Book 4 Chapter 53
1	arjuna uvāca
1	yatraiṣā kāñcanī vedī pradīptāgniśikhopamā ucchritā kāñcane daṇḍe patākābhir alaṃkṛtā tatra māṃ vaha bhadraṃ te droṇānīkāya māriṣa
2	aśvāḥ śoṇāḥ prakāśante bṛhantaś cāruvāhinaḥ snigdhavidrumasaṃkāśās tāmrāsyāḥ priyadarśanāḥ yuktā rathavare yasya sarvaśikṣāviśāradāḥ
3	dīrghabāhur mahātejā balarūpasamanvitaḥ sarvalokeṣu vikhyāto bhāradvājaḥ pratāpavān
4	buddhyā tulyo hy uśanasā bṛhaspatisamo naye vedās tathaiva catvāro brahmacaryaṃ tathaiva ca
5	sasaṃhārāṇi divyāni sarvāṇy astrāṇi māriṣa dhanurvedaś ca kārtsnyena yasmin nityaṃ pratiṣṭhitaḥ
6	kṣamā damaś ca satyaṃ ca ānṛśaṃsyam athārjavam ete cānye ca bahavo guṇā yasmin dvijottame
7	tenāhaṃ yoddhum icchāmi mahābhāgena saṃyuge tasmāt tvaṃ prāpayācāryaṃ kṣipram uttara vāhaya
8	vaiśaṃpāyana uvāca
8	arjunenaivam uktas tu vairāṭir hemabhūṣitān codayām āsa tān aśvān bhāradvājarathaṃ prati
9	tam āpatantaṃ vegena pāṇḍavaṃ rathināṃ varam droṇaḥ pratyudyayau pārthaṃ matto mattam iva dvipam
10	tataḥ prādhmāpayac chaṅkhaṃ bherīśatanināditam pracukṣubhe balaṃ sarvam uddhūta iva sāgaraḥ
11	atha śoṇān sadaśvāṃs tān haṃsavarṇair manojavaiḥ miśritān samare dṛṣṭvā vyasmayanta raṇe janāḥ
12	tau rathau vīryasaṃpannau dṛṣṭvā saṃgrāmamūrdhani ācāryaśiṣyāv ajitau kṛtavidyau manasvinau
13	samāśliṣṭau tadānyonyaṃ droṇapārthau mahābalau dṛṣṭvā prākampata muhur bharatānāṃ mahad balam
14	harṣayuktas tathā pārthaḥ prahasann iva vīryavān rathaṃ rathena droṇasya samāsādya mahārathaḥ
15	abhivādya mahābāhuḥ sāntvapūrvam idaṃ vacaḥ uvāca ślakṣṇayā vācā kaunteyaḥ paravīrahā
16	uṣitāḥ sma vane vāsaṃ pratikarma cikīrṣavaḥ kopaṃ nārhasi naḥ kartuṃ sadā samaradurjaya
17	ahaṃ tu prahṛte pūrvaṃ prahariṣyāmi te 'nagha iti me vartate buddhis tad bhavān kartum arhati
18	tato 'smai prāhiṇod droṇaḥ śarān adhikaviṃśatim aprāptāṃś caiva tān pārthaś ciccheda kṛtahastavat
19	tataḥ śarasahasreṇa rathaṃ pārthasya vīryavān avākirat tato droṇaḥ śīghram astraṃ vidarśayan
20	evaṃ pravavṛte yuddhaṃ bhāradvājakirīṭinoḥ samaṃ vimuñcatoḥ saṃkhye viśikhān dīptatejasaḥ
21	tāv ubhau khyātakarmāṇāv ubhau vāyusamau jave ubhau divyāstraviduṣāv ubhāv uttamatejasau kṣipantau śarajālāni mohayām āsatur nṛpān
22	vyasmayanta tato yodhāḥ sarve tatra samāgatāḥ śarān visṛjatos tūrṇaṃ sādhu sādhv iti pūjayan
