Book 5 Chapter 56 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | kāṃs tatra saṃjayāpaśyaḥ pratyarthena samāgatān
ye yotsyante pāṇḍavārthe putrasya mama vāhinīm |
2 | saṃjaya uvāca |
2 | mukhyam andhakavṛṣṇīnām apaśyaṃ kṛṣṇam āgatam
cekitānaṃ ca tatraiva yuyudhānaṃ ca sātyakim |
3 | pṛthag akṣauhiṇībhyāṃ tau pāṇḍavān abhisaṃśritau
mahārathau samākhyātāv ubhau puruṣamāninau |
4 | akṣauhiṇyātha pāñcālyo daśabhis tanayair vṛtaḥ
satyajitpramukhair vīrair dhṛṣṭadyumnapurogamaiḥ |
5 | drupado vardhayan mānaṃ śikhaṇḍiparipālitaḥ
upāyāt sarvasainyānāṃ praticchādya tadā vapuḥ |
6 | virāṭaḥ saha putrābhyāṃ śaṅkhenaivottareṇa ca
sūryadattādibhir vīrair madirāśvapurogamaiḥ |
7 | sahitaḥ pṛthivīpālo bhrātṛbhis tanayais tathā
akṣauhiṇyaiva sainyasya vṛtaḥ pārthaṃ samāśritaḥ |
8 | jārāsaṃdhir māgadhaś ca dhṛṣṭaketuś ca cedirāṭ
pṛthak pṛthag anuprāptau pṛthag akṣauhiṇīvṛtau |
9 | kekayā bhrātaraḥ pañca sarve lohitakadhvajāḥ
akṣauhiṇīparivṛtāḥ pāṇḍavān abhisaṃśritāḥ |
10 | etān etāvatas tatra yān apaśyaṃ samāgatān
ye pāṇḍavārthe yotsyanti dhārtarāṣṭrasya vāhinīm |
11 | yo veda mānuṣaṃ vyūhaṃ daivaṃ gāndharvam āsuram
sa tasya senāpramukhe dhṛṣṭadyumno mahāmanāḥ |
12 | bhīṣmaḥ śāṃtanavo rājan bhāgaḥ kḷptaḥ śikhaṇḍinaḥ
taṃ virāṭo 'nu saṃyātā saha matsyaiḥ prahāribhiḥ |
13 | jyeṣṭhasya pāṇḍuputrasya bhāgo madrādhipo balī
tau tu tatrābruvan ke cid viṣamau no matāv iti |
14 | duryodhanaḥ sahasutaḥ sārdhaṃ bhrātṛśatena ca
prācyāś ca dākṣiṇātyāś ca bhīmasenasya bhāgataḥ |
15 | arjunasya tu bhāgena karṇo vaikartano mataḥ
aśvatthāmā vikarṇaś ca saindhavaś ca jayadrathaḥ |
16 | aśakyāś caiva ye ke cit pṛthivyāṃ śūramāninaḥ
sarvāṃs tān arjunaḥ pārthaḥ kalpayām āsa bhāgataḥ |
17 | maheṣvāsā rājaputrā bhrātaraḥ pañca kekayāḥ
kekayān eva bhāgena kṛtvā yotsyanti saṃyuge |
18 | teṣām eva kṛto bhāgo mālavāḥ śālvakekayāḥ
trigartānāṃ ca dvau mukhyau yau tau saṃśaptakāv iti |
19 | duryodhanasutāḥ sarve tathā duḥśāsanasya ca
saubhadreṇa kṛto bhāgo rājā caiva bṛhadbalaḥ |
20 | draupadeyā maheṣvāsāḥ suvarṇavikṛtadhvajāḥ
dhṛṣṭadyumnamukhā droṇam abhiyāsyanti bhārata |
21 | cekitānaḥ somadattaṃ dvairathe yoddhum icchati
bhojaṃ tu kṛtavarmāṇaṃ yuyudhāno yuyutsati |
22 | sahadevas tu mādreyaḥ śūraḥ saṃkrandano yudhi
svam aṃśaṃ kalpayām āsa śyālaṃ te subalātmajam |
23 | ulūkaṃ cāpi kaitavyaṃ ye ca sārasvatā gaṇāḥ
nakulaḥ kalpayām āsa bhāgaṃ mādravatīsutaḥ |
24 | ye cānye pārthivā rājan pratyudyāsyanti saṃyuge
samāhvānena tāṃś cāpi pāṇḍuputrā akalpayan |
25 | evam eṣām anīkāni pravibhaktāni bhāgaśaḥ
yat te kāryaṃ saputrasya kriyatāṃ tad akālikam |
26 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
26 | na santi sarve putrā me mūḍhā durdyūtadevinaḥ
yeṣāṃ yuddhaṃ balavatā bhīmena raṇamūrdhani |
27 | rājānaḥ pārthivāḥ sarve prokṣitāḥ kāladharmaṇā
gāṇḍīvāgniṃ pravekṣyanti pataṅgā iva pāvakam |
28 | vidrutāṃ vāhinīṃ manye kṛtavairair mahātmabhiḥ
tāṃ raṇe ke 'nuyāsyanti prabhagnāṃ pāṇḍavair yudhi |
29 | sarve hy atirathāḥ śūrāḥ kīrtimantaḥ pratāpinaḥ
sūryapāvakayos tulyās tejasā samitiṃjayāḥ |
30 | yeṣāṃ yudhiṣṭhiro netā goptā ca madhusūdanaḥ
yodhau ca pāṇḍavau vīrau savyasācivṛkodarau |
31 | nakulaḥ sahadevaś ca dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ
sātyakir drupadaś caiva dhṛṣṭadyumnasya cātmajaḥ |
