Book 4 Chapter 36 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | sa rājadhānyā niryāya vairāṭiḥ pṛthivīṃjayaḥ
prayāhīty abravīt sūtaṃ yatra te kuravo gatāḥ |
2 | samavetān kurūn yāvaj jigīṣūn avajitya vai
gāś caiṣāṃ kṣipram ādāya punar āyāmi svaṃ puram |
3 | tatas tāṃś codayām āsa sadaśvān pāṇḍunandanaḥ
te hayā narasiṃhena coditā vātaraṃhasaḥ ālikhanta ivākāśam ūhuḥ kāñcanamālinaḥ |
4 | nātidūram atho yātvā matsyaputradhanaṃjayau
avekṣetām amitraghnau kurūṇāṃ balināṃ balam śmaśānam abhito gatvā āsasāda kurūn atha |
5 | tad anīkaṃ mahat teṣāṃ vibabhau sāgarasvanam
sarpamāṇam ivākāśe vanaṃ bahulapādapam |
6 | dadṛśe pārthivo reṇur janitas tena sarpatā
dṛṣṭipraṇāśo bhūtānāṃ divaspṛṅ narasattama |
7 | tad anīkaṃ mahad dṛṣṭvā gajāśvarathasaṃkulam
karṇaduryodhanakṛpair guptaṃ śāṃtanavena ca |
8 | droṇena ca saputreṇa maheṣvāsena dhīmatā
hṛṣṭaromā bhayodvignaḥ pārthaṃ vairāṭir abravīt |
9 | notsahe kurubhir yoddhuṃ romaharṣaṃ hi paśya me
bahupravīram atyugraṃ devair api durāsadam pratiyoddhuṃ na śakṣyāmi kurusainyam anantakam |
10 | nāśaṃse bhāratīṃ senāṃ praveṣṭuṃ bhīmakārmukām
rathanāgāśvakalilāṃ pattidhvajasamākulām dṛṣṭvaiva hi parān ājāv ātmā pravyathatīva me |
11 | yatra droṇaś ca bhīṣmaś ca kṛpaḥ karṇo viviṃśatiḥ
aśvatthāmā vikarṇaś ca somadatto 'tha bāhlikaḥ |
12 | duryodhanas tathā vīro rājā ca rathināṃ varaḥ
dyutimanto maheṣvāsāḥ sarve yuddhaviśāradāḥ |
13 | dṛṣṭvaiva hi kurūn etān vyūḍhānīkān prahāriṇaḥ
hṛṣitāni ca romāṇi kaśmalaṃ cāgataṃ mama |
14 | vaiśaṃpāyana uvāca |
14 | aviyāto viyātasya maurkhyād dhūrtasya paśyataḥ
paridevayate mandaḥ sakāśe savyasācinaḥ |
15 | trigartān me pitā yātaḥ śūnye saṃpraṇidhāya mām
sarvāṃ senām upādāya na me santīha sainikāḥ |
16 | so 'ham eko bahūn bālaḥ kṛtāstrān akṛtaśramaḥ
pratiyoddhuṃ na śakṣyāmi nivartasva bṛhannaḍe |
17 | arjuna uvāca |
17 | bhayena dīnarūpo 'si dviṣatāṃ harṣavardhanaḥ
na ca tāvat kṛtaṃ kiṃ cit paraiḥ karma raṇājire |
18 | svayam eva ca mām āttha vaha māṃ kauravān prati
so 'haṃ tvāṃ tatra neṣyāmi yatraite bahulā dhvajāḥ |
19 | madhyam āmiṣagṛdhrāṇāṃ kurūṇām ātatāyinām
neṣyāmi tvāṃ mahābāho pṛthivyām api yudhyatām |
20 | tathā strīṣu pratiśrutya pauruṣaṃ puruṣeṣu ca
katthamāno 'bhiniryāya kimarthaṃ na yuyutsase |
21 | na ced vijitya gās tās tvaṃ gṛhān vai pratiyāsyasi
prahasiṣyanti vīra tvāṃ narā nāryaś ca saṃgatāḥ |
22 | aham apy atra sairandhryā stutaḥ sārathyakarmaṇi
na hi śakṣyāmy anirjitya gāḥ prayātuṃ puraṃ prati |
23 | stotreṇa caiva sairandhryās tava vākyena tena ca
kathaṃ na yudhyeyam ahaṃ kurūn sarvān sthiro bhava |
24 | uttara uvāca |
24 | kāmaṃ harantu matsyānāṃ bhūyāṃsaṃ kuravo dhanam
