Book 3 Chapter 261 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | uktaṃ bhagavatā janma rāmādīnāṃ pṛthak pṛthak
prasthānakāraṇaṃ brahmañ śrotum icchāmi kathyatām |
2 | kathaṃ dāśarathī vīrau bhrātarau rāmalakṣmaṇau
prasthāpitau vanaṃ brahma maithilī ca yaśasvinī |
3 | mārkaṇḍeya uvāca |
3 | jātaputro daśarathaḥ prītimān abhavan nṛpaḥ
kriyāratir dharmaparaḥ satataṃ vṛddhasevitā |
4 | krameṇa cāsya te putrā vyavardhanta mahaujasaḥ
vedeṣu sarahasyeṣu dhanurvede ca pāragāḥ |
5 | caritabrahmacaryās te kṛtadārāś ca pārthiva
yadā tadā daśarathaḥ prītimān abhavat sukhī |
6 | jyeṣṭho rāmo 'bhavat teṣāṃ ramayām āsa hi prajāḥ
manoharatayā dhīmān pitur hṛdayatoṣaṇaḥ |
7 | tataḥ sa rājā matimān matvātmānaṃ vayo 'dhikam
mantrayām āsa sacivair dharmajñaiś ca purohitaiḥ |
8 | abhiṣekāya rāmasya yauvarājyena bhārata
prāptakālaṃ ca te sarve menire mantrisattamāḥ |
9 | lohitākṣaṃ mahābāhuṃ mattamātaṅgagāminam
dīrghabāhuṃ mahoraskaṃ nīlakuñcitamūrdhajam |
10 | dīpyamānaṃ śriyā vīraṃ śakrād anavamaṃ bale
pāragaṃ sarvadharmāṇāṃ bṛhaspatisamaṃ matau |
11 | sarvānuraktaprakṛtiṃ sarvavidyāviśāradam
jitendriyam amitrāṇām api dṛṣṭimanoharam |
12 | niyantāram asādhūnāṃ goptāraṃ dharmacāriṇām
dhṛtimantam anādhṛṣyaṃ jetāram aparājitam |
13 | putraṃ rājā daśarathaḥ kausalyānandavardhanam
saṃdṛśya paramāṃ prītim agacchat kurunandana |
14 | cintayaṃś ca mahātejā guṇān rāmasya vīryavān
abhyabhāṣata bhadraṃ te prīyamāṇaḥ purohitam |
15 | adya puṣyo niśi brahman puṇyaṃ yogam upaiṣyati
saṃbhārāḥ saṃbhriyantāṃ me rāmaś copanimantryatām |
16 | iti tad rājavacanaṃ pratiśrutyātha mantharā
kaikeyīm abhigamyedaṃ kāle vacanam abravīt |
17 | adya kaikeyi daurbhāgyaṃ rājñā te khyāpitaṃ mahat
āśīviṣas tvāṃ saṃkruddhaś caṇḍo daśati durbhage |
18 | subhagā khalu kausalyā yasyāḥ putro 'bhiṣekṣyate
kuto hi tava saubhāgyaṃ yasyāḥ putro na rājyabhāk |
19 | sā tad vacanam ājñāya sarvābharaṇabhūṣitā
vedīvilagnamadhyeva bibhratī rūpam uttamam |
20 | vivikte patim āsādya hasantīva śucismitā
praṇayaṃ vyañjayantīva madhuraṃ vākyam abravīt |
21 | satyapratijña yan me tvaṃ kāmam ekaṃ nisṛṣṭavān
upākuruṣva tad rājaṃs tasmān mucyasva saṃkaṭāt |
22 | rājovāca |
22 | varaṃ dadāni te hanta tad gṛhāṇa yad icchasi
avadhyo vadhyatāṃ ko 'dya vadhyaḥ ko 'dya vimucyatām |
23 | dhanaṃ dadāni kasyādya hriyatāṃ kasya vā punaḥ
brāhmaṇasvād ihānyatra yat kiṃ cid vittam asti me |
24 | mārkaṇḍeya uvāca |
24 | sā tad vacanam ājñāya parigṛhya narādhipam
ātmano balam ājñāya tata enam uvāca ha |
25 | ābhiṣecanikaṃ yat te rāmārtham upakalpitam
bharatas tad avāpnotu vanaṃ gacchatu rāghavaḥ |
26 | sa tad rājā vacaḥ śrutvā vipriyaṃ dāruṇodayam
duḥkhārto bharataśreṣṭha na kiṃ cid vyājahāra ha |
27 | tatas tathoktaṃ pitaraṃ rāmo vijñāya vīryavān
vanaṃ pratasthe dharmātmā rājā satyo bhavatv iti |
