Book 5 Chapter 88 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | athopagamya viduram aparāhṇe janārdanaḥ
pitṛṣvasāraṃ govindaḥ so 'bhyagacchad ariṃdamaḥ |
2 | sā dṛṣṭvā kṛṣṇam āyāntaṃ prasannādityavarcasam
kaṇṭhe gṛhītvā prākrośat pṛthā pārthān anusmaran |
3 | teṣāṃ sattvavatāṃ madhye govindaṃ sahacāriṇam
cirasya dṛṣṭvā vārṣṇeyaṃ bāṣpam āhārayat pṛthā |
4 | sābravīt kṛṣṇam āsīnaṃ kṛtātithyaṃ yudhāṃ patim
bāṣpagadgadapūrṇena mukhena pariśuṣyatā |
5 | ye te bālyāt prabhṛtyeva guruśuśrūṣaṇe ratāḥ
parasparasya suhṛdaḥ saṃmatāḥ samacetasaḥ |
6 | nikṛtyā bhraṃśitā rājyāj janārhā nirjanaṃ gatāḥ
vinītakrodhaharṣāś ca brahmaṇyāḥ satyavādinaḥ |
7 | tyaktvā priyasukhe pārthā rudantīm apahāya mām
ahārṣuś ca vanaṃ yāntaḥ samūlaṃ hṛdayaṃ mama |
8 | atadarhā mahātmānaḥ kathaṃ keśava pāṇḍavāḥ
ūṣur mahāvane tāta siṃhavyāghragajākule |
9 | bālā vihīnāḥ pitrā te mayā satatalālitāḥ
apaśyantaḥ svapitarau katham ūṣur mahāvane |
10 | śaṅkhadundubhinirghoṣair mṛdaṅgair vaiṇavair api
pāṇḍavāḥ samabodhyanta bālyāt prabhṛti keśava |
11 | ye sma vāraṇaśabdena hayānāṃ heṣitena ca
rathanemininādaiś ca vyabodhyanta sadā gṛhe |
12 | śaṅkhabherīninādena veṇuvīṇānunādinā
puṇyāhaghoṣamiśreṇa pūjyamānā dvijātibhiḥ |
13 | vastrai ratnair alaṃkāraiḥ pūjayanto dvijanmanaḥ
gīrbhir maṅgalayuktābhir brāhmaṇānāṃ mahātmanām |
14 | arcitair arcanārhaiś ca stuvadbhir abhinanditāḥ
prāsādāgreṣv abodhyanta rāṅkavājinaśāyinaḥ |
15 | te nūnaṃ ninadaṃ śrutvā śvāpadānāṃ mahāvane
na smopayānti nidrāṃ vai atadarhā janārdana |
16 | bherīmṛdaṅganinadaiḥ śaṅkhavaiṇavanisvanaiḥ
strīṇāṃ gītaninādaiś ca madhurair madhusūdana |
17 | bandimāgadhasūtaiś ca stuvadbhir bodhitāḥ katham
mahāvane vyabodhyanta śvāpadānāṃ rutena te |
18 | hrīmān satyadhṛtir dānto bhūtānām anukampitā
kāmadveṣau vaśe kṛtvā satāṃ vartmānuvartate |
19 | ambarīṣasya māndhātur yayāter nahuṣasya ca
bharatasya dilīpasya śiber auśīnarasya ca |
20 | rājarṣīṇāṃ purāṇānāṃ dhuraṃ dhatte durudvahām
śīlavṛttopasaṃpanno dharmajñaḥ satyasaṃgaraḥ |
21 | rājā sarvaguṇopetas trailokyasyāpi yo bhavet
ajātaśatrur dharmātmā śuddhajāmbūnadaprabhaḥ |
22 | śreṣṭhaḥ kuruṣu sarveṣu dharmataḥ śrutavṛttataḥ
priyadarśano dīrghabhujaḥ kathaṃ kṛṣṇa yudhiṣṭhiraḥ |
23 | yaḥ sa nāgāyutaprāṇo vātaraṃhā vṛkodaraḥ
amarṣī pāṇḍavo nityaṃ priyo bhrātuḥ priyaṃkaraḥ |
24 | kīcakasya ca sajñāter yo hantā madhusūdana
śūraḥ krodhavaśānāṃ ca hiḍimbasya bakasya ca |
25 | parākrame śakrasamo vāyuvegasamo jave
maheśvarasamaḥ krodhe bhīmaḥ praharatāṃ varaḥ |
26 | krodhaṃ balam amarṣaṃ ca yo nidhāya paraṃtapaḥ
jitātmā pāṇḍavo 'marṣī bhrātus tiṣṭhati śāsane |
27 | tejorāśiṃ mahātmānaṃ balaugham amitaujasam
