Book 5 Chapter 42 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | tato rājā dhṛtarāṣṭro manīṣī; saṃpūjya vākyaṃ vidureritaṃ tat
sanatsujātaṃ rahite mahātmā; papraccha buddhiṃ paramāṃ bubhūṣan |
2 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
2 | sanatsujāta yadīdaṃ śṛṇomi; mṛtyur hi nāstīti tavopadeśam
devāsurā hy ācaran brahmacaryam; amṛtyave tat kataran nu satyam |
3 | sanatsujāta uvāca |
3 | amṛtyuḥ karmaṇā ke cin mṛtyur nāstīti cāpare
śṛṇu me bruvato rājan yathaitan mā viśaṅkithāḥ |
4 | ubhe satye kṣatriyādyapravṛtte; moho mṛtyuḥ saṃmato yaḥ kavīnām
pramādaṃ vai mṛtyum ahaṃ bravīmi; sadāpramādam amṛtatvaṃ bravīmi |
5 | pramādād vai asurāḥ parābhavann; apramādād brahmabhūtā bhavanti
na vai mṛtyur vyāghra ivātti jantūn; na hy asya rūpam upalabhyate ha |
6 | yamaṃ tv eke mṛtyum ato 'nyam āhur; ātmāvasannam amṛtaṃ brahmacaryam
pitṛloke rājyam anuśāsti devaḥ; śivaḥ śivānām aśivo 'śivānām |
7 | āsyād eṣa niḥsarate narāṇāṃ; krodhaḥ pramādo moharūpaś ca mṛtyuḥ
te mohitās tadvaśe vartamānā; itaḥ pretās tatra punaḥ patanti |
8 | tatas taṃ devā anu viplavante; ato mṛtyur maraṇākhyām upaiti
karmodaye karmaphalānurāgās; tatrānu yānti na taranti mṛtyum |
9 | yo 'bhidhyāyann utpatiṣṇūn nihanyād; anādareṇāpratibudhyamānaḥ
sa vai mṛtyur mṛtyur ivātti bhūtvā; evaṃ vidvān yo vinihanti kāmān |
10 | kāmānusārī puruṣaḥ kāmān anu vinaśyati
kāmān vyudasya dhunute yat kiṃ cit puruṣo rajaḥ |
11 | tamo 'prakāśo bhūtānāṃ narako 'yaṃ pradṛśyate
gṛhyanta iva dhāvanti gacchantaḥ śvabhram unmukhāḥ |
12 | abhidhyā vai prathamaṃ hanti cainaṃ; kāmakrodhau gṛhya cainaṃ tu paścāt
ete bālān mṛtyave prāpayanti; dhīrās tu dhairyeṇa taranti mṛtyum |
13 | amanyamānaḥ kṣatriya kiṃ cid anyan; nādhīyate tārṇa ivāsya vyāghraḥ
krodhāl lobhān mohamayāntarātmā; sa vai mṛtyus tvac charīre ya eṣaḥ |
14 | evaṃ mṛtyuṃ jāyamānaṃ viditvā; jñāne tiṣṭhan na bibhetīha mṛtyoḥ
vinaśyate viṣaye tasya mṛtyur; mṛtyor yathā viṣayaṃ prāpya martyaḥ |
15 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
15 | ye 'smin dharmān nācarantīha ke cit; tathā dharmān ke cid ihācaranti
dharmaḥ pāpena pratihanyate sma; utāho dharmaḥ pratihanti pāpam |
16 | sanatsujāta uvāca |
16 | ubhayam eva tatropabhujyate phalaṃ; dharmasyaivetarasya ca
dharmeṇādharmaṃ praṇudatīha vidvān; dharmo balīyān iti tasya viddhi |
17 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
17 | yān imān āhuḥ svasya dharmasya lokān; dvijātīnāṃ puṇyakṛtāṃ sanātanān
teṣāṃ parikramān kathayantas tato 'nyān; naitad vidvan naiva kṛtaṃ ca karma |
18 | sanatsujāta uvāca |
18 | yeṣāṃ bale na vispardhā bale balavatām iva
te brāhmaṇā itaḥ pretya svargaloke prakāśate |
19 | yatra manyeta bhūyiṣṭhaṃ prāvṛṣīva tṛṇolapam
annaṃ pānaṃ ca brāhmaṇas taj jīvan nānusaṃjvaret |
20 | yatrākathayamānasya prayacchaty aśivaṃ bhayam
atiriktam ivākurvan sa śreyān netaro janaḥ |
21 | yo vākathayamānasya ātmānaṃ nānusaṃjvaret
brahmasvaṃ nopabhuñjed vā tadannaṃ saṃmataṃ satām |
22 | yathā svaṃ vāntam aśnāti śvā vai nityam abhūtaye
evaṃ te vāntam aśnanti svavīryasyopajīvanāt |
23 | nityam ajñātacaryā me iti manyeta brāhmaṇaḥ
jñātīnāṃ tu vasan madhye naiva vidyeta kiṃ cana |
24 | ko hy evam antarātmānaṃ brāhmaṇo hantum arhati
tasmād dhi kiṃ cit kṣatriya brahmāvasati paśyati |
25 | aśrāntaḥ syād anādānāt saṃmato nirupadravaḥ
śiṣṭo na śiṣṭavat sa syād brāhmaṇo brahmavit kaviḥ |
26 | anāḍhyā mānuṣe vitte āḍhyā vedeṣu ye dvijāḥ
te durdharṣā duṣprakampyā vidyāt tān brahmaṇas tanum |
27 | sarvān sviṣṭakṛto devān vidyād ya iha kaś cana
na samāno brāhmaṇasya yasmin prayatate svayam |
28 | yam aprayatamānaṃ tu mānayanti sa mānitaḥ
na mānyamāno manyeta nāmānād abhisaṃjvaret |
29 | vidvāṃso mānayantīha iti manyeta mānitaḥ
adharmaviduṣo mūḍhā lokaśāstraviśāradāḥ na mānyaṃ mānayiṣyanti iti manyed amānitaḥ |
30 | na vai mānaṃ ca maunaṃ ca sahitau carataḥ sadā
ayaṃ hi loko mānasya asau mānasya tad viduḥ |
31 | śrīḥ sukhasyeha saṃvāsaḥ sā cāpi paripanthinī
brāhmī sudurlabhā śrīr hi prajñāhīnena kṣatriya |
32 | dvārāṇi tasyā hi vadanti santo; bahuprakārāṇi durāvarāṇi
satyārjave hrīr damaśaucavidyāḥ; ṣaṇmānamohapratibādhanāni |