Book 5 Chapter 127 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | kṛṣṇasya vacanaṃ śrutvā dhṛtarāṣṭro janeśvaraḥ
viduraṃ sarvadharmajñaṃ tvaramāṇo 'bhyabhāṣata |
2 | gaccha tāta mahāprājñāṃ gāndhārīṃ dīrghadarśinīm
ānayeha tayā sārdham anuneṣyāmi durmatim |
3 | yadi sāpi durātmānaṃ śamayed duṣṭacetasam
api kṛṣṇāya suhṛdas tiṣṭhema vacane vayam |
4 | api lobhābhibhūtasya panthānam anudarśayet
durbuddher duḥsahāyasya samarthaṃ bruvatī vacaḥ |
5 | api no vyasanaṃ ghoraṃ duryodhanakṛtaṃ mahat
śamayec cirarātrāya yogakṣemavad avyayam |
6 | rājñas tu vacanaṃ śrutvā viduro dīrghadarśinīm
ānayām āsa gāndhārīṃ dhṛtarāṣṭrasya śāsanāt |
7 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
7 | eṣa gāndhāri putras te durātmā śāsanātigaḥ
aiśvaryalobhād aiśvaryaṃ jīvitaṃ ca prahāsyati |
8 | aśiṣṭavad amaryādaḥ pāpaiḥ saha durātmabhiḥ
sabhāyā nirgato mūḍho vyatikramya suhṛdvacaḥ |
9 | vaiśaṃpāyana uvāca |
9 | sā bhartur vacanaṃ śrutvā rājaputrī yaśasvinī
anvicchantī mahac chreyo gāndhārī vākyam abravīt |
10 | ānayeha sutaṃ kṣipraṃ rājyakāmukam āturam
na hi rājyam aśiṣṭena śakyaṃ dharmārthalopinā |
11 | tvaṃ hy evātra bhṛśaṃ garhyo dhṛtarāṣṭra sutapriyaḥ
yo jānan pāpatām asya tatprajñām anuvartase |
12 | sa eṣa kāmamanyubhyāṃ pralabdho moham āsthitaḥ
aśakyo 'dya tvayā rājan vinivartayituṃ balāt |
13 | rājyapradāne mūḍhasya bāliśasya durātmanaḥ
duḥsahāyasya lubdhasya dhṛtarāṣṭro 'śnute phalam |
14 | kathaṃ hi svajane bhedam upekṣeta mahāmatiḥ
bhinnaṃ hi svajanena tvāṃ prasahiṣyanti śatravaḥ |
15 | yā hi śakyā mahārāja sāmnā dānena vā punaḥ
nistartum āpadaḥ sveṣu daṇḍaṃ kas tatra pātayet |
16 | śāsanād dhṛtarāṣṭrasya duryodhanam amarṣaṇam
mātuś ca vacanāt kṣattā sabhāṃ prāveśayat punaḥ |
17 | sa mātur vacanākāṅkṣī praviveśa sabhāṃ punaḥ
abhitāmrekṣaṇaḥ krodhān niḥśvasann iva pannagaḥ |
18 | taṃ praviṣṭam abhiprekṣya putram utpatham āsthitam
vigarhamāṇā gāndhārī samarthaṃ vākyam abravīt |
19 | duryodhana nibodhedaṃ vacanaṃ mama putraka
hitaṃ te sānubandhasya tathāyatyāṃ sukhodayam |
20 | bhīṣmasya tu pituś caiva mama cāpacitiḥ kṛtā
bhaved droṇamukhānāṃ ca suhṛdāṃ śāmyatā tvayā |
21 | na hi rājyaṃ mahāprājña svena kāmena śakyate
avāptuṃ rakṣituṃ vāpi bhoktuṃ vā bharatarṣabha |
22 | na hy avaśyendriyo rājyam aśnīyād dīrgham antaram
vijitātmā tu medhāvī sa rājyam abhipālayet |
23 | kāmakrodhau hi puruṣam arthebhyo vyapakarṣataḥ
tau tu śatrū vinirjitya rājā vijayate mahīm |
24 | lokeśvaraprabhutvaṃ hi mahad etad durātmabhiḥ
rājyaṃ nāmepsitaṃ sthānaṃ na śakyam abhirakṣitum |
25 | indriyāṇi mahat prepsur niyacched arthadharmayoḥ
indriyair niyatair buddhir vardhate 'gnir ivendhanaiḥ |
26 | avidhyeyāni hīmāni vyāpādayitum apy alam
avidheyā ivādāntā hayāḥ pathi kusārathim |
