Book 5 Chapter 50 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | sarva ete mahotsāhā ye tvayā parikīrtitāḥ
ekatas tv eva te sarve sametā bhīma ekataḥ |
2 | bhīmasenād dhi me bhūyo bhayaṃ saṃjāyate mahat
kruddhād amarṣaṇāt tāta vyāghrād iva mahāruroḥ |
3 | jāgarmi rātrayaḥ sarvā dīrgham uṣṇaṃ ca niḥśvasan
bhīto vṛkodarāt tāta siṃhāt paśur ivābalaḥ |
4 | na hi tasya mahābāhoḥ śakrapratimatejasaḥ
sainye 'smin pratipaśyāmi ya enaṃ viṣahed yudhi |
5 | amarṣaṇaś ca kaunteyo dṛḍhavairaś ca pāṇḍavaḥ
anarmahāsī sonmādas tiryakprekṣī mahāsvanaḥ |
6 | mahāvego mahotsāho mahābāhur mahābalaḥ
mandānāṃ mama putrāṇāṃ yuddhenāntaṃ kariṣyati |
7 | ūrugrāhagṛhītānāṃ gadāṃ bibhrad vṛkodaraḥ
kurūṇām ṛṣabho yuddhe daṇḍapāṇir ivāntakaḥ |
8 | śaikyāyasamayīṃ ghorāṃ gadāṃ kāñcanabhūṣitām
manasāhaṃ prapaśyāmi brahmadaṇḍam ivodyatam |
9 | yathā rurūṇāṃ yūtheṣu siṃho jātabalaś caret
māmakeṣu tathā bhīmo baleṣu vicariṣyati |
10 | sarveṣāṃ mama putrāṇāṃ sa ekaḥ krūravikramaḥ
bahvāśī vipratīpaś ca bālye 'pi rabhasaḥ sadā |
11 | udvepate me hṛdayaṃ yadā duryodhanādayaḥ
bālye 'pi tena yudhyanto vāraṇeneva marditāḥ |
12 | tasya vīryeṇa saṃkliṣṭā nityam eva sutā mama
sa eva hetur bhedasya bhīmo bhīmaparākramaḥ |
13 | grasamānam anīkāni naravāraṇavājinām
paśyāmīvāgrato bhīmaṃ krodhamūrchitam āhave |
14 | astre droṇārjunasamaṃ vāyuvegasamaṃ jave
saṃjayācakṣva me śūraṃ bhīmasenam amarṣaṇam |
15 | atilābhaṃ tu manye 'haṃ yat tena ripughātinā
tadaiva na hatāḥ sarve mama putrā manasvinā |
16 | yena bhīmabalā yakṣā rākṣasāś ca samāhatāḥ
kathaṃ tasya raṇe vegaṃ mānuṣaḥ prasahiṣyati |
17 | na sa jātu vaśe tasthau mama bālo 'pi saṃjaya
kiṃ punar mama duṣputraiḥ kliṣṭaḥ saṃprati pāṇḍavaḥ |
18 | niṣṭhuraḥ sa ca naiṣṭhuryād bhajyed api na saṃnamet
tiryakprekṣī saṃhatabhrūḥ kathaṃ śāmyed vṛkodaraḥ |
19 | bṛhadaṃso 'pratibalo gauras tāla ivodgataḥ
pramāṇato bhīmasenaḥ prādeśenādhiko 'rjunāt |
20 | javena vājino 'tyeti balenātyeti kuñjarān
avyaktajalpī madhvakṣo madhyamaḥ pāṇḍavo balī |
21 | iti bālye śrutaḥ pūrvaṃ mayā vyāsamukhāt purā
rūpato vīryataś caiva yāthātathyena pāṇḍavaḥ |
22 | āyasena sa daṇḍena rathān nāgān hayān narān
haniṣyati raṇe kruddho bhīmaḥ praharatāṃ varaḥ |
23 | amarṣī nityasaṃrabdho raudraḥ krūraparākramaḥ
mama tāta pratīpāni kurvan pūrvaṃ vimānitaḥ |
24 | niṣkīrṇām āyasīṃ sthūlāṃ suparvāṃ kāñcanīṃ gadām
śataghnīṃ śatanirhrādāṃ kathaṃ śakṣyanti me sutāḥ |
25 | apāram aplavāgādhaṃ samudraṃ śaraveginam
bhīmasenamayaṃ durgaṃ tāta mandās titīrṣavaḥ |
26 | krośato me na śṛṇvanti bālāḥ paṇḍitamāninaḥ
viṣamaṃ nāvabudhyante prapātaṃ madhudarśinaḥ |
27 | saṃyugaṃ ye kariṣyanti nararūpeṇa vāyunā
niyataṃ coditā dhātrā siṃheneva mahāmṛgāḥ |
28 | śaikyāṃ tāta catuṣkiṣkuṃ ṣaḍasrim amitaujasam
prahitāṃ duḥkhasaṃsparśāṃ kathaṃ śakṣyanti me sutāḥ |
29 | gadāṃ bhrāmayatas tasya bhindato hastimastakān
sṛkkiṇī lelihānasya bāṣpam utsṛjato muhuḥ |
30 | uddiśya pātān patataḥ kurvato bhairavān ravān
pratīpān patato mattān kuñjarān pratigarjataḥ |
31 | vigāhya rathamārgeṣu varān uddiśya nighnataḥ
