Book 3 Chapter 264 | |
1 | mārkaṇḍeya uvāca |
1 | tato 'vidūre nalinīṃ prabhūtakamalotpalām
sītāharaṇaduḥkhārtaḥ pampāṃ rāmaḥ samāsadat |
2 | mārutena suśītena sukhenāmṛtagandhinā
sevyamāno vane tasmiñ jagāma manasā priyām |
3 | vilalāpa sa rājendras tatra kāntām anusmaran
kāmabāṇābhisaṃtaptaḥ saumitris tam athābravīt |
4 | na tvām evaṃvidho bhāvaḥ spraṣṭum arhati mānada
ātmavantam iva vyādhiḥ puruṣaṃ vṛddhaśīlinam |
5 | pravṛttir upalabdhā te vaidehyā rāvaṇasya ca
tāṃ tvaṃ puruṣakāreṇa buddhyā caivopapādaya |
6 | abhigacchāva sugrīvaṃ śailasthaṃ haripuṃgavam
mayi śiṣye ca bhṛtye ca sahāye ca samāśvasa |
7 | evaṃ bahuvidhair vākyair lakṣmaṇena sa rāghavaḥ
uktaḥ prakṛtim āpede kārye cānantaro 'bhavat |
8 | niṣevya vāri pampāyās tarpayitvā pitṝn api
pratasthatur ubhau vīrau bhrātarau rāmalakṣmaṇau |
9 | tāv ṛśyamūkam abhyetya bahumūlaphalaṃ girim
giryagre vānarān pañca vīrau dadṛśatus tadā |
10 | sugrīvaḥ preṣayām āsa sacivaṃ vānaraṃ tayoḥ
buddhimantaṃ hanūmantaṃ himavantam iva sthitam |
11 | tena saṃbhāṣya pūrvaṃ tau sugrīvam abhijagmatuḥ
sakhyaṃ vānararājena cakre rāmas tato nṛpa |
12 | tad vāso darśayām āsus tasya kārye nivedite
vānarāṇāṃ tu yat sītā hriyamāṇābhyavāsṛjat |
13 | tat pratyayakaraṃ labdhvā sugrīvaṃ plavagādhipam
pṛthivyāṃ vānaraiśvarye svayaṃ rāmo 'bhyaṣecayat |
14 | pratijajñe ca kākutsthaḥ samare vālino vadham
sugrīvaś cāpi vaidehyāḥ punar ānayanaṃ nṛpa |
15 | ity uktvā samayaṃ kṛtvā viśvāsya ca parasparam
abhyetya sarve kiṣkindhāṃ tasthur yuddhābhikāṅkṣiṇaḥ |
16 | sugrīvaḥ prāpya kiṣkindhāṃ nanādaughanibhasvanaḥ
nāsya tan mamṛṣe vālī taṃ tārā pratyaṣedhayat |
17 | yathā nadati sugrīvo balavān eṣa vānaraḥ
manye cāśrayavān prāpto na tvaṃ nirgantum arhasi |
18 | hemamālī tato vālī tārāṃ tārādhipānanām
provāca vacanaṃ vāgmī tāṃ vānarapatiḥ patiḥ |
19 | sarvabhūtarutajñā tvaṃ paśya buddhyā samanvitā
kenāpāśrayavān prāpto mamaiṣa bhrātṛgandhikaḥ |
20 | cintayitvā muhūrtaṃ tu tārā tārādhipaprabhā
patim ity abravīt prājñā śṛṇu sarvaṃ kapīśvara |
21 | hṛtadāro mahāsattvo rāmo daśarathātmajaḥ
tulyārimitratāṃ prāptaḥ sugrīveṇa dhanurdharaḥ |
22 | bhrātā cāsya mahābāhuḥ saumitrir aparājitaḥ
lakṣmaṇo nāma medhāvī sthitaḥ kāryārthasiddhaye |
23 | maindaś ca dvividaś caiva hanūmāṃś cānilātmajaḥ
jāmbavān ṛkṣarājaś ca sugrīvasacivāḥ sthitāḥ |
24 | sarva ete mahātmāno buddhimanto mahābalāḥ
alaṃ tava vināśāya rāmavīryavyapāśrayāt |
