Book 5 Chapter 131 | |
1 | kunty uvāca |
1 | atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
vidurāyāś ca saṃvādaṃ putrasya ca paraṃtapa |
2 | atra śreyaś ca bhūyaś ca yathā sā vaktum arhati
yaśasvinī manyumatī kule jātā vibhāvarī |
3 | kṣatradharmaratā dhanyā vidurā dīrghadarśinī
viśrutā rājasaṃsatsu śrutavākyā bahuśrutā |
4 | vidurā nāma vai satyā jagarhe putram aurasam
nirjitaṃ sindhurājena śayānaṃ dīnacetasam anandanam adharmajñaṃ dviṣatāṃ harṣavardhanam |
5 | na mayā tvaṃ na pitrāsi jātaḥ kvābhyāgato hy asi
nirmanyur upaśākhīyaḥ puruṣaḥ klībasādhanaḥ |
6 | yāvajjīvaṃ nirāśo 'si kalyāṇāya dhuraṃ vaha
mātmānam avamanyasva mainam alpena bībharaḥ manaḥ kṛtvā sukalyāṇaṃ mā bhais tvaṃ pratisaṃstabha |
7 | uttiṣṭha he kāpuruṣa mā śeṣvaivaṃ parājitaḥ
amitrān nandayan sarvān nirmāno bandhuśokadaḥ |
8 | supūrā vai kunadikā supūro mūṣikāñjaliḥ
susaṃtoṣaḥ kāpuruṣaḥ svalpakenāpi tuṣyati |
9 | apy arer ārujan daṃṣṭrām āśveva nidhanaṃ vraja
api vā saṃśayaṃ prāpya jīvite 'pi parākrama |
10 | apy areḥ śyenavac chidraṃ paśyes tvaṃ viparikraman
vinadan vātha vā tūṣṇīṃ vyomni vāpariśaṅkitaḥ |
11 | tvam evaṃ pretavac cheṣe kasmād vajrahato yathā
uttiṣṭha he kāpuruṣa mā śeṣvaivaṃ parājitaḥ |
12 | māstaṃ gamas tvaṃ kṛpaṇo viśrūyasva svakarmaṇā
mā madhye mā jaghanye tvaṃ mādho bhūs tiṣṭha corjitaḥ |
13 | alātaṃ tindukasyeva muhūrtam api vijvala
mā tuṣāgnir ivānarciḥ kākaraṅkhā jijīviṣuḥ muhūrtaṃ jvalitaṃ śreyo na tu dhūmāyitaṃ ciram |
14 | mā ha sma kasya cid gehe janī rājñaḥ kharīmṛduḥ
kṛtvā mānuṣyakaṃ karma sṛtvājiṃ yāvad uttamam dharmasyānṛṇyam āpnoti na cātmānaṃ vigarhate |
15 | alabdhvā yadi vā labdhvā nānuśocanti paṇḍitāḥ
ānantaryaṃ cārabhate na prāṇānāṃ dhanāyate |
16 | udbhāvayasva vīryaṃ vā tāṃ vā gaccha dhruvāṃ gatim
dharmaṃ putrāgrataḥ kṛtvā kiṃnimittaṃ hi jīvasi |
17 | iṣṭāpūrtaṃ hi te klība kīrtiś ca sakalā hatā
vicchinnaṃ bhogamūlaṃ te kiṃnimittaṃ hi jīvasi |
18 | śatrur nimajjatā grāhyo jaṅghāyāṃ prapatiṣyatā
viparicchinnamūlo 'pi na viṣīdet kathaṃ cana udyamya dhuram utkarṣed ājāneyakṛtaṃ smaran |
19 | kuru sattvaṃ ca mānaṃ ca viddhi pauruṣam ātmanaḥ
udbhāvaya kulaṃ magnaṃ tvatkṛte svayam eva hi |
20 | yasya vṛttaṃ na jalpanti mānavā mahad adbhutam
