Book 5 Chapter 9 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | katham indreṇa rājendra sabhāryeṇa mahātmanā
duḥkhaṃ prāptaṃ paraṃ ghoram etad icchāmi veditum |
2 | śalya uvāca |
2 | śṛṇu rājan purā vṛttam itihāsaṃ purātanam
sabhāryeṇa yathā prāptaṃ duḥkham indreṇa bhārata |
3 | tvaṣṭā prajāpatir hy āsīd devaśreṣṭho mahātapāḥ
sa putraṃ vai triśirasam indradrohāt kilāsṛjat |
4 | aindraṃ sa prārthayat sthānaṃ viśvarūpo mahādyutiḥ
tais tribhir vadanair ghoraiḥ sūryendujvalanopamaiḥ |
5 | vedān ekena so 'dhīte surām ekena cāpibat
ekena ca diśaḥ sarvāḥ pibann iva nirīkṣate |
6 | sa tapasvī mṛdur dānto dharme tapasi codyataḥ
tapo 'tapyan mahat tīvraṃ suduścaram ariṃdama |
7 | tasya dṛṣṭvā tapovīryaṃ sattvaṃ cāmitatejasaḥ
viṣādam agamac chakra indro 'yaṃ mā bhaved iti |
8 | kathaṃ sajjeta bhogeṣu na ca tapyen mahat tapaḥ
vivardhamānas triśirāḥ sarvaṃ tribhuvanaṃ graset |
9 | iti saṃcintya bahudhā buddhimān bharatarṣabha
ājñāpayat so 'psarasas tvaṣṭṛputrapralobhane |
10 | yathā sa sajjet triśirāḥ kāmabhogeṣu vai bhṛśam
kṣipraṃ kuruta gacchadhvaṃ pralobhayata māciram |
11 | śṛṅgāraveṣāḥ suśroṇyo bhāvair yuktā manoharaiḥ
pralobhayata bhadraṃ vaḥ śamayadhvaṃ bhayaṃ mama |
12 | asvasthaṃ hy ātmanātmānaṃ lakṣayāmi varāṅganāḥ
bhayam etan mahāghoraṃ kṣipraṃ nāśayatābalāḥ |
13 | apsarasa ūcuḥ |
13 | tathā yatnaṃ kariṣyāmaḥ śakra tasya pralobhane
yathā nāvāpsyasi bhayaṃ tasmād balaniṣūdana |
14 | nirdahann iva cakṣurbhyāṃ yo 'sāv āste taponidhiḥ
taṃ pralobhayituṃ deva gacchāmaḥ sahitā vayam yatiṣyāmo vaśe kartuṃ vyapanetuṃ ca te bhayam |
15 | śalya uvāca |
15 | indreṇa tās tv anujñātā jagmus triśiraso 'ntikam
tatra tā vividhair bhāvair lobhayantyo varāṅganāḥ nṛtyaṃ saṃdarśayantyaś ca tathaivāṅgeṣu sauṣṭhavam |
16 | viceruḥ saṃpraharṣaṃ ca nābhyagacchan mahātapāḥ
indriyāṇi vaśe kṛtvā pūrṇasāgarasaṃnibhaḥ |
17 | tās tu yatnaṃ paraṃ kṛtvā punaḥ śakram upasthitāḥ
kṛtāñjalipuṭāḥ sarvā devarājam athābruvan |
18 | na sa śakyaḥ sudurdharṣo dhairyāc cālayituṃ prabho
yat te kāryaṃ mahābhāga kriyatāṃ tadanantaram |
19 | saṃpūjyāpsarasaḥ śakro visṛjya ca mahāmatiḥ
cintayām āsa tasyaiva vadhopāyaṃ mahātmanaḥ |
20 | sa tūṣṇīṃ cintayan vīro devarājaḥ pratāpavān
viniścitamatir dhīmān vadhe triśiraso 'bhavat |
21 | vajram asya kṣipāmy adya sa kṣipraṃ na bhaviṣyati
śatruḥ pravṛddho nopekṣyo durbalo 'pi balīyasā |
22 | śāstrabuddhyā viniścitya kṛtvā buddhiṃ vadhe dṛḍhām
atha vaiśvānaranibhaṃ ghorarūpaṃ bhayāvaham mumoca vajraṃ saṃkruddhaḥ śakras triśirasaṃ prati |
23 | sa papāta hatas tena vajreṇa dṛḍham āhataḥ
parvatasyeva śikharaṃ praṇunnaṃ medinītale |
24 | taṃ tu vajrahataṃ dṛṣṭvā śayānam acalopamam
na śarma lebhe devendro dīpitas tasya tejasā hato 'pi dīptatejāḥ sa jīvann iva ca dṛśyate |
25 | abhitas tatra takṣāṇaṃ ghaṭamānaṃ śacīpatiḥ
apaśyad abravīc cainaṃ satvaraṃ pākaśāsanaḥ kṣipraṃ chindhi śirāṃsy asya kuruṣva vacanaṃ mama |
26 | takṣovāca |
26 | mahāskandho bhṛśaṃ hy eṣa paraśur na tariṣyati
kartuṃ cāhaṃ na śakṣyāmi karma sadbhir vigarhitam |
27 | indra uvāca |