bhīmaṃ pradarśanenāpi bhīmasenaṃ janārdana taṃ mamācakṣva vārṣṇeya katham adya vṛkodaraḥ |
28 | āste parighabāhuḥ sa madhyamaḥ pāṇḍavo 'cyuta
arjunenārjuno yaḥ sa kṛṣṇa bāhusahasriṇā dvibāhuḥ spardhate nityam atītenāpi keśava |
29 | kṣipaty ekena vegena pañca bāṇaśatāni yaḥ
iṣvastre sadṛśo rājñaḥ kārtavīryasya pāṇḍavaḥ |
30 | tejasādityasadṛśo maharṣipratimo dame
kṣamayā pṛthivītulyo mahendrasamavikramaḥ |
31 | ādhirājyaṃ mahad dīptaṃ prathitaṃ madhusūdana
āhṛtaṃ yena vīryeṇa kurūṇāṃ sarvarājasu |
32 | yasya bāhubalaṃ ghoraṃ kauravāḥ paryupāsate
sa sarvarathināṃ śreṣṭhaḥ pāṇḍavaḥ satyavikramaḥ |
33 | yo 'pāśrayaḥ pāṇḍavānāṃ devānām iva vāsavaḥ
sa te bhrātā sakhā caiva katham adya dhanaṃjayaḥ |
34 | dayāvān sarvabhūteṣu hrīniṣedho mahāstravit
mṛduś ca sukumāraś ca dhārmikaś ca priyaś ca me |
35 | sahadevo maheṣvāsaḥ śūraḥ samitiśobhanaḥ
bhrātṝṇāṃ kṛṣṇa śuśrūṣur dharmārthakuśalo yuvā |
36 | sadaiva sahadevasya bhrātaro madhusūdana
vṛttaṃ kalyāṇavṛttasya pūjayanti mahātmanaḥ |
37 | jyeṣṭhāpacāyinaṃ vīraṃ sahadevaṃ yudhāṃ patim
śuśrūṣuṃ mama vārṣṇeya mādrīputraṃ pracakṣva me |
38 | sukumāro yuvā śūro darśanīyaś ca pāṇḍavaḥ
bhrātṝṇāṃ kṛṣṇa sarveṣāṃ priyaḥ prāṇo bahiścaraḥ |
39 | citrayodhī ca nakulo maheṣvāso mahābalaḥ
kaccit sa kuśalī kṛṣṇa vatso mama sukhaidhitaḥ |
40 | sukhocitam aduḥkhārhaṃ sukumāraṃ mahāratham
api jātu mahābāho paśyeyaṃ nakulaṃ punaḥ |
41 | pakṣmasaṃpātaje kāle nakulena vinākṛtā
na labhāmi sukhaṃ vīra sādya jīvāmi paśya mām |
42 | sarvaiḥ putraiḥ priyatamā draupadī me janārdana
kulīnā śīlasaṃpannā sarvaiḥ samuditā guṇaiḥ |
43 | putralokāt patilokān vṛṇvānā satyavādinī
priyān putrān parityajya pāṇḍavān anvapadyata |
44 | mahābhijanasaṃpannā sarvakāmaiḥ supūjitā
īśvarī sarvakalyāṇī draupadī katham acyuta |
45 | patibhiḥ pañcabhiḥ śūrair agnikalpaiḥ prahāribhiḥ
upapannā maheṣvāsair draupadī duḥkhabhāginī |
46 | caturdaśam imaṃ varṣaṃ yan nāpaśyam ariṃdama
putrādhibhiḥ paridyūnāṃ draupadīṃ satyavādinīm |
47 | na nūnaṃ karmabhiḥ puṇyair aśnute puruṣaḥ sukham
draupadī cet tathāvṛttā nāśnute sukham avyayam |
48 | na priyo mama kṛṣṇāya bībhatsur na yudhiṣṭhiraḥ
bhīmaseno yamau vāpi yad apaśyaṃ sabhāgatām |
49 | na me duḥkhataraṃ kiṃ cid bhūtapūrvaṃ tato 'dhikam
yad draupadīṃ nivātasthāṃ śvaśurāṇāṃ samīpagām |
50 | ānāyitām anāryeṇa krodhalobhānuvartinā
sarve praikṣanta kurava ekavastrāṃ sabhāgatām |
51 | tatraiva dhṛtarāṣṭraś ca mahārājaś ca bāhlikaḥ
kṛpaś ca somadattaś ca nirviṇṇāḥ kuravas tathā |
52 | tasyāṃ saṃsadi sarvasyāṃ kṣattāraṃ pūjayāmy aham
vṛttena hi bhavaty āryo na dhanena na vidyayā |
53 | tasya kṛṣṇa mahābuddher gambhīrasya mahātmanaḥ
kṣattuḥ śīlam alaṃkāro lokān viṣṭabhya tiṣṭhati |