23	droṇaṃ hi samare ko 'nyo yoddhum arhati phalgunāt raudraḥ kṣatriyadharmo 'yaṃ guruṇā yad ayudhyata ity abruvañ janās tatra saṃgrāmaśirasi sthitāḥ
24	vīrau tāv api saṃrabdhau saṃnikṛṣṭau mahārathau chādayetāṃ śaravrātair anyonyam aparājitau
25	visphārya sumahac cāpaṃ hemapṛṣṭhaṃ durāsadam saṃrabdho 'tha bharadvājaḥ phalgunaṃ pratyayudhyata
26	sa sāyakamayair jālair arjunasya rathaṃ prati bhānumadbhiḥ śilādhautair bhānoḥ pracchādayat prabhām
27	pārthaṃ ca sa mahābāhur mahāvegair mahārathaḥ vivyādha niśitair bāṇair megho vṛṣṭyeva parvatam
28	tathaiva divyaṃ gāṇḍīvaṃ dhanur ādāya pāṇḍavaḥ śatrughnaṃ vegavad dhṛṣṭo bhārasādhanam uttamam visasarja śarāṃś citrān suvarṇavikṛtān bahūn
29	nāśayañ śaravarṣāṇi bhāradvājasya vīryavān tūrṇaṃ cāpavinirmuktais tad adbhutam ivābhavat
30	sa rathena caran pārthaḥ prekṣaṇīyo dhanaṃjayaḥ yugapad dikṣu sarvāsu sarvaśastrāṇy adarśayat
31	ekacchāyam ivākāśaṃ bāṇaiś cakre samantataḥ nādṛśyata tadā droṇo nīhāreṇeva saṃvṛtaḥ
32	tasyābhavat tadā rūpaṃ saṃvṛtasya śarottamaiḥ jājvalyamānasya yathā parvatasyeva sarvataḥ
33	dṛṣṭvā tu pārthasya raṇe śaraiḥ svaratham āvṛtam sa visphārya dhanuś citraṃ meghastanitanisvanam
34	agnicakropamaṃ ghoraṃ vikarṣan paramāyudham vyaśātayac charāṃs tāṃs tu droṇaḥ samitiśobhanaḥ mahān abhūt tataḥ śabdo vaṃśānām iva dahyatām
35	jāmbūnadamayaiḥ puṅkhaiś citracāpavarātigaiḥ prācchādayad ameyātmā diśaḥ sūryasya ca prabhām
36	tataḥ kanakapuṅkhānāṃ śarāṇāṃ nataparvaṇām viyaccarāṇāṃ viyati dṛśyante bahuśaḥ prajāḥ
37	droṇasya puṅkhasaktāś ca prabhavantaḥ śarāsanāt eko dīrgha ivādṛśyad ākāśe saṃhataḥ śaraḥ
38	evaṃ tau svarṇavikṛtān vimuñcantau mahāśarān ākāśaṃ saṃvṛtaṃ vīrāv ulkābhir iva cakratuḥ
39	śarās tayoś ca vibabhuḥ kaṅkabarhiṇavāsasaḥ paṅktyaḥ śaradi khasthānāṃ haṃsānāṃ caratām iva
40	yuddhaṃ samabhavat tatra susaṃrabdhaṃ mahātmanoḥ droṇapāṇḍavayor ghoraṃ vṛtravāsavayor iva
41	tau gajāv iva cāsādya viṣāṇāgraiḥ parasparam śaraiḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair anyonyam abhijaghnatuḥ
42	tau vyavāharatāṃ śūrau saṃrabdhau raṇaśobhinau udīrayantau samare divyāny astrāṇi bhāgaśaḥ
43	atha tv ācāryamukhyena śarān sṛṣṭāñ śilāśitān nyavārayac chitair bāṇair arjuno jayatāṃ varaḥ
44	darśayann aindrir ātmānam ugram ugraparākramaḥ iṣubhis tūrṇam ākāśaṃ bahubhiś ca samāvṛṇot
45	jighāṃsantaṃ naravyāghram arjunaṃ tigmatejasam ācāryamukhyaḥ samare droṇaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ arjunena sahākrīḍac charaiḥ saṃnataparvabhiḥ