agneḥ prajvalitasyeva api mucyeta me prajā |
32 | vīthīṃ kurvan mahābāhur drāvayan mama vāhinīm
nṛtyann iva gadāpāṇir yugāntaṃ darśayiṣyati |
33 | prabhinna iva mātaṅgaḥ prabhañjan puṣpitān drumān
pravekṣyati raṇe senāṃ putrāṇāṃ me vṛkodaraḥ |
34 | kurvan rathān vipuruṣān vidhvajān bhagnapuṣkarān
ārujan puruṣavyāghro rathinaḥ sādinas tathā |
35 | gaṅgāvega ivānūpāṃs tīrajān vividhān drumān
pravekṣyati mahāsenāṃ putrāṇāṃ mama saṃjaya |
36 | vaśaṃ nūnaṃ gamiṣyanti bhīmasenabalārditāḥ
mama putrāś ca bhṛtyāś ca rājānaś caiva saṃjaya |
37 | yena rājā mahāvīryaḥ praviśyāntaḥpuraṃ purā
vāsudevasahāyena jarāsaṃdho nipātitaḥ |
38 | kṛtsneyaṃ pṛthivī devī jarāsaṃdhena dhīmatā
māgadhendreṇa balinā vaśe kṛtvā pratāpitā |
39 | bhīṣmapratāpāt kuravo nayenāndhakavṛṣṇayaḥ
te na tasya vaśaṃ jagmuḥ kevalaṃ daivam eva vā |
40 | sa gatvā pāṇḍuputreṇa tarasā bāhuśālinā
anāyudhena vīreṇa nihataḥ kiṃ tato 'dhikam |
41 | dīrghakālena saṃsiktaṃ viṣam āśīviṣo yathā
sa mokṣyati raṇe tejaḥ putreṣu mama saṃjaya |
42 | mahendra iva vajreṇa dānavān devasattamaḥ
bhīmaseno gadāpāṇiḥ sūdayiṣyati me sutān |
43 | aviṣahyam anāvāryaṃ tīvravegaparākramam
paśyāmīvātitāmrākṣam āpatantaṃ vṛkodaram |
44 | agadasyāpy adhanuṣo virathasya vivarmaṇaḥ
bāhubhyāṃ yudhyamānasya kas tiṣṭhed agrataḥ pumān |
45 | bhīṣmo droṇaś ca vipro 'yaṃ kṛpaḥ śāradvatas tathā
jānanty ete yathaivāhaṃ vīryajñas tasya dhīmataḥ |
46 | āryavrataṃ tu jānantaḥ saṃgarān na bibhitsavaḥ
senāmukheṣu sthāsyanti māmakānāṃ nararṣabhāḥ |
47 | balīyaḥ sarvato diṣṭaṃ puruṣasya viśeṣataḥ
paśyann api jayaṃ teṣāṃ na niyacchāmi yat sutān |
48 | te purāṇaṃ maheṣvāsā mārgam aindraṃ samāsthitāḥ
tyakṣyanti tumule prāṇān rakṣantaḥ pārthivaṃ yaśaḥ |
49 | yathaiṣāṃ māmakās tāta tathaiṣāṃ pāṇḍavā api
pautrā bhīṣmasya śiṣyāś ca droṇasya ca kṛpasya ca |
50 | yat tv asmad āśrayaṃ kiṃ cid dattam iṣṭaṃ ca saṃjaya
tasyāpacitim āryatvāt kartāraḥ sthavirās trayaḥ |
51 | ādadānasya śastraṃ hi kṣatradharmaṃ parīpsataḥ
nidhanaṃ brāhmaṇasyājau varam evāhur uttamam |
52 | sa vai śocāmi sarvān vai ye yuyutsanti pāṇḍavān
vikruṣṭaṃ vidureṇādau tad etad bhayam āgatam |
53 | na tu manye vighātāya jñānaṃ duḥkhasya saṃjaya
bhavaty atibale hy etaj jñānam apy upaghātakam |
54 | ṛṣayo hy api nirmuktāḥ paśyanto lokasaṃgrahān
sukhe bhavanti sukhinas tathā duḥkhena duḥkhitāḥ |
55 | kiṃ punar yo 'ham āsaktas tatra tatra sahasradhā
putreṣu rājyadāreṣu pautreṣv api ca bandhuṣu |
56 | saṃśaye tu mahaty asmin kiṃ nu me kṣamam uttamam
vināśaṃ hy eva paśyāmi kurūṇām anucintayan |
57 | dyūtapramukham ābhāti kurūṇāṃ vyasanaṃ mahat
mandenaiśvaryakāmena lobhāt pāpam idaṃ kṛtam |
58 | manye paryāyadharmo 'yaṃ kālasyātyantagāminaḥ
cakre pradhir ivāsakto nāsya śakyaṃ palāyitum |
59 | kiṃ nu kāryaṃ kathaṃ kuryāṃ kva nu gacchāmi saṃjaya
ete naśyanti kuravo mandāḥ kālavaśaṃ gatāḥ |
60 | avaśo 'haṃ purā tāta putrāṇāṃ nihate śate
śroṣyāmi ninadaṃ strīṇāṃ kathaṃ māṃ maraṇaṃ spṛśet |
61 | yathā nidāghe jvalanaḥ samiddho; dahet kakṣaṃ vāyunā codyamānaḥ
gadāhastaḥ pāṇḍavas tadvad eva; hantā madīyān sahito 'rjunena |