Book 3 Chapter 282 | |
1 | mārkaṇḍeya uvāca |
1 | etasminn eva kāle tu dyumatseno mahāvane
labdhacakṣuḥ prasannātmā dṛṣṭyā sarvaṃ dadarśa ha |
2 | sa sarvān āśramān gatvā śaibyayā saha bhāryayā
putrahetoḥ parām ārtiṃ jagāma manujarṣabha |
3 | tāv āśramān nadīś caiva vanāni ca sarāṃsi ca
tāṃs tān deśān vicinvantau dampatī parijagmatuḥ |
4 | śrutvā śabdaṃ tu yat kiṃ cid unmukhau sutaśaṅkayā
sāvitrīsahito 'bhyeti satyavān ity adhāvatām |
5 | bhinnaiś ca paruṣaiḥ pādaiḥ savraṇaiḥ śoṇitokṣitaiḥ
kuśakaṇṭakaviddhāṅgāv unmattāv iva dhāvataḥ |
6 | tato 'bhisṛtya tair vipraiḥ sarvair āśramavāsibhiḥ
parivārya samāśvāsya samānītau svam āśramam |
7 | tatra bhāryāsahāyaḥ sa vṛto vṛddhais tapodhanaiḥ
āśvāsito vicitrārthaiḥ pūrvarājñāṃ kathāśrayaiḥ |
8 | tatas tau punar āśvastau vṛddhau putradidṛkṣayā
bālye vṛttāni putrasya smarantau bhṛśaduḥkhitau |
9 | punar uktvā ca karuṇāṃ vācaṃ tau śokakarśitau
hā putra hā sādhvi vadhūḥ kvāsi kvāsīty arodatām |
10 | suvarcā uvāca |
10 | yathāsya bhāryā sāvitrī tapasā ca damena ca
ācāreṇa ca saṃyuktā tathā jīvati satyavān |
11 | gautama uvāca |
11 | vedāḥ sāṅgā mayādhītās tapo me saṃcitaṃ mahat
kaumāraṃ brahmacaryaṃ me guravo 'gniś ca toṣitāḥ |
12 | samāhitena cīrṇāni sarvāṇy eva vratāni me
vāyubhakṣopavāsaś ca kuśalāni ca yāni me |
13 | anena tapasā vedmi sarvaṃ paricikīrṣitam
satyam etan nibodha tvaṃ dhriyate satyavān iti |
14 | śiṣya uvāca |
14 | upādhyāyasya me vaktrād yathā vākyaṃ viniḥsṛtam
naitaj jātu bhaven mithyā tathā jīvati satyavān |
15 | ṛṣaya ūcuḥ |
15 | yathāsya bhāryā sāvitrī sarvair eva sulakṣaṇaiḥ
avaidhavyakarair yuktā tathā jīvati satyavān |
16 | bhāradvāja uvāca |
16 | yathāsya bhāryā sāvitrī tapasā ca damena ca
ācāreṇa ca saṃyuktā tathā jīvati satyavān |
17 | dālbhya uvāca |
17 | yathā dṛṣṭiḥ pravṛttā te sāvitryāś ca yathā vratam
gatāhāram akṛtvā ca tathā jīvati satyavān |
18 | māṇḍavya uvāca |
18 | yathā vadanti śāntāyāṃ diśi vai mṛgapakṣiṇaḥ
pārthivī ca pravṛttis te tathā jīvati satyavān |
19 | dhaumya uvāca |
19 | sarvair guṇair upetas te yathā putro janapriyaḥ
dīrghāyur lakṣaṇopetas tathā jīvati satyavān |
20 | mārkaṇḍeya uvāca |
20 | evam āśvāsitas tais tu satyavāgbhis tapasvibhiḥ
tāṃs tān vigaṇayann arthān avasthita ivābhavat |
21 | tato muhūrtāt sāvitrī bhartrā satyavatā saha
ājagāmāśramaṃ rātrau prahṛṣṭā praviveśa ha |
22 | brāhmaṇā ūcuḥ |
22 | putreṇa saṃgataṃ tvādya cakṣuṣmantaṃ nirīkṣya ca
sarve vayaṃ vai pṛcchāmo vṛddhiṃ te pṛthivīpate |