46	divyāny astrāṇi muñcantaṃ bhāradvājaṃ mahāraṇe astrair astrāṇi saṃvārya phalgunaḥ samayodhayat
47	tayor āsīt saṃprahāraḥ kruddhayor narasiṃhayoḥ amarṣiṇos tadānyonyaṃ devadānavayor iva
48	aindraṃ vāyavyam āgneyam astram astreṇa pāṇḍavaḥ droṇena muktaṃ muktaṃ tu grasate sma punaḥ punaḥ
49	evaṃ śūrau maheṣvāsau visṛjantau śitāñ śarān ekacchāyaṃ cakratus tāv ākāśaṃ śaravṛṣṭibhiḥ
50	tato 'rjunena muktānāṃ patatāṃ ca śarīriṣu parvateṣv iva vajrāṇāṃ śarāṇāṃ śrūyate svanaḥ
51	tato nāgā rathāś caiva sādinaś ca viśāṃ pate śoṇitāktā vyadṛśyanta puṣpitā iva kiṃśukāḥ
52	bāhubhiś ca sakeyūrair vicitraiś ca mahārathaiḥ suvarṇacitraiḥ kavacair dhvajaiś ca vinipātitaiḥ
53	yodhaiś ca nihatais tatra pārthabāṇaprapīḍitaiḥ balam āsīt samudbhrāntaṃ droṇārjunasamāgame
54	vidhunvānau tu tau vīrau dhanuṣī bhārasādhane ācchādayetām anyonyaṃ titakṣantau raṇeṣubhiḥ
55	athāntarikṣe nādo 'bhūd droṇaṃ tatra praśaṃsatām duṣkaraṃ kṛtavān droṇo yad arjunam ayodhayat
56	pramāthinaṃ mahāvīryaṃ dṛḍhamuṣṭiṃ durāsadam jetāraṃ devadaityānāṃ sarpāṇāṃ ca mahāratham
57	aviśramaṃ ca śikṣāṃ ca lāghavaṃ dūrapātitām pārthasya samare dṛṣṭvā droṇasyābhūc ca vismayaḥ
58	atha gāṇḍīvam udyamya divyaṃ dhanur amarṣaṇaḥ vicakarṣa raṇe pārtho bāhubhyāṃ bharatarṣabha
59	tasya bāṇamayaṃ varṣaṃ śalabhānām ivāyatam na ca bāṇāntare vāyur asya śaknoti sarpitum
60	aniśaṃ saṃdadhānasya śarān utsṛjatas tadā dadṛśe nāntaraṃ kiṃ cit pārthasyādadato 'pi ca
61	tathā śīghrāstrayuddhe tu vartamāne sudāruṇe śīghrāc chīghrataraṃ pārthaḥ śarān anyān udīrayat
62	tataḥ śatasahasrāṇi śarāṇāṃ nataparvaṇām yugapat prāpataṃs tatra droṇasya ratham antikāt
63	avakīryamāṇe droṇe tu śarair gāṇḍīvadhanvanā hāhākāro mahān āsīt sainyānāṃ bharatarṣabha
64	pāṇḍavasya tu śīghrāstraṃ maghavān samapūjayat gandharvāpsarasaś caiva ye ca tatra samāgatāḥ
65	tato vṛndena mahatā rathānāṃ rathayūthapaḥ ācāryaputraḥ sahasā pāṇḍavaṃ pratyavārayat
66	aśvatthāmā tu tat karma hṛdayena mahātmanaḥ pūjayām āsa pārthasya kopaṃ cāsyākarod bhṛśam
67	sa manyuvaśam āpannaḥ pārtham abhyadravad raṇe kirañ śarasahasrāṇi parjanya iva vṛṣṭimān
68	āvṛtya tu mahābāhur yato drauṇis tato hayān antaraṃ pradadau pārtho droṇasya vyapasarpitum
69	sa tu labdhvāntaraṃ tūrṇam apāyāj javanair hayaiḥ chinnavarmadhvajaḥ śūro nikṛttaḥ parameṣubhiḥ