25 | tasyās tad ākṣipya vaco hitam uktaṃ kapīśvaraḥ
paryaśaṅkata tām īrṣuḥ sugrīvagatamānasām |
26 | tārāṃ paruṣam uktvā sa nirjagāma guhāmukhāt
sthitaṃ mālyavato 'bhyāśe sugrīvaṃ so 'bhyabhāṣata |
27 | asakṛt tvaṃ mayā mūḍha nirjito jīvitapriyaḥ
mukto jñātir iti jñātvā kā tvarā maraṇe punaḥ |
28 | ity uktaḥ prāha sugrīvo bhrātaraṃ hetumad vacaḥ
prāptakālam amitraghno rāmaṃ saṃbodhayann iva |
29 | hṛtadārasya me rājan hṛtarājyasya ca tvayā
kiṃ nu jīvitasāmarthyam iti viddhi samāgatam |
30 | evam uktvā bahuvidhaṃ tatas tau saṃnipetatuḥ
samare vālisugrīvau śālatālaśilāyudhau |
31 | ubhau jaghnatur anyonyam ubhau bhūmau nipetatuḥ
ubhau vavalgatuś citraṃ muṣṭibhiś ca nijaghnatuḥ |
32 | ubhau rudhirasaṃsiktau nakhadantaparikṣatau
śuśubhāte tadā vīrau puṣpitāv iva kiṃśukau |
33 | na viśeṣas tayor yuddhe tadā kaś cana dṛśyate
sugrīvasya tadā mālāṃ hanūmān kaṇṭha āsajat |
34 | sa mālayā tadā vīraḥ śuśubhe kaṇṭhasaktayā
śrīmān iva mahāśailo malayo meghamālayā |
35 | kṛtacihnaṃ tu sugrīvaṃ rāmo dṛṣṭvā mahādhanuḥ
vicakarṣa dhanuḥśreṣṭhaṃ vālim uddiśya lakṣyavat |
36 | visphāras tasya dhanuṣo yantrasyeva tadā babhau
vitatrāsa tadā vālī śareṇābhihato hṛdi |
37 | sa bhinnamarmābhihato vaktrāc choṇitam udvaman
dadarśāvasthitaṃ rāmam ārāt saumitriṇā saha |
38 | garhayitvā sa kākutsthaṃ papāta bhuvi mūrchitaḥ
tārā dadarśa taṃ bhūmau tārāpatim iva cyutam |
39 | hate vālini sugrīvaḥ kiṣkindhāṃ pratyapadyata
tāṃ ca tārāpatimukhīṃ tārāṃ nipatiteśvarām |
40 | rāmas tu caturo māsān pṛṣṭhe mālyavataḥ śubhe
nivāsam akarod dhīmān sugrīveṇābhyupasthitaḥ |
41 | rāvaṇo 'pi purīṃ gatvā laṅkāṃ kāmabalātkṛtaḥ
sītāṃ niveśayām āsa bhavane nandanopame aśokavanikābhyāśe tāpasāśramasaṃnibhe |
42 | bhartṛsmaraṇatanvaṅgī tāpasīveṣadhāriṇī
upavāsatapaḥśīlā tatra sā pṛthulekṣaṇā uvāsa duḥkhavasatīḥ phalamūlakṛtāśanā |
43 | dideśa rākṣasīs tatra rakṣaṇe rākṣasādhipaḥ
prāsāsiśūlaparaśumudgarālātadhāriṇīḥ |
44 | dvyakṣīṃ tryakṣīṃ lalāṭākṣīṃ dīrghajihvām ajihvikām
tristanīm ekapādāṃ ca trijaṭām ekalocanām |
45 | etāś cānyāś ca dīptākṣyaḥ karabhotkaṭamūrdhajāḥ
parivāryāsate sītāṃ divārātram atandritāḥ |
46 | tās tu tām āyatāpāṅgīṃ piśācyo dāruṇasvanāḥ
tarjayanti sadā raudrāḥ paruṣavyañjanākṣarāḥ |
47 | khādāma pāṭayāmaināṃ tilaśaḥ pravibhajya tām
yeyaṃ bhartāram asmākam avamanyeha jīvati |
48 | ity evaṃ paribhartsantīs trāsyamānā punaḥ punaḥ
bhartṛśokasamāviṣṭā niḥśvasyedam uvāca tāḥ |