27 | avijitya ya ātmānam amātyān vijigīṣate
ajitātmājitāmātyaḥ so 'vaśaḥ parihīyate |
28 | ātmānam eva prathamaṃ deśarūpeṇa yo jayet
tato 'mātyān amitrāṃś ca na moghaṃ vijigīṣate |
29 | vaśyendriyaṃ jitāmātyaṃ dhṛtadaṇḍaṃ vikāriṣu
parīkṣyakāriṇaṃ dhīram atyantaṃ śrīr niṣevate |
30 | kṣudrākṣeṇeva jālena jhaṣāv apihitāv ubhau
kāmakrodhau śarīrasthau prajñānaṃ tau vilumpataḥ |
31 | yābhyāṃ hi devāḥ svaryātuḥ svargasyāpidadhur mukham
bibhyato 'nuparāgasya kāmakrodhau sma vardhitau |
32 | kāmaṃ krodhaṃ ca lobhaṃ ca dambhaṃ darpaṃ ca bhūmipaḥ
samyag vijetuṃ yo veda sa mahīm abhijāyate |
33 | satataṃ nigrahe yukta indriyāṇāṃ bhaven nṛpaḥ
īpsann arthaṃ ca dharmaṃ ca dviṣatāṃ ca parābhavam |
34 | kāmābhibhūtaḥ krodhād vā yo mithyā pratipadyate
sveṣu cānyeṣu vā tasya na sahāyā bhavanty uta |
35 | ekībhūtair mahāprājñaiḥ śūrair arinibarhaṇaiḥ
pāṇḍavaiḥ pṛthivīṃ tāta bhokṣyase sahitaḥ sukhī |
36 | yathā bhīṣmaḥ śāṃtanavo droṇaś cāpi mahārathaḥ
āhatus tāta tat satyam ajeyau kṛṣṇapāṇḍavau |
37 | prapadyasva mahābāhuṃ kṛṣṇam akliṣṭakāriṇam
prasanno hi sukhāya syād ubhayor eva keśavaḥ |
38 | suhṛdām arthakāmānāṃ yo na tiṣṭhati śāsane
prājñānāṃ kṛtavidyānāṃ sa naraḥ śatrunandanaḥ |
39 | na yuddhe tāta kalyāṇaṃ na dharmārthau kutaḥ sukham
na cāpi vijayo nityaṃ mā yuddhe ceta ādhithāḥ |
40 | bhīṣmeṇa hi mahāprājña pitrā te bāhlikena ca
datto 'ṃśaḥ pāṇḍuputrāṇāṃ bhedād bhītair ariṃdama |
41 | tasya caitat pradānasya phalam adyānupaśyasi
yadbhuṅkṣe pṛthivīṃ sarvāṃ śūrair nihatakaṇṭakām |
42 | prayaccha pāṇḍuputrāṇāṃ yathocitam ariṃdama
yadīcchasi sahāmātyo bhoktum ardhaṃ mahīkṣitām |
43 | alam ardhaṃ pṛthivyās te sahāmātyasya jīvanam
suhṛdāṃ vacane tiṣṭhan yaśaḥ prāpsyasi bhārata |
44 | śrīmadbhir ātmavadbhir hi buddhimadbhir jitendriyaiḥ
pāṇḍavair vigrahas tāta bhraṃśayen mahataḥ sukhāt |
45 | nigṛhya suhṛdāṃ manyuṃ śādhi rājyaṃ yathocitam
svam aṃśaṃ pāṇḍuputrebhyaḥ pradāya bharatarṣabha |
46 | alam ahnā nikāro 'yaṃ trayodaśa samāḥ kṛtaḥ
śamayainaṃ mahāprājña kāmakrodhasamedhitam |
47 | na caiṣa śaktaḥ pārthānāṃ yas tvadartham abhīpsati
sūtaputro dṛḍhakrodho bhrātā duḥśāsanaś ca te |
48 | bhīṣme droṇe kṛpe karṇe bhīmasene dhanaṃjaye
dhṛṣṭadyumne ca saṃkruddhe na syuḥ sarvāḥ prajā dhruvam |
49 | amarṣavaśam āpanno mā kurūṃs tāta jīghanaḥ
sarvā hi pṛthivī spṛṣṭā tvat pāṇḍavakṛte vadham |
50 | yac ca tvaṃ manyase mūḍha bhīṣmadroṇakṛpādayaḥ
yotsyante sarvaśaktyeti naitad adyopapadyate |
51 | samaṃ hi rājyaṃ prītiś ca sthānaṃ ca vijitātmanām
pāṇḍaveṣv atha yuṣmāsu dharmas tv abhyadhikas tataḥ |
52 | rājapiṇḍabhayād ete yadi hāsyanti jīvitam
na hi śakṣyanti rājānaṃ yudhiṣṭhiram udīkṣitum |
53 | na lobhād arthasaṃpattir narāṇām iha dṛśyate
tad alaṃ tāta lobhena praśāmya bharatarṣabha |