Book 3 Chapter 267 | |
1 | mārkaṇḍeya uvāca |
1 | tatas tatraiva rāmasya samāsīnasya taiḥ saha
samājagmuḥ kapiśreṣṭhāḥ sugrīvavacanāt tadā |
2 | vṛtaḥ koṭisahasreṇa vānarāṇāṃ tarasvinām
śvaśuro vālinaḥ śrīmān suṣeṇo rāmam abhyayāt |
3 | koṭīśatavṛtau cāpi gajo gavaya eva ca
vānarendrau mahāvīryau pṛthak pṛthag adṛśyatām |
4 | ṣaṣṭikoṭisahasrāṇi prakarṣan pratyadṛśyata
golāṅgūlo mahārāja gavākṣo bhīmadarśanaḥ |
5 | gandhamādanavāsī tu prathito gandhamādanaḥ
koṭīsahasram ugrāṇāṃ harīṇāṃ samakarṣata |
6 | panaso nāma medhāvī vānaraḥ sumahābalaḥ
koṭīr daśa dvādaśa ca triṃśatpañca prakarṣati |
7 | śrīmān dadhimukho nāma harivṛddho 'pi vīryavān
pracakarṣa mahat sainyaṃ harīṇāṃ bhīmatejasām |
8 | kṛṣṇānāṃ mukhapuṇḍrāṇām ṛkṣāṇāṃ bhīmakarmaṇām
koṭīśatasahasreṇa jāmbavān pratyadṛśyata |
9 | ete cānye ca bahavo hariyūthapayūthapāḥ
asaṃkhyeyā mahārāja samīyū rāmakāraṇāt |
10 | śirīṣakusumābhānāṃ siṃhānām iva nardatām
śrūyate tumulaḥ śabdas tatra tatra pradhāvatām |
11 | girikūṭanibhāḥ ke cit ke cin mahiṣasaṃnibhāḥ
śaradabhrapratīkāśāḥ piṣṭahiṅgulakānanāḥ |
12 | utpatantaḥ patantaś ca plavamānāś ca vānarāḥ
uddhunvanto 'pare reṇūn samājagmuḥ samantataḥ |
13 | sa vānaramahālokaḥ pūrṇasāgarasaṃnibhaḥ
niveśam akarot tatra sugrīvānumate tadā |
14 | tatas teṣu harīndreṣu samāvṛtteṣu sarvaśaḥ
tithau praśaste nakṣatre muhūrte cābhipūjite |
15 | tena vyūḍhena sainyena lokān udvartayann iva
prayayau rāghavaḥ śrīmān sugrīvasahitas tadā |
16 | mukham āsīt tu sainyasya hanūmān mārutātmajaḥ
jaghanaṃ pālayām āsa saumitrir akutobhayaḥ |
17 | baddhagodhāṅgulitrāṇau rāghavau tatra rejatuḥ
vṛtau harimahāmātraiś candrasūryau grahair iva |
18 | prababhau harisainyaṃ tac chālatālaśilāyudham
sumahac chālibhavanaṃ yathā sūryodayaṃ prati |
19 | nalanīlāṅgadakrāthamaindadvividapālitā
yayau sumahatī senā rāghavasyārthasiddhaye |
20 | vidhivat supraśasteṣu bahumūlaphaleṣu ca
prabhūtamadhumāṃseṣu vārimatsu śiveṣu ca |
21 | nivasantī nirābādhā tathaiva girisānuṣu
upāyād dharisenā sā kṣārodam atha sāgaram |
22 | dvitīyasāgaranibhaṃ tad balaṃ bahuladhvajam
velāvanaṃ samāsādya nivāsam akarot tadā |
23 | tato dāśarathiḥ śrīmān sugrīvaṃ pratyabhāṣata
madhye vānaramukhyānāṃ prāptakālam idaṃ vacaḥ |
24 | upāyaḥ ko nu bhavatāṃ mataḥ sāgaralaṅghane
iyaṃ ca mahatī senā sāgaraś cāpi dustaraḥ |
25 | tatrānye vyāharanti sma vānarāḥ paṭumāninaḥ
samarthā laṅghane sindhor na tu kṛtsnasya vānarāḥ |
26 | ke cin naubhir vyavasyanti kecīc ca vividhaiḥ plavaiḥ
neti rāmaś ca tān sarvān sāntvayan pratyabhāṣata |
27 | śatayojanavistāraṃ na śaktāḥ sarvavānarāḥ
krāntuṃ toyanidhiṃ vīrā naiṣā vo naiṣṭhikī matiḥ |
28 | nāvo na santi senāyā bahvyas tārayituṃ tathā