prahasantu ca māṃ nāryo narā vāpi bṛhannaḍe |
25 | vaiśaṃpāyana uvāca |
25 | ity uktvā prādravad bhīto rathāt praskandya kuṇḍalī
tyaktvā mānaṃ sa mandātmā visṛjya saśaraṃ dhanuḥ |
26 | bṛhannaḍovāca |
26 | naiṣa pūrvaiḥ smṛto dharmaḥ kṣatriyasya palāyanam
śreyas te maraṇaṃ yuddhe na bhītasya palāyanam |
27 | vaiśaṃpāyana uvāca |
27 | evam uktvā tu kaunteyaḥ so 'vaplutya rathottamāt
tam anvadhāvad dhāvantaṃ rājaputraṃ dhanaṃjayaḥ dīrghāṃ veṇīṃ vidhunvānaḥ sādhu rakte ca vāsasī |
28 | vidhūya veṇīṃ dhāvantam ajānanto 'rjunaṃ tadā
sainikāḥ prāhasan ke cit tathārūpam avekṣya tam |
29 | taṃ śīghram abhidhāvantaṃ saṃprekṣya kuravo 'bruvan
ka eṣa veṣapracchanno bhasmaneva hutāśanaḥ |
30 | kiṃ cid asya yathā puṃsaḥ kiṃ cid asya yathā striyaḥ
sārūpyam arjunasyeva klībarūpaṃ bibharti ca |
31 | tad evaitac chirogrīvaṃ tau bāhū parighopamau
tadvad evāsya vikrāntaṃ nāyam anyo dhanaṃjayāt |
32 | amareṣv iva devendro mānuṣeṣu dhanaṃjayaḥ
ekaḥ ko 'smān upāyāyād anyo loke dhanaṃjayāt |
33 | ekaḥ putro virāṭasya śūnye saṃnihitaḥ pure
sa eṣa kila niryāto bālabhāvān na pauruṣāt |
34 | satreṇa nūnaṃ channaṃ hi carantaṃ pārtham arjunam
uttaraḥ sārathiṃ kṛtvā niryāto nagarād bahiḥ |
35 | sa no manye dhvajān dṛṣṭvā bhīta eṣa palāyati
taṃ nūnam eṣa dhāvantaṃ jighṛkṣati dhanaṃjayaḥ |
36 | iti sma kuravaḥ sarve vimṛśantaḥ pṛthak pṛthak
na ca vyavasituṃ kiṃ cid uttaraṃ śaknuvanti te channaṃ tathā taṃ satreṇa pāṇḍavaṃ prekṣya bhārata |
37 | uttaraṃ tu pradhāvantam anudrutya dhanaṃjayaḥ
gatvā padaśataṃ tūrṇaṃ keśapakṣe parāmṛśat |
38 | so 'rjunena parāmṛṣṭaḥ paryadevayad ārtavat
bahulaṃ kṛpaṇaṃ caiva virāṭasya sutas tadā |
39 | śātakumbhasya śuddhasya śataṃ niṣkān dadāmi te
maṇīn aṣṭau ca vaiḍūryān hemabaddhān mahāprabhān |
40 | hemadaṇḍapraticchannaṃ rathaṃ yuktaṃ ca suvrajaiḥ
mattāṃś ca daśa mātaṅgān muñca māṃ tvaṃ bṛhannaḍe |
41 | vaiśaṃpāyana uvāca |
41 | evamādīni vākyāni vilapantam acetasam
prahasya puruṣavyāghro rathasyāntikam ānayat |
42 | athainam abravīt pārtho bhayārtaṃ naṣṭacetasam
yadi notsahase yoddhuṃ śatrubhiḥ śatrukarśana ehi me tvaṃ hayān yaccha yudhyamānasya śatrubhiḥ |
43 | prayāhy etad rathānīkaṃ madbāhubalarakṣitaḥ
apradhṛṣyatamaṃ ghoraṃ guptaṃ vīrair mahārathaiḥ |
44 | mā bhais tvaṃ rājaputrāgrya kṣatriyo 'si paraṃtapa
ahaṃ vai kurubhir yotsyāmy avajeṣyāmi te paśūn |
45 | praviśyaitad rathānīkam apradhṛṣyaṃ durāsadam
yantā bhūs tvaṃ naraśreṣṭha yotsye 'haṃ kurubhiḥ saha |
46 | evaṃ bruvāṇo bībhatsur vairāṭim aparājitaḥ
samāśvāsya muhūrtaṃ tam uttaraṃ bharatarṣabha |
47 | tata enaṃ viceṣṭantam akāmaṃ bhayapīḍitam
ratham āropayām āsa pārthaḥ praharatāṃ varaḥ |