Book 5 Chapter 145 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | āgamya hāstinapurād upaplavyam ariṃdamaḥ
pāṇḍavānāṃ yathāvṛttaṃ keśavaḥ sarvam uktavān |
2 | saṃbhāṣya suciraṃ kālaṃ mantrayitvā punaḥ punaḥ
svam evāvasathaṃ śaurir viśrāmārthaṃ jagāma ha |
3 | visṛjya sarvān nṛpatīn virāṭapramukhāṃs tadā
pāṇḍavā bhrātaraḥ pañca bhānāv astaṃgate sati |
4 | saṃdhyām upāsya dhyāyantas tam eva gatamānasāḥ
ānāyya kṛṣṇaṃ dāśārhaṃ punar mantram amantrayan |
5 | yudhiṣṭhira uvāca |
5 | tvayā nāgapuraṃ gatvā sabhāyāṃ dhṛtarāṣṭrajaḥ
kim uktaḥ puṇḍarīkākṣa tan naḥ śaṃsitum arhasi |
6 | vāsudeva uvāca |
6 | mayā nāgapuraṃ gatvā sabhāyāṃ dhṛtarāṣṭrajaḥ
tathyaṃ pathyaṃ hitaṃ cokto na ca gṛhṇāti durmatiḥ |
7 | yudhiṣṭhira uvāca |
7 | tasminn utpatham āpanne kuruvṛddhaḥ pitāmahaḥ
kim uktavān hṛṣīkeśa duryodhanam amarṣaṇam ācāryo vā mahābāho bhāradvājaḥ kim abravīt |
8 | pitā yavīyān asmākaṃ kṣattā dharmabhṛtāṃ varaḥ
putraśokābhisaṃtaptaḥ kim āha dhṛtarāṣṭrajam |
9 | kiṃ ca sarve nṛpatayaḥ sabhāyāṃ ye samāsate
uktavanto yathātattvaṃ tad brūhi tvaṃ janārdana |
10 | uktavān hi bhavān sarvaṃ vacanaṃ kurumukhyayoḥ
kāmalobhābhibhūtasya mandasya prājñamāninaḥ |
11 | apriyaṃ hṛdaye mahyaṃ tan na tiṣṭhati keśava
teṣāṃ vākyāni govinda śrotum icchāmy ahaṃ vibho |
12 | yathā ca nābhipadyeta kālas tāta tathā kuru
bhavān hi no gatiḥ kṛṣṇa bhavān nātho bhavān guruḥ |
13 | vāsudeva uvāca |
13 | śṛṇu rājan yathā vākyam ukto rājā suyodhanaḥ
madhye kurūṇāṃ rājendra sabhāyāṃ tan nibodha me |
14 | mayā vai śrāvite vākye jahāsa dhṛtarāṣṭrajaḥ
atha bhīṣmaḥ susaṃkruddha idaṃ vacanam abravīt |
15 | duryodhana nibodhedaṃ kulārthe yad bravīmi te
tac chrutvā rājaśārdūla svakulasya hitaṃ kuru |
16 | mama tāta pitā rājañ śaṃtanur lokaviśrutaḥ
tasyāham eka evāsaṃ putraḥ putravatāṃ varaḥ |
17 | tasya buddhiḥ samutpannā dvitīyaḥ syāt kathaṃ sutaḥ
ekaputram aputraṃ vai pravadanti manīṣiṇaḥ |
18 | na cocchedaṃ kulaṃ yāyād vistīryeta kathaṃ yaśaḥ
tasyāham īpsitaṃ buddhvā kālīṃ mātaram āvaham |
19 | pratijñāṃ duṣkarāṃ kṛtvā pitur arthe kulasya ca
arājā cordhvaretāś ca yathā suviditaṃ tava pratīto nivasāmy eṣa pratijñām anupālayan |
20 | tasyāṃ jajñe mahābāhuḥ śrīmān kurukulodvahaḥ
vicitravīryo dharmātmā kanīyān mama pārthivaḥ |
