Book 6 Chapter 6 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | nadīnāṃ parvatānāṃ ca nāmadheyāni saṃjaya
tathā janapadānāṃ ca ye cānye bhūmim āśritāḥ |
2 | pramāṇaṃ ca pramāṇajña pṛthivyā api sarvaśaḥ
nikhilena samācakṣva kānanāni ca saṃjaya |
3 | saṃjaya uvāca |
3 | pañcemāni mahārāja mahābhūtāni saṃgrahāt
jagat sthitāni sarvāṇi samāny āhur manīṣiṇaḥ |
4 | bhūmir āpas tathā vāyur agnir ākāśam eva ca
guṇottarāṇi sarvāṇi teṣāṃ bhūmiḥ pradhānataḥ |
5 | śabdaḥ sparśaś ca rūpaṃ ca raso gandhaś ca pañcamaḥ
bhūmer ete guṇāḥ proktā ṛṣibhis tattvavedibhiḥ |
6 | catvāro 'psu guṇā rājan gandhas tatra na vidyate
śabdaḥ sparśaś ca rūpaṃ ca tejaso 'tha guṇās trayaḥ śabdaḥ sparśaś ca vāyos tu ākāśe śabda eva ca |
7 | ete pañca guṇā rājan mahābhūteṣu pañcasu
vartante sarvalokeṣu yeṣu lokāḥ pratiṣṭhitāḥ |
8 | anyonyaṃ nābhivartante sāmyaṃ bhavati vai yadā
yadā tu viṣamībhāvam āviśanti parasparam tadā dehair dehavanto vyatirohanti nānyathā |
9 | ānupūrvyād vinaśyanti jāyante cānupūrvaśaḥ
sarvāṇy aparimeyāni tad eṣāṃ rūpam aiśvaram |
10 | tatra tatra hi dṛśyante dhātavaḥ pāñcabhautikāḥ
teṣāṃ manuṣyās tarkeṇa pramāṇāni pracakṣate |
11 | acintyāḥ khalu ye bhāvā na tāṃs tarkeṇa sādhayet
prakṛtibhyaḥ paraṃ yat tu tad acintyasya lakṣaṇam |
12 | sudarśanaṃ pravakṣyāmi dvīpaṃ te kurunandana
parimaṇḍalo mahārāja dvīpo 'sau cakrasaṃsthitaḥ |
13 | nadījalapraticchannaḥ parvataiś cābhrasaṃnibhaiḥ
puraiś ca vividhākārai ramyair janapadais tathā |
14 | vṛkṣaiḥ puṣpaphalopetaiḥ saṃpannadhanadhānyavān
lāvaṇena samudreṇa samantāt parivāritaḥ |
15 | yathā ca puruṣaḥ paśyed ādarśe mukham ātmanaḥ
evaṃ sudarśanadvīpo dṛśyate candramaṇḍale |
16 | dvir aṃśe pippalas tatra dvir aṃśe ca śaśo mahān
sarvauṣadhisamāvāpaiḥ sarvataḥ paribṛṃhitaḥ āpas tato 'nyā vijñeyā eṣa saṃkṣepa ucyate |