54 | sā śokārtā ca hṛṣṭā ca dṛṣṭvā govindam āgatam
nānāvidhāni duḥkhāni sarvāṇy evānvakīrtayat |
55 | pūrvair ācaritaṃ yat tat kurājabhir ariṃdama
akṣadyūtaṃ mṛgavadhaḥ kaccid eṣāṃ sukhāvaham |
56 | tan māṃ dahati yat kṛṣṇā sabhāyāṃ kurusaṃnidhau
dhārtarāṣṭraiḥ parikliṣṭā yathā nakuśalaṃ tathā |
57 | nirvāsanaṃ ca nagarāt pravrajyā ca paraṃtapa
nānāvidhānāṃ duḥkhānām āvāso 'smi janārdana ajñātacaryā bālānām avarodhaś ca keśava |
58 | na sma kleśatamaṃ me syāt putraiḥ saha paraṃtapa
duryodhanena nikṛtā varṣam adya caturdaśam |
59 | duḥkhād api sukhaṃ na syād yadi puṇyaphalakṣayaḥ
na me viśeṣo jātv āsīd dhārtarāṣṭreṣu pāṇḍavaiḥ |
60 | tena satyena kṛṣṇa tvāṃ hatāmitraṃ śriyā vṛtam
asmād vimuktaṃ saṃgrāmāt paśyeyaṃ pāṇḍavaiḥ saha naiva śakyāḥ parājetuṃ sattvaṃ hy eṣāṃ tathāgatam |
61 | pitaraṃ tv eva garheyaṃ nātmānaṃ na suyodhanam
yenāhaṃ kuntibhojāya dhanaṃ dhūrtair ivārpitā |
62 | bālāṃ mām āryakas tubhyaṃ krīḍantīṃ kanduhastakām
adadāt kuntibhojāya sakhā sakhye mahātmane |
63 | sāhaṃ pitrā ca nikṛtā śvaśuraiś ca paraṃtapa
atyantaduḥkhitā kṛṣṇa kiṃ jīvitaphalaṃ mama |
64 | yan mā vāg abravīn naktaṃ sūtake savyasācinaḥ
putras te pṛthivīṃ jetā yaśaś cāsya divaṃ spṛśet |
65 | hatvā kurūn grāmajanye rājyaṃ prāpya dhanaṃjayaḥ
bhrātṛbhiḥ saha kaunteyas trīn medhān āhariṣyati |
66 | nāhaṃ tām abhyasūyāmi namo dharmāya vedhase
kṛṣṇāya mahate nityaṃ dharmo dhārayati prajāḥ |
67 | dharmaś ced asti vārṣṇeya tathā satyaṃ bhaviṣyati
tvaṃ cāpi tat tathā kṛṣṇa sarvaṃ saṃpādayiṣyasi |
68 | na māṃ mādhava vaidhavyaṃ nārthanāśo na vairitā
tathā śokāya bhavati yathā putrair vinābhavaḥ |
69 | yāhaṃ gāṇḍīvadhanvānaṃ sarvaśastrabhṛtāṃ varam
dhanaṃjayaṃ na paśyāmi kā śāntir hṛdayasya me |
70 | idaṃ caturdaśaṃ varṣaṃ yan nāpaśyaṃ yudhiṣṭhiram
dhanaṃjayaṃ ca govinda yamau taṃ ca vṛkodaram |
71 | jīvanāśaṃ pranaṣṭānāṃ śrāddhaṃ kurvanti mānavāḥ
arthatas te mama mṛtās teṣāṃ cāhaṃ janārdana |
72 | brūyā mādhava rājānaṃ dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram
bhūyāṃs te hīyate dharmo mā putraka vṛthā kṛthāḥ |
73 | parāśrayā vāsudeva yā jīvāmi dhig astu mām
vṛtteḥ kṛpaṇalabdhāyā apratiṣṭhaiva jyāyasī |
74 | atho dhanaṃjayaṃ brūyā nityodyuktaṃ vṛkodaram
yadarthaṃ kṣatriyā sūte tasya kālo 'yam āgataḥ |
75 | asmiṃś ced āgate kāle kālo vo 'tikramiṣyati
lokasaṃbhāvitāḥ santaḥ sunṛśaṃsaṃ kariṣyatha |
76 | nṛśaṃsena ca vo yuktāṃs tyajeyaṃ śāśvatīḥ samāḥ
kāle hi samanuprāpte tyaktavyam api jīvitam |
77 | mādrīputrau ca vaktavyau kṣatradharmaratau sadā
vikrameṇārjitān bhogān vṛṇītaṃ jīvitād api |
78 | vikramādhigatā hy arthāḥ kṣatradharmeṇa jīvataḥ
mano manuṣyasya sadā prīṇanti puruṣottama |
