 | Book 4 Chapter 42
|
| 1 | vaiśaṃpāyana uvāca
|
| 1 | atha duryodhano rājā samare bhīṣmam abravīt
droṇaṃ ca rathaśārdūlaṃ kṛpaṃ ca sumahāratham
|
| 2 | ukto 'yam artha ācāryo mayā karṇena cāsakṛt
punar eva ca vakṣyāmi na hi tṛpyāmi taṃ bruvan
|
| 3 | parājitair hi vastavyaṃ taiś ca dvādaśa vatsarān
vane janapade 'jñātair eṣa eva paṇo hi naḥ
|
| 4 | teṣāṃ na tāvan nirvṛttaṃ vartate tu trayodaśam
ajñātavāsaṃ bībhatsur athāsmābhiḥ samāgataḥ
|
| 5 | anivṛtte tu nirvāse yadi bībhatsur āgataḥ
punar dvādaśa varṣāṇi vane vatsyanti pāṇḍavāḥ
|
| 6 | lobhād vā te na jānīyur asmān vā moha āviśat
hīnātiriktam eteṣāṃ bhīṣmo veditum arhati
|
| 7 | arthānāṃ tu punar dvaidhe nityaṃ bhavati saṃśayaḥ
anyathā cintito hy arthaḥ punar bhavati cānyathā
|
| 8 | uttaraṃ mārgamāṇānāṃ matsyasenāṃ yuyutsatām
yadi bībhatsur āyātas teṣāṃ kaḥ syāt parāṅmukhaḥ
|
| 9 | trigartānāṃ vayaṃ hetor matsyān yoddhum ihāgatāḥ
matsyānāṃ viprakārāṃs te bahūn asmān akīrtayan
|
| 10 | teṣāṃ bhayābhipannānāṃ tad asmābhiḥ pratiśrutam
prathamaṃ tair grahītavyaṃ matsyānāṃ godhanaṃ mahat
|
| 11 | saptamīm aparāhṇe vai tathā nas taiḥ samāhitam
aṣṭamyāṃ punar asmābhir ādityasyodayaṃ prati
|
| 12 | te vā gāvo na paśyanti yadi va syuḥ parājitāḥ
asmān vāpy atisaṃdhāya kuryur matsyena saṃgatam
|
| 13 | atha vā tān upāyāto matsyo jānapadaiḥ saha
sarvayā senayā sārdham asmān yoddhum upāgataḥ
|
| 14 | teṣām eva mahāvīryaḥ kaś cid eva puraḥsaraḥ
asmāñ jetum ihāyāto matsyo vāpi svayaṃ bhavet
|
| 15 | yady eṣa rājā matsyānāṃ yadi bībhatsur āgataḥ
sarvair yoddhavyam asmābhir iti naḥ samayaḥ kṛtaḥ
|
| 16 | atha kasmāt sthitā hy ete ratheṣu rathasattamāḥ
bhīṣmo droṇaḥ kṛpaś caiva vikarṇo drauṇir eva ca
|
| 17 | saṃbhrāntamanasaḥ sarve kāle hy asmin mahārathāḥ
nānyatra yuddhāc chreyo 'sti tathātmā praṇidhīyatām
|
| 18 | ācchinne godhane 'smākam api devena vajriṇā
yamena vāpi saṃgrāme ko hāstinapuraṃ vrajet
|
| 19 | śarair abhipraṇunnānāṃ bhagnānāṃ gahane vane
ko hi jīvet padātīnāṃ bhaved aśveṣu saṃśayaḥ
ācāryaṃ pṛṣṭhataḥ kṛtvā tathā nītir vidhīyatām
|
| 20 | jānāti hi mataṃ teṣām atas trāsayatīva naḥ
arjunenāsya saṃprītim adhikām upalakṣaye
|
| 21 | tathā hi dṛṣṭvā bībhatsum upāyāntaṃ praśaṃsati
yathā senā na bhajyeta tathā nītir vidhīyatām
|
| 22 | adeśikā mahāraṇye grīṣme śatruvaśaṃ gatā
yathā na vibhramet senā tathā nītir vidhīyatām
|
| 23 | aśvānāṃ heṣitaṃ śrutvā kā praśaṃsā bhavet pare
sthāne vāpi vrajanto vā sadā heṣanti vājinaḥ
|
| 24 | sadā ca vāyavo vānti nityaṃ varṣati vāsavaḥ
stanayitnoś ca nirghoṣaḥ śrūyate bahuśas tathā
|
| 25 | kim atra kāryaṃ pārthasya kathaṃ vā sa praśasyate
anyatra kāmād dveṣād vā roṣād vāsmāsu kevalāt
|
| 26 | ācāryā vai kāruṇikāḥ prājñāś cāpāyadarśinaḥ
naite mahābhaye prāpte saṃpraṣṭavyāḥ kathaṃ cana
|
| 27 | prāsādeṣu vicitreṣu goṣṭhīṣv āvasatheṣu ca
kathā vicitrāḥ kurvāṇāḥ paṇḍitās tatra śobhanāḥ
|
| 28 | bahūny āścaryarūpāṇi kurvanto janasaṃsadi
iṣvastre cārusaṃdhāne paṇḍitās tatra śobhanāḥ
|
| 29 | pareṣāṃ vivarajñāne manuṣyācariteṣu ca
annasaṃskāradoṣeṣu paṇḍitās tatra śobhanāḥ
|
| 30 | paṇḍitān pṛṣṭhataḥ kṛtvā pareṣāṃ guṇavādinaḥ
vidhīyatāṃ tathā nītir yathā vadhyeta vai paraḥ
|
| 31 | gāvaś caiva pratiṣṭhantāṃ senāṃ vyūhantu māciram
ārakṣāś ca vidhīyantāṃ yatra yotsyāmahe parān
|