32 | uttamaujāś ca pāñcālyo yudhāmanyuś ca durjayaḥ
śikhaṇḍī kṣatradevaś ca tathā vairāṭir uttaraḥ |
33 | kāśayaś cedayaś caiva matsyāḥ sarve ca sṛñjayāḥ
virāṭaputro babhrūś ca pāñcālāś ca prabhadrakāḥ |
34 | yeṣām indro 'py akāmānāṃ na haret pṛthivīm imām
vīrāṇāṃ raṇadhīrāṇāṃ ye bhindyuḥ parvatān api |
35 | tān sarvān guṇasaṃpannān amanuṣyapratāpinaḥ
krośato mama duṣputro yoddhum icchati saṃjaya |
36 | duryodhana uvāca |
36 | ubhau sva ekajātīyau tathobhau bhūmigocarau
atha kasmāt pāṇḍavānām ekato manyase jayam |
37 | pitāmahaṃ ca droṇaṃ ca kṛpaṃ karṇaṃ ca durjayam
jayadrathaṃ somadattam aśvatthāmānam eva ca |
38 | sucetaso maheṣvāsān indro 'pi sahito 'maraiḥ
aśaktaḥ samare jetuṃ kiṃ punas tāta pāṇḍavāḥ |
39 | sarvā ca pṛthivī sṛṣṭā madarthe tāta pāṇḍavān
āryān dhṛtimataḥ śūrān agnikalpān prabādhitum |
40 | na māmakān pāṇḍavās te samarthāḥ prativīkṣitum
parākrānto hy ahaṃ pāṇḍūn saputrān yoddhum āhave |
41 | matpriyaṃ pārthivāḥ sarve ye cikīrṣanti bhārata
te tān āvārayiṣyanti aiṇeyān iva tantunā |
42 | mahatā rathavaṃśena śarajālaiś ca māmakaiḥ
abhidrutā bhaviṣyanti pāñcālāḥ pāṇḍavaiḥ saha |
43 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
43 | unmatta iva me putro vilapaty eṣa saṃjaya
na hi śakto yudhā jetuṃ dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram |
44 | jānāti hi sadā bhīṣmaḥ pāṇḍavānāṃ yaśasvinām
balavattāṃ saputrāṇāṃ dharmajñānāṃ mahātmanām |
45 | yato nārocayam ahaṃ vigrahaṃ tair mahātmabhiḥ
kiṃ tu saṃjaya me brūhi punas teṣāṃ viceṣṭitam |
46 | kas tāṃs tarasvino bhūyaḥ saṃdīpayati pāṇḍavān
arciṣmato maheṣvāsān haviṣā pāvakān iva |
47 | saṃjaya uvāca |
47 | dhṛṣṭadyumnaḥ sadaivaitān saṃdīpayati bhārata
yudhyadhvam iti mā bhaiṣṭa yuddhād bharatasattamāḥ |
48 | ye ke cit pārthivās tatra dhārtarāṣṭreṇa saṃvṛtāḥ
yuddhe samāgamiṣyanti tumule kavacahrade |
49 | tān sarvān āhave kruddhān sānubandhān samāgatān
aham ekaḥ samādāsye timir matsyān ivaudakān |
50 | bhīṣmaṃ droṇaṃ kṛpaṃ karṇaṃ drauṇiṃ śalyaṃ suyodhanam
etāṃś cāpi nirotsyāmi veleva makarālayam |
51 | tathā bruvāṇaṃ dharmātmā prāha rājā yudhiṣṭhiraḥ
tava dhairyaṃ ca vīryaṃ ca pāñcālāḥ pāṇḍavaiḥ saha sarve samadhirūḍhāḥ sma saṃgrāmān naḥ samuddhara |
52 | jānāmi tvāṃ mahābāho kṣatradharme vyavasthitam
samartham ekaṃ paryāptaṃ kauravāṇāṃ yuyutsatām bhavatā yad vidhātavyaṃ tan naḥ śreyaḥ paraṃtapa |
53 | saṃgrāmād apayātānāṃ bhagnānāṃ śaraṇaiṣiṇām
pauruṣaṃ darśayañ śūro yas tiṣṭhed agrataḥ pumān krīṇīyāt taṃ sahasreṇa nītiman nāma tat padam |
54 | sa tvaṃ śūraś ca vīraś ca vikrāntaś ca nararṣabha
bhayārtānāṃ paritrātā saṃyugeṣu na saṃśayaḥ |
55 | evaṃ bruvati kaunteye dharmātmani yudhiṣṭhire
dhṛṣṭadyumna uvācedaṃ māṃ vaco gatasādhvasaḥ |
56 | sarvāñ janapadān sūta yodhā duryodhanasya ye
sabāhlīkān kurūn brūyāḥ prātipeyāñ śaradvataḥ |
57 | sūtaputraṃ tathā droṇaṃ sahaputraṃ jayadratham
duḥśāsanaṃ vikarṇaṃ ca tathā duryodhanaṃ nṛpam |
58 | bhīṣmaṃ caiva brūhi gatvā tvam āśu; yudhiṣṭhiraṃ sādhunaivābhyupeta
mā vo vadhīd arjuno devaguptaḥ; kṣipraṃ yācadhvaṃ pāṇḍavaṃ lokavīram |
59 | naitādṛśo hi yodho 'sti pṛthivyām iha kaś cana
yathāvidhaḥ savyasācī pāṇḍavaḥ śastravittamaḥ |
60 | devair hi saṃbhṛto divyo ratho gāṇḍīvadhanvanaḥ
na sa jeyo manuṣyeṇa mā sma kṛdhvaṃ mano yudhi |