Book 5 Chapter 81 | |
1 | arjuna uvāca |
1 | kurūṇām adya sarveṣāṃ bhavān suhṛd anuttamaḥ
saṃbandhī dayito nityam ubhayoḥ pakṣayor api |
2 | pāṇḍavair dhārtarāṣṭrāṇāṃ pratipādyam anāmayam
samarthaḥ praśamaṃ caiṣāṃ kartuṃ tvam asi keśava |
3 | tvam itaḥ puṇḍarīkākṣa suyodhanam amarṣaṇam
śāntyarthaṃ bhārataṃ brūyā yat tad vācyam amitrahan |
4 | tvayā dharmārthayuktaṃ ced uktaṃ śivam anāmayam
hitaṃ nādāsyate bālo diṣṭasya vaśam eṣyati |
5 | bhagavān uvāca |
5 | dharmyam asmaddhitaṃ caiva kurūṇāṃ yad anāmayam
eṣa yāsyāmi rājānaṃ dhṛtarāṣṭram abhīpsayā |
6 | vaiśaṃpāyana uvāca |
6 | tato vyapete tamasi sūrye vimala udgate
maitre muhūrte saṃprāpte mṛdvarciṣi divākare |
7 | kaumude māsi revatyāṃ śaradante himāgame
sphītasasyasukhe kāle kalyaḥ sattvavatāṃ varaḥ |
8 | maṅgalyāḥ puṇyanirghoṣā vācaḥ śṛṇvaṃś ca sūnṛtāḥ
brāhmaṇānāṃ pratītānām ṛṣīṇām iva vāsavaḥ |
9 | kṛtvā paurvāhṇikaṃ kṛtyaṃ snātaḥ śucir alaṃkṛtaḥ
upatasthe vivasvantaṃ pāvakaṃ ca janārdanaḥ |
10 | ṛṣabhaṃ pṛṣṭha ālabhya brāhmaṇān abhivādya ca
agniṃ pradakṣiṇaṃ kṛtvā paśyan kalyāṇam agrataḥ |
11 | tat pratijñāya vacanaṃ pāṇḍavasya janārdanaḥ
śiner naptāram āsīnam abhyabhāṣata sātyakim |
12 | ratha āropyatāṃ śaṅkhaś cakraṃ ca gadayā saha
upāsaṅgāś ca śaktyaś ca sarvapraharaṇāni ca |
13 | duryodhano hi duṣṭātmā karṇaś ca sahasaubalaḥ
na ca śatrur avajñeyaḥ prākṛto 'pi balīyasā |
14 | tatas tan matam ājñāya keśavasya puraḥsarāḥ
prasasrur yojayiṣyanto rathaṃ cakragadābhṛtaḥ |
15 | taṃ dīptam iva kālāgnim ākāśagam ivādhvagam
candrasūryaprakāśābhyāṃ cakrābhyāṃ samalaṃkṛtam |
16 | ardhacandraiś ca candraiś ca matsyaiḥ samṛgapakṣibhiḥ
puṣpaiś ca vividhaiś citraṃ maṇiratnaiś ca sarvaśaḥ |
17 | taruṇādityasaṃkāśaṃ bṛhantaṃ cārudarśanam
maṇihemavicitrāṅgaṃ sudhvajaṃ supatākinam |
18 | sūpaskaram anādhṛṣyaṃ vaiyāghraparivāraṇam
yaśoghnaṃ pratyamitrāṇāṃ yadūnāṃ nandivardhanam |
19 | vājibhiḥ sainyasugrīvameghapuṣpabalāhakaiḥ
snātaiḥ saṃpādayāṃ cakruḥ saṃpannaiḥ sarvasaṃpadā |
20 | mahimānaṃ tu kṛṣṇasya bhūya evābhivardhayan
sughoṣaḥ patagendreṇa dhvajena yuyuje rathaḥ |
21 | taṃ meruśikharaprakhyaṃ meghadundubhinisvanam
āruroha rathaṃ śaurir vimānam iva puṇyakṛt |
22 | tataḥ sātyakim āropya prayayau puruṣottamaḥ
pṛthivīṃ cāntarikṣaṃ ca rathaghoṣeṇa nādayan |
23 | vyapoḍhābhraghanaḥ kālaḥ kṣaṇena samapadyata
śivaś cānuvavau vāyuḥ praśāntam abhavad rajaḥ |
24 | pradakṣiṇānulomāś ca maṅgalyā mṛgapakṣiṇaḥ
