Book 5 Chapter 93 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | teṣv āsīneṣu sarveṣu tūṣṇīṃbhūteṣu rājasu
vākyam abhyādade kṛṣṇaḥ sudaṃṣṭro dundubhisvanaḥ |
2 | jīmūta iva gharmānte sarvāṃ saṃśrāvayan sabhām
dhṛtarāṣṭram abhiprekṣya samabhāṣata mādhavaḥ |
3 | kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca śamaḥ syād iti bhārata
aprayatnena vīrāṇām etad yatitum āgataḥ |
4 | rājan nānyat pravaktavyaṃ tava niḥśreyasaṃ vacaḥ
viditaṃ hy eva te sarvaṃ veditavyam ariṃdama |
5 | idam adya kulaṃ śreṣṭhaṃ sarvarājasu pārthiva
śrutavṛttopasaṃpannaṃ sarvaiḥ samuditaṃ guṇaiḥ |
6 | kṛpānukampā kāruṇyam ānṛśaṃsyaṃ ca bhārata
tathārjavaṃ kṣamā satyaṃ kuruṣv etad viśiṣyate |
7 | tasminn evaṃvidhe rājan kule mahati tiṣṭhati
tvannimittaṃ viśeṣeṇa neha yuktam asāṃpratam |
8 | tvaṃ hi vārayitā śreṣṭhaḥ kurūṇāṃ kurusattama
mithyā pracaratāṃ tāta bāhyeṣv ābhyantareṣu ca |
9 | te putrās tava kauravya duryodhanapurogamāḥ
dharmārthau pṛṣṭhataḥ kṛtvā pracaranti nṛśaṃsavat |
10 | aśiṣṭā gatamaryādā lobhena hṛtacetasaḥ
sveṣu bandhuṣu mukhyeṣu tad vettha bharatarṣabha |
11 | seyam āpan mahāghorā kuruṣv eva samutthitā
upekṣyamāṇā kauravya pṛthivīṃ ghātayiṣyati |
12 | śakyā ceyaṃ śamayituṃ tvaṃ ced icchasi bhārata
na duṣkaro hy atra śamo mato me bharatarṣabha |
13 | tvayy adhīnaḥ śamo rājan mayi caiva viśāṃ pate
putrān sthāpaya kauravya sthāpayiṣyāmy ahaṃ parān |
14 | ājñā tava hi rājendra kāryā putraiḥ sahānvayaiḥ
hitaṃ balavad apy eṣāṃ tiṣṭhatāṃ tava śāsane |
15 | tava caiva hitaṃ rājan pāṇḍavānām atho hitam
śame prayatamānasya mama śāsanakāṅkṣiṇām |
16 | svayaṃ niṣkalam ālakṣya saṃvidhatsva viśāṃ pate
sahabhūtās tu bharatās tavaiva syur janeśvara |
17 | dharmārthayos tiṣṭha rājan pāṇḍavair abhirakṣitaḥ
na hi śakyās tathābhūtā yatnād api narādhipa |
18 | na hi tvāṃ pāṇḍavair jetuṃ rakṣyamāṇaṃ mahātmabhiḥ
indro 'pi devaiḥ sahitaḥ prasaheta kuto nṛpāḥ |
19 | yatra bhīṣmaś ca droṇaś ca kṛpaḥ karṇo viviṃśatiḥ
aśvatthāmā vikarṇaś ca somadatto 'tha bāhlikaḥ |
20 | saindhavaś ca kaliṅgaś ca kāmbojaś ca sudakṣiṇaḥ
yudhiṣṭhiro bhīmasenaḥ savyasācī yamau tathā |
21 | sātyakiś ca mahātejā yuyutsuś ca mahārathaḥ
ko nu tān viparītātmā yudhyeta bharatarṣabha |
22 | lokasyeśvaratāṃ bhūyaḥ śatrubhiś cāpradhṛṣyatām
prāpsyasi tvam amitraghna sahitaḥ kurupāṇḍavaiḥ |
23 | tasya te pṛthivīpālās tvatsamāḥ pṛthivīpate
śreyāṃsaś caiva rājānaḥ saṃdhāsyante paraṃtapa |
24 | sa tvaṃ putraiś ca pautraiś ca bhrātṛbhiḥ pitṛbhis tathā
suhṛdbhiḥ sarvato guptaḥ sukhaṃ śakṣyasi jīvitum |
25 | etān eva purodhāya satkṛtya ca yathā purā
akhilāṃ bhokṣyase sarvāṃ pṛthivīṃ pṛthivīpate |
26 | etair hi sahitaḥ sarvaiḥ pāṇḍavaiḥ svaiś ca bhārata
anyān vijeṣyase śatrūn eṣa svārthas tavākhilaḥ |
27 | tair evopārjitāṃ bhūmiṃ bhokṣyase ca paraṃtapa
yadi saṃpatsyase putraiḥ sahāmātyair narādhipa |
28 | saṃyuge vai mahārāja dṛśyate sumahān kṣayaḥ
kṣaye cobhayato rājan kaṃ dharmam anupaśyasi |
29 | pāṇḍavair nihataiḥ saṃkhye putrair vāpi mahābalaiḥ
yad vindethāḥ sukhaṃ rājaṃs tad brūhi bharatarṣabha |
30 | śūrāś ca hi kṛtāstrāś ca sarve yuddhābhikāṅkṣiṇaḥ
pāṇḍavās tāvakāś caiva tān rakṣa mahato bhayāt |
31 | na paśyema kurūn sarvān pāṇḍavāṃś caiva saṃyuge
kṣīṇān ubhayataḥ śūrān rathebhyo rathibhir hatān |
