 | Book 4 Chapter 63
|
| 1 | vaiśaṃpāyana uvāca
|
| 1 | avajitya dhanaṃ cāpi virāṭo vāhinīpatiḥ
prāviśan nagaraṃ hṛṣṭaś caturbhiḥ saha pāṇḍavaiḥ
|
| 2 | jitvā trigartān saṃgrāme gāś caivādāya kevalāḥ
aśobhata mahārājaḥ saha pārthaiḥ śriyā vṛtaḥ
|
| 3 | tam āsanagataṃ vīraṃ suhṛdāṃ prītivardhanam
upatasthuḥ prakṛtayaḥ samastā brāhmaṇaiḥ saha
|
| 4 | sabhājitaḥ sasainyas tu pratinandyātha matsyarāṭ
visarjayām āsa tadā dvijāṃś ca prakṛtīs tathā
|
| 5 | tataḥ sa rājā matsyānāṃ virāṭo vāhinīpatiḥ
uttaraṃ paripapraccha kva yāta iti cābravīt
|
| 6 | ācakhyus tasya saṃhṛṣṭāḥ striyaḥ kanyāś ca veśmani
antaḥpuracarāś caiva kurubhir godhanaṃ hṛtam
|
| 7 | vijetum abhisaṃrabdha eka evātisāhasāt
bṛhannaḍāsahāyaś ca niryātaḥ pṛthivīṃjayaḥ
|
| 8 | upayātān atirathān droṇaṃ śāṃtanavaṃ kṛpam
karṇaṃ duryodhanaṃ caiva droṇaputraṃ ca ṣaḍrathān
|
| 9 | rājā virāṭo 'tha bhṛśaṃ prataptaḥ; śrutvā sutaṃ hy ekarathena yātam
bṛhannaḍāsārathim ājivardhanaṃ; provāca sarvān atha mantrimukhyān
|
| 10 | sarvathā kuravas te hi ye cānye vasudhādhipāḥ
trigartān nirjitāñ śrutvā na sthāsyanti kadā cana
|
| 11 | tasmād gacchantu me yodhā balena mahatā vṛtāḥ
uttarasya parīpsārthaṃ ye trigartair avikṣatāḥ
|
| 12 |
hayāṃś ca nāgāṃś ca rathāṃś ca śīghraṃ; padātisaṃghāṃś ca tataḥ pravīrān
prasthāpayām āsa sutasya hetor; vicitraśastrābharaṇopapannān
|
| 13 | evaṃ sa rājā matsyānāṃ virāṭo 'kṣauhiṇīpatiḥ
vyādideśātha tāṃ kṣipraṃ vāhinīṃ caturaṅgiṇīm
|
| 14 | kumāram āśu jānīta yadi jīvati vā na vā
yasya yantā gataḥ ṣaṇḍho manye 'haṃ na sa jīvati
|
| 15 | tam abravīd dharmarājaḥ prahasya; virāṭam ārtaṃ kurubhiḥ prataptam
bṛhannaḍā sārathiś cen narendra; pare na neṣyanti tavādya gās tāḥ
|
| 16 | sarvān mahīpān sahitān kurūṃś ca; tathaiva devāsurayakṣanāgān
alaṃ vijetuṃ samare sutas te; svanuṣṭhitaḥ sārathinā hi tena
|
| 17 | athottareṇa prahitā dūtās te śīghragāminaḥ
virāṭanagaraṃ prāpya jayam āvedayaṃs tadā
|
| 18 | rājñas tataḥ samācakhyau mantrī vijayam uttamam
parājayaṃ kurūṇāṃ cāpy upāyāntaṃ tathottaram
|
| 19 | sarvā vinirjitā gāvaḥ kuravaś ca parājitāḥ
uttaraḥ saha sūtena kuśalī ca paraṃtapa
|
| 20 | kaṅka uvāca
|
| 20 | diṣṭyā te nirjitā gāvaḥ kuravaś ca parājitāḥ
diṣṭyā te jīvitaḥ putraḥ śrūyate pārthivarṣabha
|
| 21 | nādbhutaṃ tv eva manye 'haṃ yat te putro 'jayat kurūn
dhruva eva jayas tasya yasya yantā bṛhannaḍā
|
| 22 | vaiśaṃpāyana uvāca
|
| 22 | tato virāṭo nṛpatiḥ saṃprahṛṣṭatanūruhaḥ
śrutvā tu vijayaṃ tasya kumārasyāmitaujasaḥ
ācchādayitvā dūtāṃs tān mantriṇaḥ so 'bhyacodayat
|
| 23 | rājamārgāḥ kriyantāṃ me patākābhir alaṃkṛtāḥ
puṣpopahārair arcyantāṃ devatāś cāpi sarvaśaḥ
|
| 24 | kumārā yodhamukhyāś ca gaṇikāś ca svalaṃkṛtāḥ
vāditrāṇi ca sarvāṇi pratyudyāntu sutaṃ mama
|
| 25 | ghaṇṭāpaṇavakaḥ śīghraṃ mattam āruhya vāraṇam
śṛṅgāṭakeṣu sarveṣu ākhyātu vijayaṃ mama
|
| 26 | uttarā ca kumārībhir bahvībhir abhisaṃvṛtā
śṛṅgāraveṣābharaṇā pratyudyātu bṛhannaḍām
|
| 27 | śrutvā tu tad vacanaṃ pārthivasya; sarve punaḥ svastikapāṇayaś ca
bheryaś ca tūryāṇi ca vārijāś ca; veṣaiḥ parārdhyaiḥ pramadāḥ śubhāś ca
|