79 | gatvā brūhi mahābāho sarvaśastrabhṛtāṃ varam
arjunaṃ pāṇḍavaṃ vīraṃ draupadyāḥ padavīṃ cara |
80 | viditau hi tavātyantaṃ kruddhāv iva yathāntakau
bhīmārjunau nayetāṃ hi devān api parāṃ gatim |
81 | tayoś caitad avajñānaṃ yat sā kṛṣṇā sabhāṃ gatā
duḥśāsanaś ca karṇaś ca paruṣāṇy abhyabhāṣatām |
82 | duryodhano bhīmasenam abhyagacchan manasvinam
paśyatāṃ kurumukhyānāṃ tasya drakṣyati yat phalam |
83 | na hi vairaṃ samāsādya praśāmyati vṛkodaraḥ
sucirād api bhīmasya na hi vairaṃ praśāmyati yāvadantaṃ na nayati śātravāñ śatrukarśanaḥ |
84 | na duḥkhaṃ rājyaharaṇaṃ na ca dyūte parājayaḥ
pravrājanaṃ ca putrāṇāṃ na me tad duḥkhakāraṇam |
85 | yat tu sā bṛhatī śyāmā ekavastrā sabhāṃ gatā
aśṛṇot paruṣā vācas tato duḥkhataraṃ nu kim |
86 | strīdharmiṇī varārohā kṣatradharmaratā sadā
nādhyagacchat tathā nāthaṃ kṛṣṇā nāthavatī satī |
87 | yasyā mama saputrāyās tvaṃ nātho madhusūdana
rāmaś ca balināṃ śreṣṭhaḥ pradyumnaś ca mahārathaḥ |
88 | sāham evaṃvidhaṃ duḥkhaṃ sahe 'dya puruṣottama
bhīme jīvati durdharṣe vijaye cāpalāyini |
89 | tata āśvāsayām āsa putrādhibhir abhiplutām
pitṛṣvasāraṃ śocantīṃ śauriḥ pārthasakhaḥ pṛthām |
90 | kā nu sīmantinī tvādṛg lokeṣv asti pitṛṣvasaḥ
śūrasya rājño duhitā ājamīḍhakulaṃ gatā |
91 | mahākulīnā bhavatī hradād dhradam ivāgatā
īśvarī sarvakalyāṇī bhartrā paramapūjitā |
92 | vīrasūr vīrapatnī ca sarvaiḥ samuditā guṇaiḥ
sukhaduḥkhe mahāprājñe tvādṛśī soḍhum arhati |
93 | nidrātandrī krodhaharṣau kṣutpipāse himātapau
etāni pārthā nirjitya nityaṃ vīrāḥ sukhe ratāḥ |
94 | tyaktagrāmyasukhāḥ pārthā nityaṃ vīrasukhapriyāḥ
na te svalpena tuṣyeyur mahotsāhā mahābalāḥ |
95 | antaṃ dhīrā niṣevante madhyaṃ grāmyasukhapriyāḥ
uttamāṃś ca parikleśān bhogāṃś cātīva mānuṣān |
96 | anteṣu remire dhīrā na te madhyeṣu remire
antaprāptiṃ sukhām āhur duḥkham antaram antayoḥ |
97 | abhivādayanti bhavatīṃ pāṇḍavāḥ saha kṛṣṇayā
ātmānaṃ ca kuśalinaṃ nivedyāhur anāmayam |
98 | arogān sarvasiddhārthān kṣipraṃ drakṣyasi pāṇḍavān
īśvarān sarvalokasya hatāmitrāñ śriyā vṛtān |
99 | evam āśvāsitā kuntī pratyuvāca janārdanam
putrādhibhir abhidhvastā nigṛhyābuddhijaṃ tamaḥ |
100 | yad yat teṣāṃ mahābāho pathyaṃ syān madhusūdana
yathā yathā tvaṃ manyethāḥ kuryāḥ kṛṣṇa tathā tathā |
101 | avilopena dharmasya anikṛtyā paraṃtapa
prabhāvajñāsmi te kṛṣṇa satyasyābhijanasya ca |
102 | vyavasthāyāṃ ca mitreṣu buddhivikramayos tathā
tvam eva naḥ kule dharmas tvaṃ satyaṃ tvaṃ tapo mahat |
103 | tvaṃ trātā tvaṃ mahad brahma tvayi sarvaṃ pratiṣṭhitam
yathaivāttha tathaivaitat tvayi satyaṃ bhaviṣyati |
104 | tām āmantrya ca govindaḥ kṛtvā cābhipradakṣiṇam
prātiṣṭhata mahābāhur duryodhanagṛhān prati |