Book 5 Chapter 122 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | bhagavann evam evaitad yathā vadasi nārada
icchāmi cāham apy evaṃ na tv īśo bhagavann aham |
2 | vaiśaṃpāyana uvāca |
2 | evam uktvā tataḥ kṛṣṇam abhyabhāṣata bhārata
svargyaṃ lokyaṃ ca mām āttha dharmyaṃ nyāyyaṃ ca keśava |
3 | na tv ahaṃ svavaśas tāta kriyamāṇaṃ na me priyam
aṅga duryodhanaṃ kṛṣṇa mandaṃ śāstrātigaṃ mama |
4 | anunetuṃ mahābāho yatasva puruṣottama
suhṛtkāryaṃ tu sumahat kṛtaṃ te syāj janārdana |
5 | tato 'bhyāvṛtya vārṣṇeyo duryodhanam amarṣaṇam
abravīn madhurāṃ vācaṃ sarvadharmārthatattvavit |
6 | duryodhana nibodhedaṃ madvākyaṃ kurusattama
samarthaṃ te viśeṣeṇa sānubandhasya bhārata |
7 | mahāprājña kule jātaḥ sādhv etat kartum arhasi
śrutavṛttopasaṃpannaḥ sarvaiḥ samudito guṇaiḥ |
8 | dauṣkuleyā durātmāno nṛśaṃsā nirapatrapāḥ
ta etad īdṛśaṃ kuryur yathā tvaṃ tāta manyase |
9 | dharmārthayuktā loke 'smin pravṛttir lakṣyate satām
asatāṃ viparītā tu lakṣyate bharatarṣabha |
10 | viparītā tv iyaṃ vṛttir asakṛl lakṣyate tvayi
adharmaś cānubandho 'tra ghoraḥ prāṇaharo mahān |
11 | anekaśas tvannimittam ayaśasyaṃ ca bhārata
tam anarthaṃ pariharann ātmaśreyaḥ kariṣyasi |
12 | bhrātṝṇām atha bhṛtyānāṃ mitrāṇāṃ ca paraṃtapa
adharmyād ayaśasyāc ca karmaṇas tvaṃ pramokṣyase |
13 | prājñaiḥ śūrair mahotsāhair ātmavadbhir bahuśrutaiḥ
saṃdhatsva puruṣavyāghra pāṇḍavair bharatarṣabha |
14 | tad dhitaṃ ca priyaṃ caiva dhṛtarāṣṭrasya dhīmataḥ
pitāmahasya droṇasya vidurasya mahāmateḥ |
15 | kṛpasya somadattasya bāhlīkasya ca dhīmataḥ
aśvatthāmno vikarṇasya saṃjayasya viśāṃ pate |
16 | jñātīnāṃ caiva bhūyiṣṭhaṃ mitrāṇāṃ ca paraṃtapa
śame śarma bhavet tāta sarvasya jagatas tathā |
17 | hrīmān asi kule jātaḥ śrutavān anṛśaṃsavān
tiṣṭha tāta pituḥ śāstre mātuś ca bharatarṣabha |
18 | etac chreyo hi manyante pitā yac chāsti bhārata
uttamāpadgataḥ sarvaḥ pituḥ smarati śāsanam |
19 | rocate te pitus tāta pāṇḍavaiḥ saha saṃgamaḥ
sāmātyasya kuruśreṣṭha tat tubhyaṃ tāta rocatām |
20 | śrutvā yaḥ suhṛdāṃ śāstraṃ martyo na pratipadyate
vipākānte dahaty enaṃ kiṃpākam iva bhakṣitam |
21 | yas tu niḥśreyasaṃ vākyaṃ mohān na pratipadyate
sa dīrghasūtro hīnārthaḥ paścāttāpena yujyate |
22 | yas tu niḥśreyasaṃ śrutvā prāptam evābhipadyate
ātmano matam utsṛjya sa loke sukham edhate |
23 | yo 'rthakāmasya vacanaṃ prātikūlyān na mṛṣyate
śṛṇoti pratikūlāni dviṣatāṃ vaśam eti saḥ |
24 | satāṃ matam atikramya yo 'satāṃ vartate mate
śocante vyasane tasya suhṛdo nacirād iva |
25 | mukhyān amātyān utsṛjya yo nihīnān niṣevate
sa ghorām āpadaṃ prāpya nottāram adhigacchati |
26 | yo 'satsevī vṛthācāro na śrotā suhṛdāṃ sadā
parān vṛṇīte svān dveṣṭi taṃ gauḥ śapati bhārata |
27 | sa tvaṃ virudhya tair vīrair anyebhyas trāṇam icchasi
aśiṣṭebhyo 'samarthebhyo mūḍhebhyo bharatarṣabha |
28 | ko hi śakrasamāñ jñātīn atikramya mahārathān
anyebhyas trāṇam āśaṃset tvad anyo bhuvi mānavaḥ |
29 | janmaprabhṛti kaunteyā nityaṃ vinikṛtās tvayā
na ca te jātu kupyanti dharmātmāno hi pāṇḍavāḥ |
30 | mithyāpracaritās tāta janmaprabhṛti pāṇḍavāḥ
tvayi samyaṅ mahābāho pratipannā yaśasvinaḥ |
