Book 5 Chapter 180 | |
1 | bhīṣma uvāca |
1 | tam ahaṃ smayann iva raṇe pratyabhāṣaṃ vyavasthitam
bhūmiṣṭhaṃ notsahe yoddhuṃ bhavantaṃ ratham āsthitaḥ |
2 | āroha syandanaṃ vīra kavacaṃ ca mahābhuja
badhāna samare rāma yadi yoddhuṃ mayecchasi |
3 | tato mām abravīd rāmaḥ smayamāno raṇājire
ratho me medinī bhīṣma vāhā vedāḥ sadaśvavat |
4 | sūto me mātariśvā vai kavacaṃ vedamātaraḥ
susaṃvīto raṇe tābhir yotsye 'haṃ kurunandana |
5 | evaṃ bruvāṇo gāndhāre rāmo māṃ satyavikramaḥ
śaravrātena mahatā sarvataḥ paryavārayat |
6 | tato 'paśyaṃ jāmadagnyaṃ rathe divye vyavasthitam
sarvāyudhadhare śrīmaty adbhutopamadarśane |
7 | manasā vihite puṇye vistīrṇe nagaropame
divyāśvayuji saṃnaddhe kāñcanena vibhūṣite |
8 | dhvajena ca mahābāho somālaṃkṛtalakṣmaṇā
dhanurdharo baddhatūṇo baddhagodhāṅgulitravān |
9 | sārathyaṃ kṛtavāṃs tatra yuyutsor akṛtavraṇaḥ
sakhā vedavid atyantaṃ dayito bhārgavasya ha |
10 | āhvayānaḥ sa māṃ yuddhe mano harṣayatīva me
punaḥ punar abhikrośann abhiyāhīti bhārgavaḥ |
11 | tam ādityam ivodyantam anādhṛṣyaṃ mahābalam
kṣatriyāntakaraṃ rāmam ekam ekaḥ samāsadam |
12 | tato 'haṃ bāṇapāteṣu triṣu vāhān nigṛhya vai
avatīrya dhanur nyasya padātir ṛṣisattamam |
13 | abhyagacchaṃ tadā rāmam arciṣyan dvijasattamam
abhivādya cainaṃ vidhivad abruvaṃ vākyam uttamam |
14 | yotsye tvayā raṇe rāma viśiṣṭenādhikena ca
guruṇā dharmaśīlena jayam āśāssva me vibho |
15 | rāma uvāca |
15 | evam etat kuruśreṣṭha kartavyaṃ bhūtim icchatā
dharmo hy eṣa mahābāho viśiṣṭaiḥ saha yudhyatām |
16 | śapeyaṃ tvāṃ na ced evam āgacchethā viśāṃ pate
yudhyasva tvaṃ raṇe yatto dhairyam ālambya kaurava |
17 | na tu te jayam āśāse tvāṃ hi jetum ahaṃ sthitaḥ
gaccha yudhyasva dharmeṇa prīto 'smi caritena te |
18 | bhīṣma uvāca |
18 | tato 'haṃ taṃ namaskṛtya ratham āruhya satvaraḥ
prādhmāpayaṃ raṇe śaṅkhaṃ punar hemavibhūṣitam |
19 | tato yuddhaṃ samabhavan mama tasya ca bhārata
divasān subahūn rājan parasparajigīṣayā |
20 | sa me tasmin raṇe pūrvaṃ prāharat kaṅkapatribhiḥ
ṣaṣṭyā śataiś ca navabhiḥ śarāṇām agnivarcasām |
21 | catvāras tena me vāhāḥ sūtaś caiva viśāṃ pate
pratiruddhās tathaivāhaṃ samare daṃśitaḥ sthitaḥ |
22 | namaskṛtya ca devebhyo brāhmaṇebhyaś ca bhārata
tam ahaṃ smayann iva raṇe pratyabhāṣaṃ vyavasthitam |
23 | ācāryatā mānitā me nirmaryāde hy api tvayi
bhūyas tu śṛṇu me brahman saṃpadaṃ dharmasaṃgrahe |
24 | ye te vedāḥ śarīrasthā brāhmaṇyaṃ yac ca te mahat
tapaś ca sumahat taptaṃ na tebhyaḥ praharāmy aham |
25 | prahare kṣatradharmasya yaṃ tvaṃ rāma samāsthitaḥ
brāhmaṇaḥ kṣatriyatvaṃ hi yāti śastrasamudyamāt |
26 | paśya me dhanuṣo vīryaṃ paśya bāhvor balaṃ ca me
eṣa te kārmukaṃ vīra dvidhā kurmi sasāyakam |
27 | tasyāhaṃ niśitaṃ bhallaṃ prāhiṇvaṃ bharatarṣabha
tenāsya dhanuṣaḥ koṭiś chinnā bhūmim athāgamat |
28 | nava cāpi pṛṣatkānāṃ śatāni nataparvaṇām
prāhiṇvaṃ kaṅkapatrāṇāṃ jāmadagnyarathaṃ prati |
29 | kāye viṣaktās tu tadā vāyunābhisamīritāḥ
celuḥ kṣaranto rudhiraṃ nāgā iva ca te śarāḥ |
30 | kṣatajokṣitasarvāṅgaḥ kṣaran sa rudhiraṃ vraṇaiḥ
babhau rāmas tadā rājan merur dhātūn ivotsṛjan |
31 | hemantānte 'śoka iva raktastabakamaṇḍitaḥ
babhau rāmas tadā rājan kva cit kiṃśukasaṃnibhaḥ |
32 | tato 'nyad dhanur ādāya rāmaḥ krodhasamanvitaḥ
hemapuṅkhān suniśitāñ śarāṃs tān hi vavarṣa saḥ |
33 | te samāsādya māṃ raudrā bahudhā marmabhedinaḥ
akampayan mahāvegāḥ sarpānalaviṣopamāḥ |
34 | tato 'haṃ samavaṣṭabhya punar ātmānam āhave
śatasaṃkhyaiḥ śaraiḥ kruddhas tadā rāmam avākiram |
35 | sa tair agnyarkasaṃkāśaiḥ śarair āśīviṣopamaiḥ
śitair abhyardito rāmo mandacetā ivābhavat |
36 | tato 'haṃ kṛpayāviṣṭo vinindyātmānam ātmanā
dhig dhig ity abruvaṃ yuddhaṃ kṣatraṃ ca bharatarṣabha |
37 | asakṛc cābruvaṃ rājañ śokavegapariplutaḥ
aho bata kṛtaṃ pāpaṃ mayedaṃ kṣatrakarmaṇā |
38 | gurur dvijātir dharmātmā yad evaṃ pīḍitaḥ śaraiḥ
tato na prāharaṃ bhūyo jāmadagnyāya bhārata |
39 | athāvatāpya pṛthivīṃ pūṣā divasasaṃkṣaye
jagāmāstaṃ sahasrāṃśus tato yuddham upāramat |