Book 5 Chapter 40 | |
1 | vidura uvāca |
1 | yo 'bhyarthitaḥ sadbhir asajjamānaḥ; karoty arthaṃ śaktim ahāpayitvā
kṣipraṃ yaśas taṃ samupaiti santam alaṃ; prasannā hi sukhāya santaḥ |
2 | mahāntam apy artham adharmayuktaṃ; yaḥ saṃtyajaty anupākruṣṭa eva
sukhaṃ sa duḥkhāny avamucya śete; jīrṇāṃ tvacaṃ sarpa ivāvamucya |
3 | anṛtaṃ ca samutkarṣe rājagāmi ca paiśunam
guroś cālīkanirbandhaḥ samāni brahmahatyayā |
4 | asūyaikapadaṃ mṛtyur ativādaḥ śriyo vadhaḥ
aśuśrūṣā tvarā ślāghā vidyāyāḥ śatravas trayaḥ |
5 | sukhārthinaḥ kuto vidyā nāsti vidyārthinaḥ sukham
sukhārthī vā tyajed vidyāṃ vidyārthī vā sukhaṃ tyajet |
6 | nāgnis tṛpyati kāṣṭhānāṃ nāpagānāṃ mahodadhiḥ
nāntakaḥ sarvabhūtānāṃ na puṃsāṃ vāmalocanā |
7 | āśā dhṛtiṃ hanti samṛddhim antakaḥ; krodhaḥ śriyaṃ hanti yaśaḥ kadaryatā
apālanaṃ hanti paśūṃś ca rājann; ekaḥ kruddho brāhmaṇo hanti rāṣṭram |
8 |
ajaś ca kāṃsyaṃ ca rathaś ca nityaṃ; madhv ākarṣaḥ śakuniḥ śrotriyaś ca
vṛddho jñātir avasanno vayasya; etāni te santu gṛhe sadaiva |
9 | ajokṣā candanaṃ vīṇā ādarśo madhusarpiṣī
viṣam audumbaraṃ śaṅkhaḥ svarṇaṃ nābhiś ca rocanā |
10 | gṛhe sthāpayitavyāni dhanyāni manur abravīt
devabrāhmaṇapūjārtham atithīnāṃ ca bhārata |
11 | idaṃ ca tvāṃ sarvaparaṃ bravīmi; puṇyaṃ padaṃ tāta mahāviśiṣṭam
na jātu kāmān na bhayān na lobhād; dharmaṃ tyajej jīvitasyāpi hetoḥ |
12 | nityo dharmaḥ sukhaduḥkhe tv anitye; nityo jīvo dhātur asya tv anityaḥ
tyaktvānityaṃ pratitiṣṭhasva nitye; saṃtuṣya tvaṃ toṣaparo hi lābhaḥ |
13 | mahābalān paśya mahānubhāvān; praśāsya bhūmiṃ dhanadhānyapūrṇām
rājyāni hitvā vipulāṃś ca bhogān; gatān narendrān vaśam antakasya |
14 | mṛtaṃ putraṃ duḥkhapuṣṭaṃ manuṣyā; utkṣipya rājan svagṛhān nirharanti
taṃ muktakeśāḥ karuṇaṃ rudantaś; citāmadhye kāṣṭham iva kṣipanti |
15 | anyo dhanaṃ pretagatasya bhuṅkte; vayāṃsi cāgniś ca śarīradhātūn
dvābhyām ayaṃ saha gacchaty amutra; puṇyena pāpena ca veṣṭyamānaḥ |
16 | utsṛjya vinivartante jñātayaḥ suhṛdaḥ sutāḥ
agnau prāstaṃ tu puruṣaṃ karmānveti svayaṃkṛtam |
17 | asmāl lokād ūrdhvam amuṣya cādho; mahat tamas tiṣṭhati hy andhakāram
tad vai mahāmohanam indriyāṇāṃ; budhyasva mā tvāṃ pralabheta rājan |
18 | idaṃ vacaḥ śakṣyasi ced yathāvan; niśamya sarvaṃ pratipattum evam
yaśaḥ paraṃ prāpsyasi jīvaloke; bhayaṃ na cāmutra na ceha te 'sti |
19 | ātmā nadī bhārata puṇyatīrthā; satyodakā dhṛtikūlā damormiḥ
tasyāṃ snātaḥ pūyate puṇyakarmā; puṇyo hy ātmā nityam ambho 'mbha eva |
20 | kāmakrodhagrāhavatīṃ pañcendriyajalāṃ nadīm
kṛtvā dhṛtimayīṃ nāvaṃ janmadurgāṇi saṃtara |
21 | prajñāvṛddhaṃ dharmavṛddhaṃ svabandhuṃ; vidyāvṛddhaṃ vayasā cāpi vṛddham
kāryākārye pūjayitvā prasādya; yaḥ saṃpṛcchen na sa muhyet kadā cit |
22 | dhṛtyā śiśnodaraṃ rakṣet pāṇipādaṃ ca cakṣuṣā
cakṣuḥśrotre ca manasā mano vācaṃ ca karmaṇā |
23 | nityodakī nityayajñopavītī; nityasvādhyāyī patitānnavarjī
ṛtaṃ bruvan gurave karma kurvan; na brāhmaṇaś cyavate brahmalokāt |
24 | adhītya vedān parisaṃstīrya cāgnīn; iṣṭvā yajñaiḥ pālayitvā prajāś ca
gobrāhmaṇārthe śastrapūtāntarātmā; hataḥ saṃgrāme kṣatriyaḥ svargam eti |
25 |
vaiśyo 'dhītya brāhmaṇān kṣatriyāṃś ca; dhanaiḥ kāle saṃvibhajyāśritāṃś ca
tretāpūtaṃ dhūmam āghrāya puṇyaṃ; pretya svarge devasukhāni bhuṅkte |
26 | brahmakṣatraṃ vaiśyavarṇaṃ ca śūdraḥ; krameṇaitān nyāyataḥ pūjayānaḥ
tuṣṭeṣv eteṣv avyatho dagdhapāpas; tyaktvā dehaṃ svargasukhāni bhuṅkte |
27 | cāturvarṇyasyaiṣa dharmas tavokto; hetuṃ cātra bruvato me nibodha
kṣātrād dharmād dhīyate pāṇḍuputras; taṃ tvaṃ rājan rājadharme niyuṅkṣva |
28 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
28 | evam etad yathā māṃ tvam anuśāsasi nityadā
mamāpi ca matiḥ saumya bhavaty evaṃ yathāttha mām |
29 | sā tu buddhiḥ kṛtāpy evaṃ pāṇḍavān prati me sadā
duryodhanaṃ samāsādya punar viparivartate |
30 | na diṣṭam abhyatikrāntuṃ śakyaṃ martyena kena cit
diṣṭam eva kṛtaṃ manye pauruṣaṃ tu nirarthakam |