Book 5 Chapter 48 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | samaveteṣu sarveṣu teṣu rājasu bhārata
duryodhanam idaṃ vākyaṃ bhīṣmaḥ śāṃtanavo 'bravīt |
2 | bṛhaspatiś cośanā ca brahmāṇaṃ paryupasthitau
marutaś ca sahendreṇa vasavaś ca sahāśvinau |
3 | ādityāś caiva sādhyāś ca ye ca saptarṣayo divi
viśvāvasuś ca gandharvaḥ śubhāś cāpsarasāṃ gaṇāḥ |
4 | namaskṛtvopajagmus te lokavṛddhaṃ pitāmaham
parivārya ca viśveśaṃ paryāsata divaukasaḥ |
5 | teṣāṃ manaś ca tejaś cāpy ādadānau divaukasām
pūrvadevau vyatikrāntau naranārāyaṇāv ṛṣī |
6 | bṛhaspatiś ca papraccha brāhmaṇaṃ kāv imāv iti
bhavantaṃ nopatiṣṭhete tau naḥ śaṃsa pitāmaha |
7 | brahmovāca |
7 | yāv etau pṛthivīṃ dyāṃ ca bhāsayantau tapasvinau
jvalantau rocamānau ca vyāpyātītau mahābalau |
8 | naranārāyaṇāv etau lokāl lokaṃ samāsthitau
ūrjitau svena tapasā mahāsattvaparākramau |
9 | etau hi karmaṇā lokān nandayām āsatur dhruvau
asurāṇām abhāvāya devagandharvapūjitau |
10 | vaiśaṃpāyana uvāca |
10 | jagāma śakras tac chrutvā yatra tau tepatus tapaḥ
sārdhaṃ devagaṇaiḥ sarvair bṛhaspatipurogamaiḥ |
11 | tadā devāsure ghore bhaye jāte divaukasām
ayācata mahātmānau naranārāyaṇau varam |
12 | tāv abrūtāṃ vṛṇīṣveti tadā bharatasattama
athaitāv abravīc chakraḥ sāhyaṃ naḥ kriyatām iti |
13 | tatas tau śakram abrūtāṃ kariṣyāvo yad icchasi
tābhyāṃ ca sahitaḥ śakro vijigye daityadānavān |
14 | nara indrasya saṃgrāme hatvā śatrūn paraṃtapaḥ
paulomān kālakhañjāṃś ca sahasrāṇi śatāni ca |
15 | eṣa bhrānte rathe tiṣṭhan bhallenāpaharac chiraḥ
jambhasya grasamānasya yajñam arjuna āhave |
16 | eṣa pāre samudrasya hiraṇyapuram ārujat
hatvā ṣaṣṭisahasrāṇi nivātakavacān raṇe |
17 | eṣa devān sahendreṇa jitvā parapuraṃjayaḥ
atarpayan mahābāhur arjuno jātavedasam nārāyaṇas tathaivātra bhūyaso 'nyāñ jaghāna ha |
18 | evam etau mahāvīryau tau paśyata samāgatau
vāsudevārjunau vīrau samavetau mahārathau |
19 | naranārāyaṇau devau pūrvadevāv iti śrutiḥ
ajeyau mānuṣe loke sendrair api surāsuraiḥ |
20 | eṣa nārāyaṇaḥ kṛṣṇaḥ phalgunas tu naraḥ smṛtaḥ
nārāyaṇo naraś caiva sattvam ekaṃ dvidhākṛtam |
21 | etau hi karmaṇā lokān aśnuvāte 'kṣayān dhruvān
tatra tatraiva jāyete yuddhakāle punaḥ punaḥ |
22 | tasmāt karmaiva kartavyam iti hovāca nāradaḥ
etad dhi sarvam ācaṣṭa vṛṣṇicakrasya vedavit |
23 | śaṅkhacakragadāhastaṃ yadā drakṣyasi keśavam
paryādadānaṃ cāstrāṇi bhīmadhanvānam arjunam |
24 | sanātanau mahātmānau kṛṣṇāv ekarathe sthitau