49 | āryāḥ khādata māṃ śīghraṃ na me lobho 'sti jīvite
vinā taṃ puṇḍarīkākṣaṃ nīlakuñcitamūrdhajam |
50 | apy evāhaṃ nirāhārā jīvitapriyavarjitā
śoṣayiṣyāmi gātrāṇi vyālī tālagatā yathā |
51 | na tv anyam abhigaccheyaṃ pumāṃsaṃ rāghavād ṛte
iti jānīta satyaṃ me kriyatāṃ yad anantaram |
52 | tasyās tad vacanaṃ śrutvā rākṣasyas tāḥ kharasvanāḥ
ākhyātuṃ rākṣasendrāya jagmus tat sarvam āditaḥ |
53 | gatāsu tāsu sarvāsu trijaṭā nāma rākṣasī
sāntvayām āsa vaidehīṃ dharmajñā priyavādinī |
54 | sīte vakṣyāmi te kiṃ cid viśvāsaṃ kuru me sakhi
bhayaṃ te vyetu vāmoru śṛṇu cedaṃ vaco mama |
55 | avindhyo nāma medhāvī vṛddho rākṣasapuṃgavaḥ
sa rāmasya hitānveṣī tvadarthe hi sa māvadat |
56 | sītā madvacanād vācyā samāśvāsya prasādya ca
bhartā te kuśalī rāmo lakṣmaṇānugato balī |
57 | sakhyaṃ vānararājena śakrapratimatejasā
kṛtavān rāghavaḥ śrīmāṃs tvadarthe ca samudyataḥ |
58 | mā ca te 'stu bhayaṃ bhīru rāvaṇāl lokagarhitāt
nalakūbaraśāpena rakṣitā hy asy anindite |
59 | śapto hy eṣa purā pāpo vadhūṃ rambhāṃ parāmṛśan
na śakto vivaśāṃ nārīm upaitum ajitendriyaḥ |
60 | kṣipram eṣyati te bhartā sugrīveṇābhirakṣitaḥ
saumitrisahito dhīmāṃs tvāṃ ceto mokṣayiṣyati |
61 | svapnā hi sumahāghorā dṛṣṭā me 'niṣṭadarśanāḥ
vināśāyāsya durbuddheḥ paulastyakulaghātinaḥ |
62 | dāruṇo hy eṣa duṣṭātmā kṣudrakarmā niśācaraḥ
svabhāvāc chīladoṣeṇa sarveṣāṃ bhayavardhanaḥ |
63 | spardhate sarvadevair yaḥ kālopahatacetanaḥ
mayā vināśaliṅgāni svapne dṛṣṭāni tasya vai |
64 | tailābhiṣikto vikaco majjan paṅke daśānanaḥ
asakṛt kharayukte tu rathe nṛtyann iva sthitaḥ |
65 | kumbhakarṇādayaś ceme nagnāḥ patitamūrdhajāḥ
kṛṣyante dakṣiṇām āśāṃ raktamālyānulepanāḥ |
66 | śvetātapatraḥ soṣṇīṣaḥ śuklamālyavibhūṣaṇaḥ
śvetaparvatam ārūḍha eka eva vibhīṣaṇaḥ |
67 | sacivāś cāsya catvāraḥ śuklamālyānulepanāḥ
śvetaparvatam ārūḍhā mokṣyante 'smān mahābhayāt |
68 | rāmasyāstreṇa pṛthivī parikṣiptā sasāgarā
yaśasā pṛthivīṃ kṛtsnāṃ pūrayiṣyati te patiḥ |
69 | asthisaṃcayam ārūḍho bhuñjāno madhupāyasam
lakṣmaṇaś ca mayā dṛṣṭo nirīkṣan sarvatodiśaḥ |
70 | rudatī rudhirārdrāṅgī vyāghreṇa parirakṣitā
asakṛt tvaṃ mayā dṛṣṭā gacchantī diśam uttarām |
71 | harṣam eṣyasi vaidehi kṣipraṃ bhartṛsamanvitā
rāghaveṇa saha bhrātrā sīte tvam acirād iva |
72 | iti sā mṛgaśāvākṣī tac chrutvā trijaṭāvacaḥ
babhūvāśāvatī bālā punar bhartṛsamāgame |
73 | yāvad abhyāgatā raudrāḥ piśācyas tāḥ sudāruṇāḥ
dadṛśus tāṃ trijaṭayā sahāsīnāṃ yathā purā |