| 28 | tathaiva sūtāḥ saha māgadhaiś ca; nandīvādyāḥ paṇavās tūryavādyāḥ
purād virāṭasya mahābalasya; pratyudyayuḥ putram anantavīryam
|
| 29 | prasthāpya senāṃ kanyāś ca gaṇikāś ca svalaṃkṛtāḥ
matsyarājo mahāprājñaḥ prahṛṣṭa idam abravīt
akṣān āhara sairandhri kaṅka dyūtaṃ pravartatām
|
| 30 | taṃ tathā vādinaṃ dṛṣṭvā pāṇḍavaḥ pratyabhāṣata
na devitavyaṃ hṛṣṭena kitaveneti naḥ śrutam
|
| 31 | na tvām adya mudā yuktam ahaṃ devitum utsahe
priyaṃ tu te cikīrṣāmi vartatāṃ yadi manyase
|
| 32 | virāṭa uvāca
|
| 32 | striyo gāvo hiraṇyaṃ ca yac cānyad vasu kiṃ cana
na me kiṃ cit tvayā rakṣyam antareṇāpi devitum
|
| 33 | kaṅka uvāca
|
| 33 | kiṃ te dyūtena rājendra bahudoṣeṇa mānada
devane bahavo doṣās tasmāt tat parivarjayet
|
| 34 | śrutas te yadi vā dṛṣṭaḥ pāṇḍavo vai yudhiṣṭhiraḥ
sa rājyaṃ sumahat sphītaṃ bhrātṝṃś ca tridaśopamān
|
| 35 | dyūte hāritavān sarvaṃ tasmād dyūtaṃ na rocaye
atha vā manyase rājan dīvyāva yadi rocate
|
| 36 | vaiśaṃpāyana uvāca
|
| 36 | pravartamāne dyūte tu matsyaḥ pāṇḍavam abravīt
paśya putreṇa me yuddhe tādṛśāḥ kuravo jitāḥ
|
| 37 | tato 'bravīn matsyarājaṃ dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ
bṛhannaḍā yasya yantā kathaṃ sa na vijeṣyati
|
| 38 | ity uktaḥ kupito rājā matsyaḥ pāṇḍavam abravīt
samaṃ putreṇa me ṣaṇḍhaṃ brahmabandho praśaṃsasi
|
| 39 | vācyāvācyaṃ na jānīṣe nūnaṃ mām avamanyase
bhīṣmadroṇamukhān sarvān kasmān na sa vijeṣyati
|
| 40 | vayasyatvāt tu te brahmann aparādham imaṃ kṣame
nedṛśaṃ te punar vācyaṃ yadi jīvitum icchasi
|
| 41 | yudhiṣṭhira uvāca
|
| 41 | yatra droṇas tathā bhīṣmo drauṇir vaikartanaḥ kṛpaḥ
duryodhanaś ca rājendra tathānye ca mahārathāḥ
|
| 42 | marudgaṇaiḥ parivṛtaḥ sākṣād api śatakratuḥ
ko 'nyo bṛhannaḍāyās tān pratiyudhyeta saṃgatān
|
| 43 | virāṭa uvāca
|
| 43 | bahuśaḥ pratiṣiddho 'si na ca vācaṃ niyacchasi
niyantā cen na vidyeta na kaś cid dharmam ācaret
|
| 44 | vaiśaṃpāyana uvāca
|
| 44 | tataḥ prakupito rājā tam akṣeṇāhanad bhṛśam
mukhe yudhiṣṭhiraṃ kopān naivam ity eva bhartsayan
|
| 45 | balavat pratividdhasya nastaḥ śoṇitam āgamat
tad aprāptaṃ mahīṃ pārthaḥ pāṇibhyāṃ pratyagṛhṇata
|
| 46 | avaikṣata ca dharmātmā draupadīṃ pārśvataḥ sthitām
sā veda tam abhiprāyaṃ bhartuś cittavaśānugā
|
| 47 | pūrayitvā ca sauvarṇaṃ pātraṃ kāṃsyam aninditā
tac choṇitaṃ pratyagṛhṇād yat prasusrāva pāṇḍavāt
|
| 48 | athottaraḥ śubhair gandhair mālyaiś ca vividhais tathā
avakīryamāṇaḥ saṃhṛṣṭo nagaraṃ svairam āgamat
|
| 49 | sabhājyamānaḥ pauraiś ca strībhir jānapadais tathā
āsādya bhavanadvāraṃ pitre sa pratyahārayat
|
| 50 | tato dvāḥsthaḥ praviśyaiva virāṭam idam abravīt
bṛhannaḍāsahāyas te putro dvāry uttaraḥ sthitaḥ
|
| 51 | tato hṛṣṭo matsyarājaḥ kṣattāram idam abravīt
praveśyatām ubhau tūrṇaṃ darśanepsur ahaṃ tayoḥ
|
| 52 | kṣattāraṃ kururājas tu śanaiḥ karṇa upājapat
uttaraḥ praviśatv eko na praveśyā bṛhannaḍā
|
| 53 | etasya hi mahābāho vratam etat samāhitam
yo mamāṅge vraṇaṃ kuryāc choṇitaṃ vāpi darśayet
anyatra saṃgrāmagatān na sa jīved asaṃśayam
|
| 54 | na mṛṣyād bhṛśasaṃkruddho māṃ dṛṣṭvaiva saśoṇitam
virāṭam iha sāmātyaṃ hanyāt sabalavāhanam
|