rāśivardhanamātraṃ sa naiva strī na punaḥ pumān |
21 | dāne tapasi śaurye ca yasya na prathitaṃ yaśaḥ
vidyāyām arthalābhe vā mātur uccāra eva saḥ |
22 | śrutena tapasā vāpi śriyā vā vikrameṇa vā
janān yo 'bhibhavaty anyān karmaṇā hi sa vai pumān |
23 | na tv eva jālmīṃ kāpālīṃ vṛttim eṣitum arhasi
nṛśaṃsyām ayaśasyāṃ ca duḥkhāṃ kāpuruṣocitām |
24 | yam enam abhinandeyur amitrāḥ puruṣaṃ kṛśam
lokasya samavajñātaṃ nihīnāśanavāsasam |
25 | aholābhakaraṃ dīnam alpajīvanam alpakam
nedṛśaṃ bandhum āsādya bāndhavaḥ sukham edhate |
26 | avṛttyaiva vipatsyāmo vayaṃ rāṣṭrāt pravāsitāḥ
sarvakāmarasair hīnāḥ sthānabhraṣṭā akiṃcanāḥ |
27 | avarṇakāriṇaṃ satsu kulavaṃśasya nāśanam
kaliṃ putrapravādena saṃjaya tvām ajījanam |
28 | niramarṣaṃ nirutsāhaṃ nirvīryam arinandanam
mā sma sīmantinī kā cij janayet putram īdṛśam |
29 | mā dhūmāya jvalātyantam ākramya jahi śātravān
jvala mūrdhany amitrāṇāṃ muhūrtam api vā kṣaṇam |
30 | etāvān eva puruṣo yad amarṣī yad akṣamī
kṣamāvān niramarṣaś ca naiva strī na punaḥ pumān |
31 | saṃtoṣo vai śriyaṃ hanti tathānukrośa eva ca
anutthānabhaye cobhe nirīho nāśnute mahat |
32 | ebhyo nikṛtipāpebhyaḥ pramuñcātmānam ātmanā
āyasaṃ hṛdayaṃ kṛtvā mṛgayasva punaḥ svakam |
33 | puraṃ viṣahate yasmāt tasmāt puruṣa ucyate
tam āhur vyarthanāmānaṃ strīvad ya iha jīvati |
34 | śūrasyorjitasattvasya siṃhavikrāntagāminaḥ
diṣṭabhāvaṃ gatasyāpi vighase modate prajā |
35 | ya ātmanaḥ priyasukhe hitvā mṛgayate śriyam
amātyānām atho harṣam ādadhāty acireṇa saḥ |
36 | putra uvāca |
36 | kiṃ nu te mām apaśyantyāḥ pṛthivyā api sarvayā
kim ābharaṇakṛtyaṃ te kiṃ bhogair jīvitena vā |
37 | mātovāca |
37 | kim adyakānāṃ ye lokā dviṣantas tān avāpnuyuḥ
ye tv ādṛtātmanāṃ lokāḥ suhṛdas tān vrajantu naḥ |
38 | bhṛtyair vihīyamānānāṃ parapiṇḍopajīvinām
kṛpaṇānām asattvānāṃ mā vṛttim anuvartithāḥ |
39 | anu tvāṃ tāta jīvantu brāhmaṇāḥ suhṛdas tathā
parjanyam iva bhūtāni devā iva śatakratum |
40 | yam ājīvanti puruṣaṃ sarvabhūtāni saṃjaya
pakvaṃ drumam ivāsādya tasya jīvitam arthavat |
41 | yasya śūrasya vikrāntair edhante bāndhavāḥ sukham
tridaśā iva śakrasya sādhu tasyeha jīvitam |
42 | svabāhubalam āśritya yo 'bhyujjīvati mānavaḥ
sa loke labhate kīrtiṃ paratra ca śubhāṃ gatim |