32 | samavetāḥ pṛthivyāṃ hi rājāno rājasattama
amarṣavaśam āpannā nāśayeyur imāḥ prajāḥ |
33 | trāhi rājann imaṃ lokaṃ na naśyeyur imāḥ prajāḥ
tvayi prakṛtim āpanne śeṣaṃ syāt kurunandana |
34 | śuklā vadānyā hrīmanta āryāḥ puṇyābhijātayaḥ
anyonyasacivā rājaṃs tān pāhi mahato bhayāt |
35 | śiveneme bhūmipālāḥ samāgamya parasparam
saha bhuktvā ca pītvā ca pratiyāntu yathāgṛham |
36 | suvāsasaḥ sragviṇaś ca satkṛtya bharatarṣabha
amarṣāṃś ca nirākṛtya vairāṇi ca paraṃtapa |
37 | hārdaṃ yat pāṇḍaveṣv āsīt prāpte 'sminn āyuṣaḥ kṣaye
tad eva te bhavatv adya śaśvac ca bharatarṣabha |
38 | bālā vihīnāḥ pitrā te tvayaiva parivardhitāḥ
tān pālaya yathānyāyaṃ putrāṃś ca bharatarṣabha |
39 | bhavataiva hi rakṣyās te vyasaneṣu viśeṣataḥ
mā te dharmas tathaivārtho naśyeta bharatarṣabha |
40 | āhus tvāṃ pāṇḍavā rājann abhivādya prasādya ca
bhavataḥ śāsanād duḥkham anubhūtaṃ sahānugaiḥ |
41 | dvādaśemāni varṣāṇi vane nirvyuṣitāni naḥ
trayodaśaṃ tathājñātaiḥ sajane parivatsaram |
42 | sthātā naḥ samaye tasmin piteti kṛtaniścayāḥ
nāhāsma samayaṃ tāta tac ca no brāhmaṇā viduḥ |
43 | tasmin naḥ samaye tiṣṭha sthitānāṃ bharatarṣabha
nityaṃ saṃkleśitā rājan svarājyāṃśaṃ labhemahi |
44 | tvaṃ dharmam arthaṃ yuñjānaḥ samyaṅ nas trātum arhasi
gurutvaṃ bhavati prekṣya bahūn kleśāṃs titikṣmahe |
45 | sa bhavān mātṛpitṛvad asmāsu pratipadyatām
guror garīyasī vṛttir yā ca śiṣyasya bhārata |
46 | pitrā sthāpayitavyā hi vayam utpatham āsthitāḥ
saṃsthāpaya pathiṣv asmāṃs tiṣṭha rājan svavartmani |
47 | āhuś cemāṃ pariṣadaṃ putrās te bharatarṣabha
dharmajñeṣu sabhāsatsu neha yuktam asāṃpratam |
48 | yatra dharmo hy adharmeṇa satyaṃ yatrānṛtena ca
hanyate prekṣamāṇānāṃ hatās tatra sabhāsadaḥ |
49 | viddho dharmo hy adharmeṇa sabhāṃ yatra prapadyate
na cāsya śalyaṃ kṛntanti viddhās tatra sabhāsadaḥ dharma etān ārujati yathā nady anukūlajān |
50 | ye dharmam anupaśyantas tūṣṇīṃ dhyāyanta āsate
te satyam āhur dharmaṃ ca nyāyyaṃ ca bharatarṣabha |
51 | śakyaṃ kim anyad vaktuṃ te dānād anyaj janeśvara
bruvantu vā mahīpālāḥ sabhāyāṃ ye samāsate dharmārthau saṃpradhāryaiva yadi satyaṃ bravīmy aham |
52 | pramuñcemān mṛtyupāśāt kṣatriyān kṣatriyarṣabha
praśāmya bharataśreṣṭha mā manyuvaśam anvagāḥ |
53 | pitryaṃ tebhyaḥ pradāyāṃśaṃ pāṇḍavebhyo yathocitam
tataḥ saputraḥ siddhārtho bhuṅkṣva bhogān paraṃtapa |
54 | ajātaśatruṃ jānīṣe sthitaṃ dharme satāṃ sadā
saputre tvayi vṛttiṃ ca vartate yāṃ narādhipa |
55 | dāhitaś ca nirastaś ca tvām evopāśritaḥ punaḥ
indraprasthaṃ tvayaivāsau saputreṇa vivāsitaḥ |
56 | sa tatra nivasan sarvān vaśam ānīya pārthivān
tvanmukhān akarod rājan na ca tvām atyavartata |
57 | tasyaivaṃ vartamānasya saubalena jihīrṣatā
rāṣṭrāṇi dhanadhānyaṃ ca prayuktaḥ paramopadhiḥ |
58 | sa tām avasthāṃ saṃprāpya kṛṣṇāṃ prekṣya sabhāgatām
kṣatradharmād ameyātmā nākampata yudhiṣṭhiraḥ |
59 | ahaṃ tu tava teṣāṃ ca śreya icchāmi bhārata
dharmād arthāt sukhāc caiva mā rājan nīnaśaḥ prajāḥ |
60 | anartham arthaṃ manvānā arthaṃ vānartham ātmanaḥ
lobhe 'tiprasṛtān putrān nigṛhṇīṣva viśāṃ pate |
61 | sthitāḥ śuśrūṣituṃ pārthāḥ sthitā yoddhum ariṃdamāḥ
yat te pathyatamaṃ rājaṃs tasmiṃs tiṣṭha paraṃtapa |
62 | tad vākyaṃ pārthivāḥ sarve hṛdayaiḥ samapūjayan
na tatra kaś cid vaktuṃ hi vācaṃ prākrāmad agrataḥ |