21 | svaryāte 'haṃ pitari taṃ svarājye saṃnyaveśayam
vicitravīryaṃ rājānaṃ bhṛtyo bhūtvā hy adhaścaraḥ |
22 | tasyāhaṃ sadṛśān dārān rājendra samudāvaham
jitvā pārthivasaṃghātam api te bahuśaḥ śrutam |
23 | tato rāmeṇa samare dvandvayuddham upāgamam
sa hi rāmabhayād ebhir nāgarair vipravāsitaḥ dāreṣv atiprasaktaś ca yakṣmāṇaṃ samapadyata |
24 | yadā tv arājake rāṣṭre na vavarṣa sureśvaraḥ
tadābhyadhāvan mām eva prajāḥ kṣudbhayapīḍitāḥ |
25 | prajā ūcuḥ |
25 | upakṣīṇāḥ prajāḥ sarvā rājā bhava bhavāya naḥ
ītayo nuda bhadraṃ te śaṃtanoḥ kulavardhana |
26 | pīḍyante te prajāḥ sarvā vyādhibhir bhṛśadāruṇaiḥ
alpāvaśiṣṭā gāṅgeya tāḥ paritrātum arhasi |
27 | vyādhīn praṇudya vīra tvaṃ prajā dharmeṇa pālaya
tvayi jīvati mā rāṣṭraṃ vināśam upagacchatu |
28 | bhīṣma uvāca |
28 | prajānāṃ krośatīnāṃ vai naivākṣubhyata me manaḥ
pratijñāṃ rakṣamāṇasya sadvṛttaṃ smaratas tathā |
29 | tataḥ paurā mahārāja mātā kālī ca me śubhā
bhṛtyāḥ purohitācāryā brāhmaṇāś ca bahuśrutāḥ mām ūcur bhṛśasaṃtaptā bhava rājeti saṃtatam |
30 | pratīparakṣitaṃ rāṣṭraṃ tvāṃ prāpya vinaśiṣyati
sa tvam asmaddhitārthaṃ vai rājā bhava mahāmate |
31 | ity uktaḥ prāñjalir bhūtvā duḥkhito bhṛśam āturaḥ
tebhyo nyavedayaṃ putra pratijñāṃ pitṛgauravāt ūrdhvaretā hy arājā ca kulasyārthe punaḥ punaḥ |
32 | tato 'haṃ prāñjalir bhūtvā mātaraṃ saṃprasādayam
nāmba śaṃtanunā jātaḥ kauravaṃ vaṃśam udvahan pratijñāṃ vitathāṃ kuryām iti rājan punaḥ punaḥ |
33 | viśeṣatas tvadarthaṃ ca dhuri mā māṃ niyojaya
ahaṃ preṣyaś ca dāsaś ca tavāmba sutavatsale |
34 | evaṃ tām anunīyāhaṃ mātaraṃ janam eva ca
ayācaṃ bhrātṛdāreṣu tadā vyāsaṃ mahāmunim |
35 | saha mātrā mahārāja prasādya tam ṛṣiṃ tadā
apatyārtham ayācaṃ vai prasādaṃ kṛtavāṃś ca saḥ trīn sa putrān ajanayat tadā bharatasattama |
36 | andhaḥ karaṇahīneti na vai rājā pitā tava
rājā tu pāṇḍur abhavan mahātmā lokaviśrutaḥ |
37 | sa rājā tasya te putrāḥ pitur dāyādyahāriṇaḥ
mā tāta kalahaṃ kārṣī rājyasyārdhaṃ pradīyatām |
38 | mayi jīvati rājyaṃ kaḥ saṃpraśāset pumān iha
māvamaṃsthā vaco mahyaṃ śamam icchāmi vaḥ sadā |
39 | na viśeṣo 'sti me putra tvayi teṣu ca pārthiva
matam etat pitus tubhyaṃ gāndhāryā vidurasya ca |
40 | śrotavyaṃ yadi vṛddhānāṃ mātiśaṅkīr vaco mama
nāśayiṣyasi mā sarvam ātmānaṃ pṛthivīṃ tathā |