31 | tvayāpi pratipattavyaṃ tathaiva bharatarṣabha
sveṣu bandhuṣu mukhyeṣu mā manyuvaśam anvagāḥ |
32 | trivargayuktā prājñānām ārambhā bharatarṣabha
dharmārthāv anurudhyante trivargāsaṃbhave narāḥ |
33 | pṛthak tu viniviṣṭānāṃ dharmaṃ dhīro 'nurudhyate
madhyamo 'rthaṃ kaliṃ bālaḥ kāmam evānurudhyate |
34 | indriyaiḥ prasṛto lobhād dharmaṃ viprajahāti yaḥ
kāmārthāv anupāyena lipsamāno vinaśyati |
35 | kāmārthau lipsamānas tu dharmam evāditaś caret
na hi dharmād apaity arthaḥ kāmo vāpi kadā cana |
36 | upāyaṃ dharmam evāhus trivargasya viśāṃ pate
lipsamāno hi tenāśu kakṣe 'gnir iva vardhate |
37 | sa tvaṃ tātānupāyena lipsase bharatarṣabha
ādhirājyaṃ mahad dīptaṃ prathitaṃ sarvarājasu |
38 | ātmānaṃ takṣati hy eṣa vanaṃ paraśunā yathā
yaḥ samyag vartamāneṣu mithyā rājan pravartate |
39 | na tasya hi matiṃ chindyād yasya necchet parābhavam
avicchinnasya dhīrasya kalyāṇe dhīyate matiḥ |
40 | tyaktātmānaṃ na bādheta triṣu lokeṣu bhārata
apy anyaṃ prākṛtaṃ kiṃ cit kim u tān pāṇḍavarṣabhān |
41 | amarṣavaśam āpanno na kiṃ cid budhyate naraḥ
chidyate hy ātataṃ sarvaṃ pramāṇaṃ paśya bhārata |
42 | śreyas te durjanāt tāta pāṇḍavaiḥ saha saṃgamaḥ
tair hi saṃprīyamāṇas tvaṃ sarvān kāmān avāpsyasi |
43 | pāṇḍavair nirjitāṃ bhūmiṃ bhuñjāno rājasattama
pāṇḍavān pṛṣṭhataḥ kṛtvā trāṇam āśaṃsase 'nyataḥ |
44 | duḥśāsane durviṣahe karṇe cāpi sasaubale
eteṣv aiśvaryam ādhāya bhūtim icchasi bhārata |
45 | na caite tava paryāptā jñāne dharmārthayos tathā
vikrame cāpy aparyāptāḥ pāṇḍavān prati bhārata |
46 | na hīme sarvarājānaḥ paryāptāḥ sahitās tvayā
kruddhasya bhīmasenasya prekṣituṃ mukham āhave |
47 | idaṃ saṃnihitaṃ tāta samagraṃ pārthivaṃ balam
ayaṃ bhīṣmas tathā droṇaḥ karṇaś cāyaṃ tathā kṛpaḥ |
48 | bhūriśravāḥ saumadattir aśvatthāmā jayadrathaḥ
aśaktāḥ sarva evaite pratiyoddhuṃ dhanaṃjayam |
49 | ajeyo hy arjunaḥ kruddhaḥ sarvair api surāsuraiḥ
mānuṣair api gandharvair mā yuddhe ceta ādhithāḥ |
50 | dṛśyatāṃ vā pumān kaś cit samagre pārthive bale
yo 'rjunaṃ samare prāpya svastimān āvrajed gṛhān |
51 | kiṃ te janakṣayeṇeha kṛtena bharatarṣabha
yasmiñ jite jitaṃ te syāt pumān ekaḥ sa dṛśyatām |
52 | yaḥ sa devān sagandharvān sayakṣāsurapannagān
ajayat khāṇḍavaprasthe kas taṃ yudhyeta mānavaḥ |
53 | tathā virāṭanagare śrūyate mahad adbhutam
ekasya ca bahūnāṃ ca paryāptaṃ tan nidarśanam |
54 | tam ajeyam anādhṛṣyaṃ vijetuṃ jiṣṇum acyutam
āśaṃsasīha samare vīram arjunam ūrjitam |
55 | maddvitīyaṃ punaḥ pārthaṃ kaḥ prārthayitum arhati
yuddhe pratīpam āyāntam api sākṣāt puraṃdaraḥ |
56 | bāhubhyām uddhared bhūmiṃ dahet kruddha imāḥ prajāḥ
pātayet tridivād devān yo 'rjunaṃ samare jayet |
57 | paśya putrāṃs tathā bhrātṝñ jñātīn saṃbandhinas tathā
tvatkṛte na vinaśyeyur ete bharatasattama |
58 | astu śeṣaṃ kauravāṇāṃ mā parābhūd idaṃ kulam
kulaghna iti nocyethā naṣṭakīrtir narādhipa |
59 | tvām eva sthāpayiṣyanti yauvarājye mahārathāḥ
mahārājye ca pitaraṃ dhṛtarāṣṭraṃ janeśvaram |
60 | mā tāta śriyam āyāntīm avamaṃsthāḥ samudyatām
ardhaṃ pradāya pārthebhyo mahatīṃ śriyam āpsyasi |
61 | pāṇḍavaiḥ saṃśamaṃ kṛtvā kṛtvā ca suhṛdāṃ vacaḥ
saṃprīyamāṇo mitraiś ca ciraṃ bhadrāṇy avāpsyasi |