prayāṇe vāsudevasya babhūvur anuyāyinaḥ |
25 | maṅgalyārthapadaiḥ śabdair anvavartanta sarvaśaḥ
sārasāḥ śatapatrāś ca haṃsāś ca madhusūdanam |
26 | mantrāhutimahāhomair hūyamānaś ca pāvakaḥ
pradakṣiṇaśikho bhūtvā vidhūmaḥ samapadyata |
27 | vasiṣṭho vāmadevaś ca bhūridyumno gayaḥ krathaḥ
śukranāradavālmīkā marutaḥ kuśiko bhṛguḥ |
28 | brahmadevarṣayaś caiva kṛṣṇaṃ yadusukhāvaham
pradakṣiṇam avartanta sahitā vāsavānujam |
29 | evam etair mahābhāgair maharṣigaṇasādhubhiḥ
pūjitaḥ prayayau kṛṣṇaḥ kurūṇāṃ sadanaṃ prati |
30 | taṃ prayāntam anuprāyāt kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ
bhīmasenārjunau cobhau mādrīputrau ca pāṇḍavau |
31 | cekitānaś ca vikrānto dhṛṣṭaketuś ca cedipaḥ
drupadaḥ kāśirājaś ca śikhaṇḍī ca mahārathaḥ |
32 | dhṛṣṭadyumnaḥ saputraś ca virāṭaḥ kekayaiḥ saha
saṃsādhanārthaṃ prayayuḥ kṣatriyāḥ kṣatriyarṣabham |
33 | tato 'nuvrajya govindaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
rājñāṃ sakāśe dyutimān uvācedaṃ vacas tadā |
34 | yo naiva kāmān na bhayān na lobhān nārthakāraṇāt
anyāyam anuvarteta sthirabuddhir alolupaḥ |
35 | dharmajño dhṛtimān prājñaḥ sarvabhūteṣu keśavaḥ
īśvaraḥ sarvabhūtānāṃ devadevaḥ pratāpavān |
36 | taṃ sarvaguṇasaṃpannaṃ śrīvatsakṛtalakṣaṇam
saṃpariṣvajya kaunteyaḥ saṃdeṣṭum upacakrame |
37 | yā sā bālyāt prabhṛty asmān paryavardhayatābalā
upavāsatapaḥśīlā sadā svastyayane ratā |
38 | devatātithipūjāsu guruśuśrūṣaṇe ratā
vatsalā priyaputrā ca priyāsmākaṃ janārdana |
39 | suyodhanabhayād yā no 'trāyatāmitrakarśana
mahato mṛtyusaṃbādhād uttaran naur ivārṇavāt |
40 | asmatkṛte ca satataṃ yayā duḥkhāni mādhava
anubhūtāny aduḥkhārhā tāṃ sma pṛccher anāmayam |
41 | bhṛśam āśvāsayeś caināṃ putraśokapariplutām
abhivādya svajethāś ca pāṇḍavān parikīrtayan |
42 | ūḍhāt prabhṛti duḥkhāni śvaśurāṇām ariṃdama
nikārān atadarhā ca paśyantī duḥkham aśnute |
43 | api jātu sa kālaḥ syāt kṛṣṇa duḥkhaviparyayaḥ
yad ahaṃ mātaraṃ kliṣṭāṃ sukhe dadhyām ariṃdama |
44 | pravrajanto 'nvadhāvat sā kṛpaṇā putragṛddhinī
rudatīm apahāyainām upagacchāma yad vanam |
45 | na nūnaṃ mriyate duḥkhaiḥ sā cej jīvati keśava
tathā putrādhibhir gāḍham ārtā hy ānartasatkṛtā |
46 | abhivādyā tu sā kṛṣṇa tvayā madvacanād vibho
dhṛtarāṣṭraś ca kauravyo rājānaś ca vayo 'dhikāḥ |
47 | bhīṣmaṃ droṇaṃ kṛpaṃ caiva mahārājaṃ ca bāhlikam
drauṇiṃ ca somadattaṃ ca sarvāṃś ca bharatān pṛthak |
48 | viduraṃ ca mahāprājñaṃ kurūṇāṃ mantradhāriṇam
