Book 5 Chapter 130 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | praviśyātha gṛhaṃ tasyāś caraṇāv abhivādya ca
ācakhyau tat samāsena yad vṛttaṃ kurusaṃsadi |
2 | vāsudeva uvāca |
2 | uktaṃ bahuvidhaṃ vākyaṃ grahaṇīyaṃ sahetukam
ṛṣibhiś ca mayā caiva na cāsau tad gṛhītavān |
3 | kālapakvam idaṃ sarvaṃ duryodhanavaśānugam
āpṛcche bhavatīṃ śīghraṃ prayāsye pāṇḍavān prati |
4 | kiṃ vācyāḥ pāṇḍaveyās te bhavatyā vacanān mayā
tad brūhi tvaṃ mahāprājñe śuśrūṣe vacanaṃ tava |
5 | kunty uvāca |
5 | brūyāḥ keśava rājānaṃ dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram
bhūyāṃs te hīyate dharmo mā putraka vṛthā kṛthāḥ |
6 | śrotriyasyeva te rājan mandakasyāvipaścitaḥ
anuvākahatā buddhir dharmam evaikam īkṣate |
7 | aṅgāvekṣasva dharmaṃ tvaṃ yathā sṛṣṭaḥ svayaṃbhuvā
urastaḥ kṣatriyaḥ sṛṣṭo bāhuvīryopajīvitā krūrāya karmaṇe nityaṃ prajānāṃ paripālane |
8 | śṛṇu cātropamām ekāṃ yā vṛddhebhyaḥ śrutā mayā
mucukundasya rājarṣer adadāt pṛthivīm imām purā vaiśravaṇaḥ prīto na cāsau tāṃ gṛhītavān |
9 | bāhuvīryārjitaṃ rājyam aśnīyām iti kāmaye
tato vaiśravaṇaḥ prīto vismitaḥ samapadyata |
10 | mucukundas tato rājā so 'nvaśāsad vasuṃdharām
bāhuvīryārjitāṃ samyak kṣatradharmam anuvrataḥ |
11 | yaṃ hi dharmaṃ carantīha prajā rājñā surakṣitāḥ
caturthaṃ tasya dharmasya rājā bhārata vindati |
12 | rājā carati ced dharmaṃ devatvāyaiva kalpate
sa ced adharmaṃ carati narakāyaiva gacchati |
13 | daṇḍanītiḥ svadharmeṇa cāturvarṇyaṃ niyacchati
prayuktā svāminā samyag adharmebhyaś ca yacchati |
14 | daṇḍanītyāṃ yadā rājā samyak kārtsnyena vartate
tadā kṛtayugaṃ nāma kālaḥ śreṣṭhaḥ pravartate |
15 | kālo vā kāraṇaṃ rājño rājā vā kālakāraṇam
iti te saṃśayo mā bhūd rājā kālasya kāraṇam |
16 | rājā kṛtayugasraṣṭā tretāyā dvāparasya ca
yugasya ca caturthasya rājā bhavati kāraṇam |
17 | kṛtasya kāraṇād rājā svargam atyantam aśnute
tretāyāḥ kāraṇād rājā svargaṃ nātyantam aśnute pravartanād dvāparasya yathābhāgam upāśnute |
18 | tato vasati duṣkarmā narake śāśvatīḥ samāḥ
rājadoṣeṇa hi jagat spṛśyate jagataḥ sa ca |
19 | rājadharmān avekṣasva pitṛpaitāmahocitān
naitad rājarṣivṛttaṃ hi yatra tvaṃ sthātum icchasi |
20 | na hi vaiklavyasaṃsṛṣṭa ānṛśaṃsye vyavasthitaḥ
prajāpālanasaṃbhūtaṃ kiṃ cit prāpa phalaṃ nṛpaḥ |
21 | na hy etām āśiṣaṃ pāṇḍur na cāhaṃ na pitāmahaḥ
prayuktavantaḥ pūrvaṃ te yayā carasi medhayā |
22 | yajño dānaṃ tapaḥ śauryaṃ prajāsaṃtānam eva ca
māhātmyaṃ balam ojaś ca nityam āśaṃsitaṃ mayā |
23 | nityaṃ svāhā svadhā nityaṃ dadur mānuṣadevatāḥ
dīrgham āyur dhanaṃ putrān samyag ārādhitāḥ śubhāḥ |
24 | putreṣv āśāsate nityaṃ pitaro daivatāni ca
dānam adhyayanaṃ yajñaṃ prajānāṃ paripālanam |
25 | etad dharmam adharmaṃ vā janmanaivābhyajāyathāḥ
te stha vaidyāḥ kule jātā avṛttyā tāta pīḍitāḥ |
26 | yat tu dānapatiṃ śūraṃ kṣudhitāḥ pṛthivīcarāḥ
prāpya tṛptāḥ pratiṣṭhante dharmaḥ ko 'bhyadhikas tataḥ |
27 | dānenānyaṃ balenānyaṃ tathā sūnṛtayāparam
sarvataḥ pratigṛhṇīyād rājyaṃ prāpyeha dhārmikaḥ |
28 | brāhmaṇaḥ pracared bhaikṣaṃ kṣatriyaḥ paripālayet
vaiśyo dhanārjanaṃ kuryāc chūdraḥ paricarec ca tān |
29 | bhaikṣaṃ vipratiṣiddhaṃ te kṛṣir naivopapadyate
kṣatriyo 'si kṣatāt trātā bāhuvīryopajīvitā |
30 | pitryam aṃśaṃ mahābāho nimagnaṃ punar uddhara
sāmnā dānena bhedena daṇḍenātha nayena ca |
31 | ito duḥkhataraṃ kiṃ nu yad ahaṃ hīnabāndhavā
parapiṇḍam udīkṣāmi tvāṃ sūtvāmitranandana |
32 | yudhyasva rājadharmeṇa mā nimajjīḥ pitāmahān
mā gamaḥ kṣīṇapuṇyas tvaṃ sānujaḥ pāpikāṃ gatim |