27 | mā bhais tvaṃ kṣipram etad vai kuruṣva vacanaṃ mama
matprasādād dhi te śastraṃ vajrakalpaṃ bhaviṣyati |
28 | takṣovāca |
28 | kaṃ bhavantam ahaṃ vidyāṃ ghorakarmāṇam adya vai
etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ tattvena kathayasva me |
29 | indra uvāca |
29 | aham indro devarājas takṣan viditam astu te
kuruṣvaitad yathoktaṃ me takṣan mā tvaṃ vicāraya |
30 | takṣovāca |
30 | krūreṇa nāpatrapase kathaṃ śakreha karmaṇā
ṛṣiputram imaṃ hatvā brahmahatyābhayaṃ na te |
31 | indra uvāca |
31 | paścād dharmaṃ cariṣyāmi pāvanārthaṃ suduścaram
śatrur eṣa mahāvīryo vajreṇa nihato mayā |
32 | adyāpi cāham udvignas takṣann asmād bibhemi vai
kṣipraṃ chindhi śirāṃsi tvaṃ kariṣye 'nugrahaṃ tava |
33 | śiraḥ paśos te dāsyanti bhāgaṃ yajñeṣu mānavāḥ
eṣa te 'nugrahas takṣan kṣipraṃ kuru mama priyam |
34 | śalya uvāca |
34 | etac chrutvā tu takṣā sa mahendravacanaṃ tadā
śirāṃsy atha triśirasaḥ kuṭhāreṇācchinat tadā |
35 | nikṛtteṣu tatas teṣu niṣkrāmaṃs triśirās tv atha
kapiñjalās tittirāś ca kalaviṅkāś ca sarvaśaḥ |
36 | yena vedān adhīte sma pibate somam eva ca
tasmād vaktrān viniṣpetuḥ kṣipraṃ tasya kapiñjalāḥ |
37 | yena sarvā diśo rājan pibann iva nirīkṣate
tasmād vaktrād viniṣpetus tittirās tasya pāṇḍava |
38 | yat surāpaṃ tu tasyāsīd vaktraṃ triśirasas tadā
kalaviṅkā viniṣpetus tenāsya bharatarṣabha |
39 | tatas teṣu nikṛtteṣu vijvaro maghavān abhūt
jagāma tridivaṃ hṛṣṭas takṣāpi svagṛhān yayau |
40 | tvaṣṭā prajāpatiḥ śrutvā śakreṇātha hataṃ sutam
krodhasaṃraktanayana idaṃ vacanam abravīt |
41 | tapyamānaṃ tapo nityaṃ kṣāntaṃ dāntaṃ jitendriyam
anāparādhinaṃ yasmāt putraṃ hiṃsitavān mama |
42 | tasmāc chakravadhārthāya vṛtram utpādayāmy aham
lokāḥ paśyantu me vīryaṃ tapasaś ca balaṃ mahat sa ca paśyatu devendro durātmā pāpacetanaḥ |
43 | upaspṛśya tataḥ kruddhas tapasvī sumahāyaśāḥ
agniṃ hutvā samutpādya ghoraṃ vṛtram uvāca ha indraśatro vivardhasva prabhāvāt tapaso mama |
44 | so 'vardhata divaṃ stabdhvā sūryavaiśvānaropamaḥ
kiṃ karomīti covāca kālasūrya ivoditaḥ śakraṃ jahīti cāpy ukto jagāma tridivaṃ tataḥ |
45 | tato yuddhaṃ samabhavad vṛtravāsavayos tadā
saṃkruddhayor mahāghoraṃ prasaktaṃ kurusattama |
46 | tato jagrāha devendraṃ vṛtro vīraḥ śatakratum
apāvṛtya sa jagrāsa vṛtraḥ krodhasamanvitaḥ |
47 | graste vṛtreṇa śakre tu saṃbhrāntās tridaśās tadā
asṛjaṃs te mahāsattvā jṛmbhikāṃ vṛtranāśinīm |
48 | vijṛmbhamāṇasya tato vṛtrasyāsyād apāvṛtāt
svāny aṅgāny abhisaṃkṣipya niṣkrānto balasūdanaḥ tataḥ prabhṛti lokeṣu jṛmbhikā prāṇisaṃśritā |
49 | jahṛṣuś ca surāḥ sarve dṛṣṭvā śakraṃ viniḥsṛtam
tataḥ pravavṛte yuddhaṃ vṛtravāsavayoḥ punaḥ saṃrabdhayos tadā ghoraṃ suciraṃ bharatarṣabha |
50 | yadā vyavardhata raṇe vṛtro balasamanvitaḥ
tvaṣṭus tapobalād vidvāṃs tadā śakro nyavartata |
51 | nivṛtte tu tadā devā viṣādam agaman param
sametya śakreṇa ca te tvaṣṭus tejovimohitāḥ amantrayanta te sarve munibhiḥ saha bhārata |
52 | kiṃ kāryam iti te rājan vicintya bhayamohitāḥ
jagmuḥ sarve mahātmānaṃ manobhir viṣṇum avyayam upaviṣṭā mandarāgre sarve vṛtravadhepsavaḥ |