agādhabuddhiṃ dharmajñaṃ svajethā madhusūdana |
49 | ity uktvā keśavaṃ tatra rājamadhye yudhiṣṭhiraḥ
anujñāto nivavṛte kṛṣṇaṃ kṛtvā pradakṣiṇam |
50 | vrajann eva tu bībhatsuḥ sakhāyaṃ puruṣarṣabham
abravīt paravīraghnaṃ dāśārham aparājitam |
51 | yad asmākaṃ vibho vṛttaṃ purā vai mantraniścaye
ardharājyasya govinda viditaṃ sarvarājasu |
52 | tac ced dadyād asaṅgena satkṛtyānavamanya ca
priyaṃ me syān mahābāho mucyeran mahato bhayāt |
53 | ataś ced anyathā kartā dhārtarāṣṭro 'nupāyavit
antaṃ nūnaṃ kariṣyāmi kṣatriyāṇāṃ janārdana |
54 | evam ukte pāṇḍavena paryahṛṣyad vṛkodaraḥ
muhur muhuḥ krodhavaśāt prāvepata ca pāṇḍavaḥ |
55 | vepamānaś ca kaunteyaḥ prākrośan mahato ravān
dhanaṃjayavacaḥ śrutvā harṣotsiktamanā bhṛśam |
56 | tasya taṃ ninadaṃ śrutvā saṃprāvepanta dhanvinaḥ
vāhanāni ca sarvāṇi śakṛnmūtraṃ prasusruvuḥ |
57 | ity uktvā keśavaṃ tatra tathā coktvā viniścayam
anujñāto nivavṛte pariṣvajya janārdanam |
58 | teṣu rājasu sarveṣu nivṛtteṣu janārdanaḥ
tūrṇam abhyapatad dhṛṣṭaḥ sainyasugrīvavāhanaḥ |
59 | te hayā vāsudevasya dārukeṇa pracoditāḥ
panthānam ācemur iva grasamānā ivāmbaram |
60 | athāpaśyan mahābāhur ṛṣīn adhvani keśavaḥ
brāhmyā śriyā dīpyamānān sthitān ubhayataḥ pathi |
61 | so 'vatīrya rathāt tūrṇam abhivādya janārdanaḥ
yathāvat tān ṛṣīn sarvān abhyabhāṣata pūjayan |
62 | kaccil lokeṣu kuśalaṃ kaccid dharmaḥ svanuṣṭhitaḥ
brāhmaṇānāṃ trayo varṇāḥ kaccit tiṣṭhanti śāsane |
63 | tebhyaḥ prayujya tāṃ pūjāṃ provāca madhusūdanaḥ
bhagavantaḥ kva saṃsiddhāḥ kā vīthī bhavatām iha |
64 | kiṃ vā bhagavatāṃ kāryam ahaṃ kiṃ karavāṇi vaḥ
kenārthenopasaṃprāptā bhagavanto mahītalam |
65 | tam abravīj jāmadagnya upetya madhusūdanam
pariṣvajya ca govindaṃ purā sucarite sakhā |
66 | devarṣayaḥ puṇyakṛto brāhmaṇāś ca bahuśrutāḥ
rājarṣayaś ca dāśārha mānayantas tapasvinaḥ |
67 | devāsurasya draṣṭāraḥ purāṇasya mahādyute
sametaṃ pārthivaṃ kṣatraṃ didṛkṣantaś ca sarvataḥ |
68 | sabhāsadaś ca rājānas tvāṃ ca satyaṃ janārdana
etan mahat prekṣaṇīyaṃ draṣṭuṃ gacchāma keśava |
69 | dharmārthasahitā vācaḥ śrotum icchāma mādhava
tvayocyamānāḥ kuruṣu rājamadhye paraṃtapa |
70 | bhīṣmadroṇādayaś caiva viduraś ca mahāmatiḥ
tvaṃ ca yādavaśārdūla sabhāyāṃ vai sameṣyatha |
71 | tava vākyāni divyāni tatra teṣāṃ ca mādhava
śrotum icchāma govinda satyāni ca śubhāni ca |
72 | āpṛṣṭo 'si mahābāho punar drakṣyāmahe vayam
yāhy avighnena vai vīra drakṣyāmas tvāṃ sabhāgatam |