23 | samāgamena putrasya sāvitryā darśanena ca
cakṣuṣaś cātmano lābhāt tribhir diṣṭyā vivardhase |
24 | sarvair asmābhir uktaṃ yat tathā tan nātra saṃśayaḥ
bhūyo bhūyaś ca vṛddhis te kṣipram eva bhaviṣyati |
25 | mārkaṇḍeya uvāca |
25 | tato 'gniṃ tatra saṃjvālya dvijās te sarva eva hi
upāsāṃ cakrire pārtha dyumatsenaṃ mahīpatim |
26 | śaibyā ca satyavāṃś caiva sāvitrī caikataḥ sthitāḥ
sarvais tair abhyanujñātā viśokāḥ samupāviśan |
27 | tato rājñā sahāsīnāḥ sarve te vanavāsinaḥ
jātakautūhalāḥ pārtha papracchur nṛpateḥ sutam |
28 | prāg eva nāgataṃ kasmāt sabhāryeṇa tvayā vibho
virātre cāgataṃ kasmāt ko 'nubandhaś ca te 'bhavat |
29 | saṃtāpitaḥ pitā mātā vayaṃ caiva nṛpātmaja
nākasmād iti jānīmas tat sarvaṃ vaktum arhasi |
30 | satyavān uvāca |
30 | pitrāham abhyanujñātaḥ sāvitrīsahito gataḥ
atha me 'bhūc chiroduḥkhaṃ vane kāṣṭhāni bhindataḥ |
31 | suptaś cāhaṃ vedanayā ciram ity upalakṣaye
tāvat kālaṃ ca na mayā suptapūrvaṃ kadā cana |
32 | sarveṣām eva bhavatāṃ saṃtāpo mā bhaved iti
ato virātrāgamanaṃ nānyad astīha kāraṇam |
33 | gautama uvāca |
33 | akasmāc cakṣuṣaḥ prāptir dyumatsenasya te pituḥ
nāsya tvaṃ kāraṇaṃ vettha sāvitrī vaktum arhati |
34 | śrotum icchāmi sāvitri tvaṃ hi vettha parāvaram
tvāṃ hi jānāmi sāvitri sāvitrīm iva tejasā |
35 | tvam atra hetuṃ jānīṣe tasmāt satyaṃ nirucyatām
rahasyaṃ yadi te nāsti kiṃ cid atra vadasva naḥ |
36 | sāvitry uvāca |
36 | evam etad yathā vettha saṃkalpo nānyathā hi vaḥ
na ca kiṃ cid rahasyaṃ me śrūyatāṃ tathyam atra yat |
37 | mṛtyur me bhartur ākhyāto nāradena mahātmanā
sa cādya divasaḥ prāptas tato nainaṃ jahāmy aham |
38 | suptaṃ cainaṃ yamaḥ sākṣād upāgacchat sakiṃkaraḥ
sa enam anayad baddhvā diśaṃ pitṛniṣevitām |
39 | astauṣaṃ tam ahaṃ devaṃ satyena vacasā vibhum
pañca vai tena me dattā varāḥ śṛṇuta tān mama |
40 | cakṣuṣī ca svarājyaṃ ca dvau varau śvaśurasya me
labdhaṃ pituḥ putraśataṃ putrāṇām ātmanaḥ śatam |
41 | caturvarṣaśatāyur me bhartā labdhaś ca satyavān
bhartur hi jīvitārthaṃ tu mayā cīrṇaṃ sthiraṃ vratam |
42 | etat satyaṃ mayākhyātaṃ kāraṇaṃ vistareṇa vaḥ
yathā vṛttaṃ sukhodarkam idaṃ duḥkhaṃ mahan mama |
43 | ṛṣaya ūcuḥ |
43 | nimajjamānaṃ vyasanair abhidrutaṃ; kulaṃ narendrasya tamomaye hrade
tvayā suśīle dhṛtadharmapuṇyayā; samuddhṛtaṃ sādhvi punaḥ kulīnayā |
44 | mārkaṇḍeya uvāca |
44 | tathā praśasya hy abhipūjya caiva te; varastriyaṃ tām ṛṣayaḥ samāgatāḥ
narendram āmantrya saputram añjasā; śivena jagmur muditāḥ svam ālayam |