28 | tam anvagacchal lakṣmīvān dhanuṣmāṃl lakṣmaṇas tadā
sītā ca bhāryā bhadraṃ te vaidehī janakātmajā |
29 | tato vanaṃ gate rāme rājā daśarathas tadā
samayujyata dehasya kālaparyāyadharmaṇā |
30 | rāmaṃ tu gatam ājñāya rājānaṃ ca tathāgatam
ānāyya bharataṃ devī kaikeyī vākyam abravīt |
31 | gato daśarathaḥ svargaṃ vanasthau rāmalakṣmaṇau
gṛhāṇa rājyaṃ vipulaṃ kṣemaṃ nihatakaṇṭakam |
32 | tām uvāca sa dharmātmā nṛśaṃsaṃ bata te kṛtam
patiṃ hatvā kulaṃ cedam utsādya dhanalubdhayā |
33 | ayaśaḥ pātayitvā me mūrdhni tvaṃ kulapāṃsane
sakāmā bhava me mātar ity uktvā praruroda ha |
34 | sa cāritraṃ viśodhyātha sarvaprakṛtisaṃnidhau
anvayād bhrātaraṃ rāmaṃ vinivartanalālasaḥ |
35 | kausalyāṃ ca sumitrāṃ ca kaikeyīṃ ca suduḥkhitaḥ
agre prasthāpya yānaiḥ sa śatrughnasahito yayau |
36 | vasiṣṭhavāmadevābhyāṃ vipraiś cānyaiḥ sahasraśaḥ
paurajānapadaiḥ sārdhaṃ rāmānayanakāṅkṣayā |
37 | dadarśa citrakūṭasthaṃ sa rāmaṃ sahalakṣmaṇam
tāpasānām alaṃkāraṃ dhārayantaṃ dhanurdharam |
38 | visarjitaḥ sa rāmeṇa pitur vacanakāriṇā
nandigrāme 'karod rājyaṃ puraskṛtyāsya pāduke |
39 | rāmas tu punar āśaṅkya paurajānapadāgamam
praviveśa mahāraṇyaṃ śarabhaṅgāśramaṃ prati |
40 | satkṛtya śarabhaṅgaṃ sa daṇḍakāraṇyam āśritaḥ
nadīṃ godāvarīṃ ramyām āśritya nyavasat tadā |
41 | vasatas tasya rāmasya tataḥ śūrpaṇakhākṛtam
khareṇāsīn mahad vairaṃ janasthānanivāsinā |
42 | rakṣārthaṃ tāpasānāṃ ca rāghavo dharmavatsalaḥ
caturdaśa sahasrāṇi jaghāna bhuvi rakṣasām |
43 | dūṣaṇaṃ ca kharaṃ caiva nihatya sumahābalau
cakre kṣemaṃ punar dhīmān dharmāraṇyaṃ sa rāghavaḥ |
44 | hateṣu teṣu rakṣaḥsu tataḥ śūrpaṇakhā punaḥ
yayau nikṛttanāsoṣṭhī laṅkāṃ bhrātur niveśanam |
45 | tato rāvaṇam abhyetya rākṣasī duḥkhamūrchitā
papāta pādayor bhrātuḥ saṃśuṣkarudhirānanā |
46 | tāṃ tathā vikṛtāṃ dṛṣṭvā rāvaṇaḥ krodhamūrchitaḥ
utpapātāsanāt kruddho dantair dantān upaspṛśan |
47 | svān amātyān visṛjyātha vivikte tām uvāca saḥ
kenāsy evaṃ kṛtā bhadre mām acintyāvamanya ca |
48 | kaḥ śūlaṃ tīkṣṇam āsādya sarvagātrair niṣevate
kaḥ śirasy agnim ādāya viśvastaḥ svapate sukham |
49 | āśīviṣaṃ ghorataraṃ pādena spṛśatīha kaḥ
siṃhaṃ kesariṇaṃ kaś ca daṃṣṭrāsu spṛśya tiṣṭhati |
50 | ity evaṃ bruvatas tasya srotobhyas tejaso 'rciṣaḥ
niścerur dahyato rātrau vṛkṣasyeva svarandhrataḥ |
51 | tasya tat sarvam ācakhyau bhaginī rāmavikramam
kharadūṣaṇasaṃyuktaṃ rākṣasānāṃ parābhavam |
52 | sa niścitya tataḥ kṛtyaṃ svasāram upasāntvya ca
ūrdhvam ācakrame rājā vidhāya nagare vidhim |
53 | trikūṭaṃ samatikramya kālaparvatam eva ca
dadarśa makarāvāsaṃ gambhīrodaṃ mahodadhim |
54 | tam atītyātha gokarṇam abhyagacchad daśānanaḥ
dayitaṃ sthānam avyagraṃ śūlapāṇer mahātmanaḥ |
55 | tatrābhyagacchan mārīcaṃ pūrvāmātyaṃ daśānanaḥ
purā rāmabhayād eva tāpasyaṃ samupāśritam |