vaṇijām upaghātaṃ ca katham asmadvidhaś caret |
29 | vistīrṇaṃ caiva naḥ sainyaṃ hanyāc chidreṣu vai paraḥ
plavoḍupapratāraś ca naivātra mama rocate |
30 | ahaṃ tv imaṃ jalanidhiṃ samārapsyāmy upāyataḥ
pratiśeṣyāmy upavasan darśayiṣyati māṃ tataḥ |
31 | na ced darśayitā mārgaṃ dhakṣyāmy enam ahaṃ tataḥ
mahāstrair apratihatair atyagnipavanojjvalaiḥ |
32 | ity uktvā sahasaumitrir upaspṛśyātha rāghavaḥ
pratiśiśye jalanidhiṃ vidhivat kuśasaṃstare |
33 | sāgaras tu tataḥ svapne darśayām āsa rāghavam
devo nadanadībhartā śrīmān yādogaṇair vṛtaḥ |
34 | kausalyāmātar ity evam ābhāṣya madhuraṃ vacaḥ
idam ity āha ratnānām ākaraiḥ śataśo vṛtaḥ |
35 | brūhi kiṃ te karomy atra sāhāyyaṃ puruṣarṣabha
ikṣvākur asmi te jñātir iti rāmas tam abravīt |
36 | mārgam icchāmi sainyasya dattaṃ nadanadīpate
yena gatvā daśagrīvaṃ hanyāṃ paulastyapāṃsanam |
37 | yady evaṃ yācato mārgaṃ na pradāsyati me bhavān
śarais tvāṃ śoṣayiṣyāmi divyāstrapratimantritaiḥ |
38 | ity evaṃ bruvataḥ śrutvā rāmasya varuṇālayaḥ
uvāca vyathito vākyam iti baddhāñjaliḥ sthitaḥ |
39 | necchāmi pratighātaṃ te nāsmi vighnakaras tava
śṛṇu cedaṃ vaco rāma śrutvā kartavyam ācara |
40 | yadi dāsyāmi te mārgaṃ sainyasya vrajato 'jñayā
anye 'py ājñāpayiṣyanti mām evaṃ dhanuṣo balāt |
41 | asti tv atra nalo nāma vānaraḥ śilpisaṃmataḥ
tvaṣṭur devasya tanayo balavān viśvakarmaṇaḥ |
42 | sa yat kāṣṭhaṃ tṛṇaṃ vāpi śilāṃ vā kṣepsyate mayi
sarvaṃ tad dhārayiṣyāmi sa te setur bhaviṣyati |
43 | ity uktvāntarhite tasmin rāmo nalam uvāca ha
kuru setuṃ samudre tvaṃ śakto hy asi mato mama |
44 | tenopāyena kākutsthaḥ setubandham akārayat
daśayojanavistāram āyataṃ śatayojanam |
45 | nalasetur iti khyāto yo 'dyāpi prathito bhuvi
rāmasyājñāṃ puraskṛtya dhāryate girisaṃnibhaḥ |
46 | tatrasthaṃ sa tu dharmātmā samāgacchad vibhīṣaṇaḥ
bhrātā vai rākṣasendrasya caturbhiḥ sacivaiḥ saha |
47 | pratijagrāha rāmas taṃ svāgatena mahāmanāḥ
sugrīvasya tu śaṅkābhūt praṇidhiḥ syād iti sma ha |
48 | rāghavas tasya ceṣṭābhiḥ samyak ca cariteṅgitaiḥ
yadā tattvena tuṣṭo 'bhūt tata enam apūjayat |
49 | sarvarākṣasarājye cāpy abhyaṣiñcad vibhīṣaṇam
cakre ca mantrānucaraṃ suhṛdaṃ lakṣmaṇasya ca |
50 | vibhīṣaṇamate caiva so 'tyakrāman mahārṇavam
sasainyaḥ setunā tena māsenaiva narādhipa |
51 | tato gatvā samāsādya laṅkodyānāny anekaśaḥ
bhedayām āsa kapibhir mahānti ca bahūni ca |
52 | tatrāstāṃ rāvaṇāmātyau rākṣasau śukasāraṇau
cārau vānararūpeṇa tau jagrāha vibhīṣaṇaḥ |
53 | pratipannau yadā rūpaṃ rākṣasaṃ tau niśācarau
darśayitvā tataḥ sainyaṃ rāmaḥ paścād avāsṛjat |
54 | niveśyopavane sainyaṃ tac chūraḥ prājñavānaram
preṣayām āsa dautyena rāvaṇasya tato 'ṅgadam |