Book 5 Chapter 146 | |
1 | vāsudeva uvāca |
1 | bhīṣmeṇokte tato droṇo duryodhanam abhāṣata
madhye nṛpāṇāṃ bhadraṃ te vacanaṃ vacanakṣamaḥ |
2 | prātīpaḥ śaṃtanus tāta kulasyārthe yathotthitaḥ
tathā devavrato bhīṣmaḥ kulasyārthe sthito 'bhavat |
3 | tataḥ pāṇḍur narapatiḥ satyasaṃdho jitendriyaḥ
rājā kurūṇāṃ dharmātmā suvrataḥ susamāhitaḥ |
4 | jyeṣṭhāya rājyam adadād dhṛtarāṣṭrāya dhīmate
yavīyasas tathā kṣattuḥ kuruvaṃśavivardhanaḥ |
5 | tataḥ siṃhāsane rājan sthāpayitvainam acyutam
vanaṃ jagāma kauravyo bhāryābhyāṃ sahito 'nagha |
6 | nīcaiḥ sthitvā tu vidura upāste sma vinītavat
preṣyavat puruṣavyāghro vālavyajanam utkṣipan |
7 | tataḥ sarvāḥ prajās tāta dhṛtarāṣṭraṃ janeśvaram
anvapadyanta vidhivad yathā pāṇḍuṃ narādhipam |
8 | visṛjya dhṛtarāṣṭrāya rājyaṃ sa vidurāya ca
cacāra pṛthivīṃ pāṇḍuḥ sarvāṃ parapuraṃjayaḥ |
9 | kośasaṃjanane dāne bhṛtyānāṃ cānvavekṣaṇe
bharaṇe caiva sarvasya viduraḥ satyasaṃgaraḥ |
10 | saṃdhivigrahasaṃyukto rājñaḥ saṃvāhanakriyāḥ
avaikṣata mahātejā bhīṣmaḥ parapuraṃjayaḥ |
11 | siṃhāsanastho nṛpatir dhṛtarāṣṭro mahābalaḥ
anvāsyamānaḥ satataṃ vidureṇa mahātmanā |
12 | kathaṃ tasya kule jātaḥ kulabhedaṃ vyavasyasi
saṃbhūya bhrātṛbhiḥ sārdhaṃ bhuṅkṣva bhogāñ janādhipa |
13 | bravīmy ahaṃ na kārpaṇyān nārthahetoḥ kathaṃ cana
bhīṣmeṇa dattam aśnāmi na tvayā rājasattama |
14 | nāhaṃ tvatto 'bhikāṅkṣiṣye vṛttyupāyaṃ janādhipa
yato bhīṣmas tato droṇo yad bhīṣmas tv āha tat kuru |
15 | dīyatāṃ pāṇḍuputrebhyo rājyārdham arikarśana
samam ācāryakaṃ tāta tava teṣāṃ ca me sadā |
16 | aśvatthāmā yathā mahyaṃ tathā śvetahayo mama
bahunā kiṃ pralāpena yato dharmas tato jayaḥ |
17 | evam ukte mahārāja droṇenāmitatejasā
vyājahāra tato vākyaṃ viduraḥ satyasaṃgaraḥ pitur vadanam anvīkṣya parivṛtya ca dharmavit |
18 | devavrata nibodhedaṃ vacanaṃ mama bhāṣataḥ
pranaṣṭaḥ kauravo vaṃśas tvayāyaṃ punar uddhṛtaḥ |
19 | tan me vilapamānasya vacanaṃ samupekṣase
ko 'yaṃ duryodhano nāma kule 'smin kulapāṃsanaḥ |
20 | yasya lobhābhibhūtasya matiṃ samanuvartase
anāryasyākṛtajñasya lobhopahatacetasaḥ atikrāmati yaḥ śāstraṃ pitur dharmārthadarśinaḥ |
21 | ete naśyanti kuravo duryodhanakṛtena vai
yathā te na praṇaśyeyur mahārāja tathā kuru |
22 | māṃ caiva dhṛtarāṣṭraṃ ca pūrvam eva mahādyute
citrakāra ivālekhyaṃ kṛtvā mā sma vināśaya prajāpatiḥ prajāḥ sṛṣṭvā yathā saṃharate tathā |
23 | nopekṣasva mahābāho paśyamānaḥ kulakṣayam
atha te 'dya matir naṣṭā vināśe pratyupasthite vanaṃ gaccha mayā sārdhaṃ dhṛtarāṣṭreṇa caiva ha |
24 | baddhvā vā nikṛtiprajñaṃ dhārtarāṣṭraṃ sudurmatim
sādhv idaṃ rājyam adyāstu pāṇḍavair abhirakṣitam |
25 | prasīda rājaśārdūla vināśo dṛśyate mahān
pāṇḍavānāṃ kurūṇāṃ ca rājñāṃ cāmitatejasām |
26 | virarāmaivam uktvā tu viduro dīnamānasaḥ
pradhyāyamānaḥ sa tadā niḥśvasaṃś ca punaḥ punaḥ |
27 | tato 'tha rājñaḥ subalasya putrī; dharmārthayuktaṃ kulanāśabhītā
duryodhanaṃ pāpamatiṃ nṛśaṃsaṃ; rājñāṃ samakṣaṃ sutam āha kopāt |
28 | ye pārthivā rājasabhāṃ praviṣṭā; brahmarṣayo ye ca sabhāsado 'nye
śṛṇvantu vakṣyāmi tavāparādhaṃ; pāpasya sāmātyaparicchadasya |
29 | rājyaṃ kurūṇām anupūrvabhogyaṃ; kramāgato naḥ kuladharma eṣaḥ
tvaṃ pāpabuddhe 'tinṛśaṃsakarman; rājyaṃ kurūṇām anayād vihaṃsi |
30 | rājye sthito dhṛtarāṣṭro manīṣī; tasyānujo viduro dīrghadarśī
etāv atikramya kathaṃ nṛpatvaṃ; duryodhana prārthayase 'dya mohāt |
31 | rājā ca kṣattā ca mahānubhāvau; bhīṣme sthite paravantau bhavetām
ayaṃ tu dharmajñatayā mahātmā; na rājyakāmo nṛvaro nadījaḥ |
32 | rājyaṃ tu pāṇḍor idam apradhṛṣyaṃ; tasyādya putrāḥ prabhavanti nānye
rājyaṃ tad etan nikhilaṃ pāṇḍavānāṃ; paitāmahaṃ putrapautrānugāmi |
33 | yad vai brūte kurumukhyo mahātmā; devavrataḥ satyasaṃdho manīṣī
sarvaṃ tad asmābhir ahatya dharmaṃ; grāhyaṃ svadharmaṃ paripālayadbhiḥ |
34 | anujñayā cātha mahāvratasya; brūyān nṛpo yad viduras tathaiva
kāryaṃ bhavet tat suhṛdbhir niyujya; dharmaṃ puraskṛtya sudīrghakālam |
35 | nyāyāgataṃ rājyam idaṃ kurūṇāṃ; yudhiṣṭhiraḥ śāstu vai dharmaputraḥ
pracodito dhṛtarāṣṭreṇa rājñā; puraskṛtaḥ śāṃtanavena caiva |