānarāsyāḥ pravāhāś ca vakrā vakrabhayāḥ śakāḥ |
44 | videhakā māgadhāś ca suhmāś ca vijayās tathā
aṅgā vaṅgāḥ kaliṅgāś ca yakṛllomāna eva ca |
45 | mallāḥ sudeṣṇāḥ prāhūtās tathā māhiṣakārṣikāḥ
vāhīkā vāṭadhānāś ca ābhīrāḥ kālatoyakāḥ |
46 | aparandhrāś ca śūdrāś ca pahlavāś carmakhaṇḍikāḥ
aṭavīśabarāś caiva marubhaumāś ca māriṣa |
47 | upāvṛścānupāvṛścasurāṣṭrāḥ kekayās tathā
kuṭṭāparāntā dvaidheyāḥ kākṣāḥ sāmudraniṣkuṭāḥ |
48 | andhrāś ca bahavo rājann antargiryās tathaiva ca
bahirgiryāṅgamaladā māgadhā mānavarjakāḥ |
49 | mahyuttarāḥ prāvṛṣeyā bhārgavāś ca janādhipa
puṇḍrā bhārgāḥ kirātāś ca sudoṣṇāḥ pramudās tathā |
50 | śakā niṣādā niṣadhās tathaivānartanairṛtāḥ
dugūlāḥ pratimatsyāś ca kuśalāḥ kunaṭās tathā |
51 | tīragrāhās taratoyā rājikā rasyakāgaṇāḥ
tilakāḥ pārasīkāś ca madhumantaḥ prakutsakāḥ |
52 | kāśmīrāḥ sindhusauvīrā gāndhārā darśakās tathā
abhīsārā kulūtāś ca śaivalā bāhlikās tathā |
53 | darvīkāḥ sakacā darvā vātajāmarathoragāḥ
bahuvādyāś ca kauravya sudāmānaḥ sumallikāḥ |
54 | vadhrāḥ karīṣakāś cāpi kulindopatyakās tathā
vanāyavo daśāpārśvā romāṇaḥ kuśabindavaḥ |
55 | kacchā gopālakacchāś ca lāṅgalāḥ paravallakāḥ
kirātā barbarāḥ siddhā videhās tāmraliṅgakāḥ |
56 | oṣṭrāḥ puṇḍrāḥ sasairandhrāḥ pārvatīyāś ca māriṣa
athāpare janapadā dakṣiṇā bharatarṣabha |
57 | draviḍāḥ keralāḥ prācyā bhūṣikā vanavāsinaḥ
unnatyakā māhiṣakā vikalpā mūṣakās tathā |
58 | karṇikāḥ kuntikāś caiva saudbhidā nalakālakāḥ
kaukuṭṭakās tathā colāḥ koṅkaṇā mālavāṇakāḥ |
59 | samaṅgāḥ kopanāś caiva kukurāṅgadamāriṣāḥ
dhvajiny utsavasaṃketās trigartāḥ sarvasenayaḥ |
60 | tryaṅgāḥ kekarakāḥ proṣṭhāḥ parasaṃcarakās tathā
tathaiva vindhyapulakāḥ pulindāḥ kalkalaiḥ saha |
61 | mālakā mallakāś caiva tathaivāparavartakāḥ
kulindāḥ kulakāś caiva karaṇṭhāḥ kurakās tathā |
62 | mūṣakā stanabālāś ca satiyaḥ pattipañjakāḥ
ādidāyāḥ sirālāś ca stūbakā stanapās tathā |
63 | hṛṣīvidarbhāḥ kāntīkās taṅgaṇāḥ parataṅgaṇāḥ
uttarāś cāpare mlecchā janā bharatasattama |
64 | yavanāś ca sakāmbojā dāruṇā mlecchajātayaḥ
sakṣaddruhaḥ kuntalāś ca hūṇāḥ pāratakaiḥ saha |
65 | tathaiva maradhāś cīnās tathaiva daśamālikāḥ
kṣatriyopaniveśāś ca vaiśyaśūdrakulāni ca |
66 | śūdrābhīrātha daradāḥ kāśmīrāḥ paśubhiḥ saha
khaśikāś ca tukhārāś ca pallavā girigahvarāḥ |
67 | ātreyāḥ sabharadvājās tathaiva stanayoṣikāḥ
aupakāś ca kaliṅgāś ca kirātānāṃ ca jātayaḥ |
68 | tāmarā haṃsamārgāś ca tathaiva karabhañjakāḥ
uddeśamātreṇa mayā deśāḥ saṃkīrtitāḥ prabho |
69 | yathāguṇabalaṃ cāpi trivargasya mahāphalam
duhyed dhenuḥ kāmadhuk ca bhūmiḥ samyag anuṣṭhitā |
70 | tasyāṃ gṛdhyanti rājānaḥ śūrā dharmārthakovidāḥ
te tyajanty āhave prāṇān rasāgṛddhās tarasvinaḥ |
71 | devamānuṣakāyānāṃ kāmaṃ bhūmiḥ parāyaṇam
anyonyasyāvalumpanti sārameyā ivāmiṣam |
72 | rājāno bharataśreṣṭha bhoktukāmā vasuṃdharām
na cāpi tṛptiḥ kāmānāṃ vidyate ceha kasya cit |
73 | tasmāt parigrahe bhūmer yatante kurupāṇḍavāḥ
sāmnā dānena bhedena daṇḍenaiva ca pārthiva |
74 | pitā mātā ca putraś ca khaṃ dyauś ca narapuṃgava
bhūmir bhavati bhūtānāṃ samyag acchidradarśinī |