duryodhana tadā tāta smartāsi vacanaṃ mama |
25 | no ced ayam abhāvaḥ syāt kurūṇāṃ pratyupasthitaḥ
arthāc ca tāta dharmāc ca tava buddhir upaplutā |
26 | na ced grahīṣyase vākyaṃ śrotāsi subahūn hatān
tavaiva hi mataṃ sarve kuravaḥ paryupāsate |
27 | trayāṇām eva ca mataṃ tattvam eko 'numanyase
rāmeṇa caiva śaptasya karṇasya bharatarṣabha |
28 | durjāteḥ sūtaputrasya śakuneḥ saubalasya ca
tathā kṣudrasya pāpasya bhrātur duḥśāsanasya ca |
29 | karṇa uvāca |
29 | naivam āyuṣmatā vācyaṃ yan mām āttha pitāmaha
kṣatradharme sthito hy asmi svadharmād anapeyivān |
30 | kiṃ cānyan mayi durvṛttaṃ yena māṃ parigarhase
na hi me vṛjinaṃ kiṃ cid dhārtarāṣṭrā viduḥ kva cit |
31 | rājño hi dhṛtarāṣṭrasya sarvaṃ kāryaṃ priyaṃ mayā
tathā duryodhanasyāpi sa hi rājye samāhitaḥ |
32 | vaiśaṃpāyana uvāca |
32 | karṇasya tu vacaḥ śrutvā bhīṣmaḥ śāṃtanavaḥ punaḥ
dhṛtarāṣṭraṃ mahārājam ābhāṣyedaṃ vaco 'bravīt |
33 | yad ayaṃ katthate nityaṃ hantāhaṃ pāṇḍavān iti
nāyaṃ kalāpi saṃpūrṇā pāṇḍavānāṃ mahātmanām |
34 | anayo yo 'yam āgantā putrāṇāṃ te durātmanām
tad asya karma jānīhi sūtaputrasya durmateḥ |
35 | enam āśritya putras te mandabuddhiḥ suyodhanaḥ
avamanyata tān vīrān devaputrān ariṃdamān |
36 | kiṃ cāpy anena tat karma kṛtaṃ pūrvaṃ suduṣkaram
tair yathā pāṇḍavaiḥ sarvair ekaikena kṛtaṃ purā |
37 | dṛṣṭvā virāṭanagare bhrātaraṃ nihataṃ priyam
dhanaṃjayena vikramya kim anena tadā kṛtam |
38 | sahitān hi kurūn sarvān abhiyāto dhanaṃjayaḥ
pramathya cācchinad gāvaḥ kim ayaṃ proṣitas tadā |
39 | gandharvair ghoṣayātrāyāṃ hriyate yat sutas tava
kva tadā sūtaputro 'bhūd ya idānīṃ vṛṣāyate |
40 | nanu tatrāpi pārthena bhīmena ca mahātmanā
yamābhyām eva cāgamya gandharvās te parājitāḥ |
41 | etāny asya mṛṣoktāni bahūni bharatarṣabha
vikatthanasya bhadraṃ te sadā dharmārthalopinaḥ |
42 | bhīṣmasya tu vacaḥ śrutvā bhāradvājo mahāmanāḥ
dhṛtarāṣṭram uvācedaṃ rājamadhye 'bhipūjayan |
43 | yad āha bharataśreṣṭho bhīṣmas tat kriyatāṃ nṛpa
na kāmam arthalipsūnāṃ vacanaṃ kartum arhasi |
44 | purā yuddhāt sādhu manye pāṇḍavaiḥ saha saṃgamam
yad vākyam arjunenoktaṃ saṃjayena niveditam |
45 | sarvaṃ tad abhijānāmi kariṣyati ca pāṇḍavaḥ
na hy asya triṣu lokeṣu sadṛśo 'sti dhanurdharaḥ |
46 | anādṛtya tu tad vākyam arthavad droṇabhīṣmayoḥ
tataḥ sa saṃjayaṃ rājā paryapṛcchata pāṇḍavam |
47 | tadaiva kuravaḥ sarve nirāśā jīvite 'bhavan
bhīṣmadroṇau yadā rājā na samyag anubhāṣate |